Seleksiyasi va navshunosligidan amaliy mashg

2. Butasimon ekinlar. 
Odatda ular bir nechta yoki uncha katta 
bo'lmagan bitta tanali bo‘ladi (daraxtsimon olcha, anor, oblepixa, 
pista).
3. Chala butalar. 
Yer usti qismi uncha baland bo ‘lmagan va 
bir necha nol tipidagi shoxlardan iborat. Yer osti qism idan 
ko‘payish imkoniyati katta. Tez hosilga kiradi, lekin kam yashaydi 
(smorodina, krijovnik).
4. Lianasimon ekinlar. 
K o‘p yillik daraxtsim on lianyasin 
(aktinidiya) va o ‘rmalab o ‘suvchi (tok) meva ekinlari kiradi.
5. Ko‘p yillik o ‘tsimon ekinlarda 
yog‘ochlashgan yer usti qismi 
bo ‘lmaydi, shuning uchun poyalar yer ustida o'sadi, (qulupnay, 
zemlyanika, klyukva) tez hosilga kiradi, kam yashaydi.
Meva ekinlari yana ko'payish usullariga; sovuqqa; qishga va 
chidam liligiga; issiqqa; yorug‘likka b o ‘lgan m unosabatiga va
72

---

mevalarni pishib yetilishga, boshqa belgilariga qarab guruhlarga 
bo‘linadi
Gulini tipiga qarab bir uyli, ikki jinsli, ikki uyli, ayrim jinsli, 
bir uyli, ayrim jinsli bo‘lishi mumkin.
Meva va rezavor meva ekinlarining 50 ga yaqin oilasi, 200 
avlodi, mingdan ortiq turi va juda ko‘p tur xili mavjud bo ‘lib, 
hozirda, asosan, 25 ta turi o'stirilmoqda. Bir-biridan oson ajratib 
olish maqsadida meva va rezavor meva o ‘simliklari morfologik 
belgilari ham da biologik xususiyatlarga ko‘ra quyidagi guruhlarga 
bo ‘linadi: urug‘li mevalar; danakli mevalar; rezavor mevalar; 
yong‘oq mevalar; subtropik mevalar.
Urug‘li, danakli, rezavor, yong‘oqli va subtropik mevalarning
asosiy turlari va botanik nomlari
Guruh
Turi
Oilaning botanik
nomi
Avlodning
botanik nomi
1
2
3
4
U rug‘li meva ekinlari
Olma
Nok
Behi
Dolana
Rosaceae
Maltis
Pyrus
Cudonia M. 
Crataegus
Danakli meva ekinlari 
(ra’noguldoshlar)
0 ‘rik
Shaftoli
Bodom
01xo‘ri
Olcha
Gilos
Jiyda
Elcagnaceae
Armeniacal 
Persica 1 
Amygdalus 
Prunus 
Cerasus
Cerasus avinum 
Eleagnus L
Y ong‘oq mevali 
ekinlar
Yong‘oq
Pekan
Pista
Juglandaceae
Anacardiaceae
Juglands L 
Caria Nutt 
Pistacia L
Subtropik ekinlar
Apelsin
Lim on
M andarin
Greypfrut
A n o r
A n jir
Tut
Xurmo
Rutaceae
C itrus sinensis 
C. limon 
C.reticulata 
C.paradisi 
Pinica L 
Ficus L 
M orns L 
Diospyros L
73

---

Unabi
Zavtun
Z iziphis Mill 
O liaL
Rezavor meva 
ekinlari
Z em ly an ik a 
va qulupnay 
M a li n a va 
m aym unjon 
Krijovnik 
Smorodina
Rutaceae
Fragaria L
Rubus L
Grossularia L 
Ribes
Meva va rezavor meva o ‘sim liklarining asosiy turlarining 
xususiyatlari:
Olma asosiy meva ekinlaridan biri bo‘lib, tarkibida 80,5 — 86,5% 
suv, 9,6 — 14,8% shakar, 0,31 — 0,91 % kislotalar, 0,27 -
0,48% eruvchan pektin, 0,025 — 0,060%, oshlovchi moddalar, 
0,10 — 0,45% mineral tuzlar va vitaminlar bor.
0 ‘zbekistonda, asosan, Toshkent va Samarqandda yetishtiriladi.
Olma avlodining 50 ga yaqin turi bo‘lib, ulardan asosiylari 
quyidagilar: