Selçuk iletiŞİM

Barda: Şiddet Bağlamında Barın İçi ve Dışı (205-219)
217
da peşinden kovalaması, Kirpi’nin Kiraz’ın
babası ile kurşun yağmuru altında buluşması
gibi sahneler, kentte ve taşrada yükselmekte
olan şiddeti anlatmaktadır. Filmin finalinde,
Kirpi’nin şehrin varoşlarında bir otoban viya-
dükü altında yatan cesedi, şehrin varoşları ile
kent arasındaki uçurumun şiddete ve ölüme
neden olacağını gösterir. Şehrin varoşundaki
Öteki ile kentte, asansörde kalanlara yardım
etmeyen arasında aslında bir fark yoktur. Asan-
sörde kalan Kirpi’ye aldırış etmeyen umarsız
kişiler, 1990’ların başından 2006’ya daha da
umarsızlaşmış, adeta vahşileşmiştir. Artık Bar-
da’da tecavüz ve cinayet sahnelerine aldırma-
dan geçip gitmektedirler. Her iki filmdeki aldı-
rışsızlar, şiddete ya da acıya tanık olup müda-
hale etmeyenler, belki de şiddeti anlamamız,
şiddetin ortaya çıkışını kavramamız için ele
alınması gereken film kişileridir. Barda’nın son
jeneriği aktıktan sonra gösterilen ve muhteme-
len çoğu seyircinin bu nedenle izlemeden çekip
gittiği sahnedeki, mini-futbol sahasının iç kıs-
mında uyuyakalmış, Selim’in elindeki silahla
gençleri öldürmek için yaptığı saymacaya al-
dırmadan  orayı  terk  eden  adam  (Camdan
Kalp’te, asansörde kalan Kipri’ye yardım et-
meden çekip giden kişi), jenerik yazıları ile
birlikte filmden çıkan seyircinin ta kendisi
değil midir?
NOTLAR
(1) Şiddet eylemlerinin ve saldırganlığın kay-
nakları öteden beri insanlığın temel soruların-
dan biridir. Şiddet, ya içgüdüsel olan ve top-
lumsallaşma sürecinde çok az değişen, ya da
sadece çevre etkenlerinden kaynaklanan bir
davranış olarak görülür (Moses  1996: 23).
(2)
Sinema/Medya –şiddet ilişkisi çok tartışma-
lı bir konudur. Genel paylaşım televizyon ve
sinemanın şiddeti beslediği, öğrettiği ve yay-
gınlaştırdığı üzerinedir. Bu alandaki inceleme-
ler dört teori üzerinde yapılanır: I. Arınma
(televizyondaki şiddetin, kişiyi gerçek yaşam-
daki şiddetinden arındırma gibi bir yararı oldu-
ğunu ileri sürer). II. Saldırgan Örnek Teorisi
(televizyonda görülen şiddet, var olan saldır-
ganlığı hızlandırıcı etki yapar). III. Destekleyi-
ci Saldırgan Teorisi ( saldırganlık eğilimi fazla
olan kişi, televizyondaki şiddeti gerçek hayatta
kullanabilmek için bir deneyim olarak görür).
IV. Deneysel Öğrenme Teorisi (saldırgan dav-
ranışlar şiddet programları seyrederek öğreni-
lir) (Rigel 1996: 588). Televizyonun çocuklar
üzerindeki etkisi, bu konuda hassasiyetleri
artırmaktadır.
(3) Laboratuar deneylerinden hareket edenler,
televizyon ve sinemanın, şiddet ya da suça
önemli bir katkı yaptığına ilişkin henüz yeterli
bir kanıt olmadığını ileri sürerler (Freedman ve
ark. 1993: 292-294). Fakat Freedman’a çeşitli
eleştiriler gelmiştir. Lofer ve Huston, Liebert
ve Sprafkin, Huesman ve arkadaşlarının farklı
zamanlarda yaptıkları araştırmalar, televizyon-
da şiddet izlemenin, saldırgan ve anti-sosyal
davranışı öğretebileceği; saldırgan olanlarda
saldırganlık eğilimin artırabileceği; genel ola-
rak toplumdaki şiddet düzeyini arttırıcı yönde
etkileri olduğunu ileri sürmüşlerdir. Televiz-
yonda şiddet izlemenin etkilerinin her bireyde
aynı olmadığı ve şiddet içerikli programların
saldırgan davranışın tek nedeni olmayacağı da
belirtilmiştir (Milburn 1998: 246-247).
(4) Serdar Akar, 2006 yılında Kurtlar Vadisi
Irak’ı yönetmiştir
(5) Cantek (2000), sanat sineması ile tecimsel
arasındaki etkileşimi Hollywood bağımsız
sinemasında görmekte ve son dönem Türk
sinemasında bu sinemanın etkileri olduğunu
ileri sürmektedir.
(6) Dikiş (Sutur) ile ilgili Baudry, Rothman ve
Dayan’ın görüşleri için bakınız, Stam ve ark.
1992: 169-170.
(7) Film üzerine yazılan eleştirilerde şiddetin
nedenleri şöyle gösterilmektedir. “Şiddetin
nedensiz değil, birçok nedeni olduğuna işaret
ediyor Barda. Yıllarca insan yerine konulma-
mışlıktır neden; güzel bir kız tarafından sevil-
memişliktir; dışlanmışlıktır; adaletsizliktir;
İstanbul’dur; bir gruba ait olamama hissidir;
herhangi bir bara elini kolunu sallayarak gire-
memişliktir; her yerde al başına belayı olmuş-
luktur; hırslanmışlıktır; boyun eğmişliktir.
Barda nedenlerin insan ruhunda ne büyük yara-
lar açabildiğine, nasıl bir öteki hissi uyandıra-
bildiğine, bunların doğurduğu soğukkanlılıkla
ne kadar korkunç noktalara varılabildiğini
anlatıyor” (Özçelik 2007: 93).
(8) Erdem ise nedensiz şiddet ile aydınları
öldüren nedenli şiddet arasında filmin bir bağ
kurduğunu ileri sürer. “Serdar Akar’ın Bar-
da’sı, filmde sergilenen ‘nedensiz’ şiddet ile
aydın yazarları öldüren ‘nedenli’ şiddet arasın-

---

Selçuk İletişim, 5, 3, 2008
218
daki ortak paydayı serimliyor: Aşağılık komp-
leksinden kaynaklanan bir aşağılanma vehmi”
(Erdem 2007: 54 ).
(9) Son dönem Türk sinemasında şiddete ve
şiddetin işlenişine ilişkin farklı eğilimden söz
edilebilir. Birincisi Zeki Demirkubuz’un Ma-
sumiyet, Kader, Üçüncü Sayfa gibi filmlerinde
temsil edilen sert gerçekliğin seyircinin yüzüne
vurulduğu ve karakterlerin içinde bulundukları
durumdan ve yaşadıkları hayattan üreyen şid-
dettir. Bu filmlerde şiddet eylemini doğrudan
görmesek de, film kişilerinin söylemleriyle,
daha önce yaşamış olduklarıyla, vücutlarında
ve benliklerinde açılmış yaralarla varlığını fark
ederiz. İzlediğimiz şiddet doğrudan hayatın katı
gerçekliğinden üremiş olan şiddettir. Örneğin
dili kesilmiş kadınlar, otel lobilerindeki sabit
bakışlı yaşlılar, umutsuz bir tutkunun peşinden
sürüklenen âşıklar… İkincisi, dünya sinema-
sında ve Türk sinemasında çok sayıda örneğini
gördüğümüz macera ile karışık, cinsellik içe-
ren, şiddetin gösteri haline getirildiği ve meşru-
laştırıldığı filmlerdir.  Üçüncüsü ise doğrudan
şiddet olgusuna odaklanan Haneke gibi yönet-
menlerin filmleriyle dünya sinemasında da
örneklerine sıklıkla rastlamaya başladığımız
yapımlardır. Türk sineması, şiddet konusunu
kan davaları, töre cinayetleri, 12 Eylül dönemi
işkenceleri, mafya örgütlenmeleri ve cinayetle-
ri, derin devlet hesaplaşmaları gibi temalar
çerçevesinde ele almıştır.
(10) Altınok (2007), filmin hukuk sistemi ile
kurulan yanlış ilişkilerini şöyle saptar: Davanın
Ağır Ceza Mahkemesi yerine Asliye Hukuk
Mahkemesi’nde görüşülmesi; suçu birbirinin
üzerine atan sanıkların tek bir avukat tarafından
savunulması; duruşma başında başkanın vicda-
nıyla karar vereceğini belirtmesi; sanık avuka-
tının mahkeme dışında hâkimle görüşmesi gibi.
(11) Öteki’yi savunan Levinas’ın, Filistinlileri
Öteki saymaması, büyük bir hayal kırıklığı
yaratmıştır (Levinas 2002).
(12) Serdar Akar’ın bir başka filmi Maruf
adında bir mekân vurgusu yoksa da film taşra-
da, bir köyde geçer.
KAYNAKLAR
Akay A (2006) Sunuş, Firdevs Gümüşoğlu
(der), Terör, Şiddet ve Toplum, Bağlam Yayın-
ları, İstanbul, 7-14.
Altınok  M (2007) Kurtlar Vadisi ‘Barda’yken,
Birgün Gazetesi, 12.2.2007.
Aral V (1994) Bir Adalet Bilimi Olarak Hukuk
Bilimi, Adnan Gürüz (der.) Adalet Kavramı,
Türkiye Felsefe Kurumu, Ankara.
Arendt H (1997) Şiddet Üzerine, Bülent Peker
(çev), İletişim Yayınları, İstanbul.
Aykut E (2006) Adaletin Terazisini Dengele-
mek: Şiddet ve Politika Firdevs Gümüşoğlu
(der), Terör, Şiddet ve Toplum, Bağlam Yayın-
ları, İstanbul,  51-66.
Baudrillard J (2004) Tüketim Toplumu, H.
Deliceçaylı ve F. Keskin (çev), Ayrıntı Yayın-
ları, İstanbul.
Bauman Z (2005) Bireyselleşmiş Toplum, Y.
Alogan (çev), Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
Büker S (1985) Sinema Dili Üzerine Yazılar,
Dost Kitapevi Yayınları,  Ankara.
Cantek L (2000) Gönderen: Bağımsız
Hollywood Sineması, Kültür ve İletişim, 3/2
Yaz, 55-73.
Cengiz K, Tol Ö U ve Küçükural Ö ( 2004)
Hegemonik Erkekliğin Peşinden, Toplum ve
Bilim, 101, 50- 70.
Cevizci A (1996) Felsefe Sözlüğü, Ekin Yayın-
ları, Ankara.
Dorsay A (2004) Sinemamızda Çöküş ve Rö-
nesans Yılları, Remzi Kitabevi, İstanbul.
Erdem T (2007) Şiddetin Faturası, Empire, 4,
54.
Erdoğan N (1993) Seyirci ve Sinema /Seyirci
ve Bir Anlamlama Süreci Olarak Sinema, Med-
Campus Proje, 126 Yayınları:2, Ünal Ofset,
Ankara.
Erdoğan N (2007) Yok-Sanma: Yoksulluk-
Mâduniyet ve Fark Yaraları, Necmi Erdoğan
(der) Yoksulluk Halleri, Türkiye’de Kent Yok-
sulluğun Toplumsal Görünümleri, İletişim
Yayınları, İstanbul.
Freedman J L ve ark.(1993) Sosyal Psikoloji,
A. Dönmez (çev), İmge Kitabevi, Ankara.
Fromm E (1994) Sevginin ve Şiddetin Kayna-
ğı, Öteki Yayınları, Ankara.

---