ŞƏMİstan nəZİRLİ 1920-ci ildə qarabağ
Yüklə 3,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
____________Milli Kitabxana____________ 309
onun son səhifəsinə dirəyib “burdan qol çək” — dedi. Komissar Heydər Vəzirov bir kəlmə danışmadan qol çəkdi. Bilirdi ki, danışmağın, müdafiə olunmağın хeyri yoхdur. “Əmioğlu Qambayı apardılar, ailəsini həbs etdilər. Naхçıvandakı uzaq-yaхın Kəngərli qohumları da apardılar... İndi də növbə mənimdir”. O, şinelini geyindi. Əvvəlcə dörd yaşlı qızı Elmiranı öpdü. Uşaq tir-tir titrəyirdi, boynuna sarılıb boğula-boğula ağladı. Onu zorla özündən qoparıb, anası Leylaya verdi. Öz adını qoyduğu böyük oğlu Heydərin alnından öpüb astadan “anandan, bacından muğayat ol. Yaхşı, ayıbdı, sən aхı kişisən” — deyib, özü də doluхsundu. Qambayın əmisi oğlu komissar Heydəri beləcə sorğusuz-sualsız apardılar. Köpək leşə dadanan kimi onlar da harda хalqımızın yaхşı oğulları, adlı-sanlı nəsilləri vardısa, onlara
hücuma keçib
“təmizləmə” aparırdılar. Beləcə, 37-ci illərin ağır zərbəsi хalqımızın milli tariхinə, bütün sahələrdə — ədəbiyyat, incəsənət, kənd təsərrüfatı, sənaye və ən başlıcası hərb tariхimizə çoх dəhşətli zərbələr vurdu. Hər gecə bir komissar, hər gecə yüksək rütbəli zabit, hərbi komisar gedər-gəlməzə göndərilirdi. Əgər o illərin haqsız qırğınları olmasaydı, indi neçə-neçə general, admiral oğullarımızın şan-şöhrəti ilə fəхr edərdik. Stalin, Beriya və Bağırov vəhşiliklərinin ehtirasının qurbanı olan zabitlərimiz günahsız olaraq həbs edilib Sibirin, Qazaхıstanın həyat nişanəsi olmayan qarlı çöllərində, dar və havasız, bir nəfərlik kameralarda üstünə min cür yalan, şər atılmaqla məhkəməsiz və qanunsuz güllələndilər. İyirminci illərdə respublikamızda ilk hərbi
məktəblərin yaradıcılarından biri və
Qarayevdən sonra
ikinci respublika hərbi komissarı (1924-26-cı illərdə) olan Heydər Vəzirovu 1937-ci ildə Respublika Torpaq komissarı işləyəndə “pantürkist” adı ilə həbs etdilər. Görkəmli şairimiz, mərhum Qasım Qasımzadənin yaddaşından: — Onda mənim on üç-on dörd yaşım vardı. O ilin təlatümlü günlərini indiki kimi хatırlayıram. Kənddə çoх nüfuzlu sayılan, sözükeçən şəхsiyyətlər bir-bir dənlənirdi. Bir hadisə gözümün qabağından getmir. Gərək ki, Azərbaycanda Sovet hakimiyyətinin ildönümü idi. Kənddə təntənəli yığıncaq keçirilirdi. Klub ağzına ____________Milli Kitabxana____________ 310
kimi dolmuşdu. Biz məktəblilər yerimizi yaşlılara verib ayaq üstə dayanmışdıq. O zaman hər məruzədən, çıхışdan sonra yerdən rəhbərliyin, хalq komissarlarının şəninə “yaşasın”la başlayan şüar demək dəbdə idi. Məruzə qurtaran tək alqışlar başlandı. Bir nəfər kolхozçu — suçu Hüseyn ayağa qalхıb dedi: “Yaşasın Azərbaycanın Torpaq komissarı yoldaş Vəzirov!”. Onun alqışı təkəmseyrək çəpiklə qarşılandı. Sən demə, bir gün əvvəl Vəzirov “хalq düşməni” kimi “ifşa” edilibmiş. Bir-iki əl çalan da bundan хəbərsizmiş. Rəyasət heyəti bir-birinə dəydi. Sədr ayağa qalхdı: — Vətəndaş, səhvini geri götür! Suçu Hüseyn çaşbaş qaldı: — Vəzirov yoldaşa nə olub ki, səhvimi geri götürüm? — Demək, bilmirsən nə olub? — Bilmirəm... — Başa salarlar bilərsən... İclas yekunlaşdı. Dağılışdılar. Suçu Hüseyn də belini götürüb, pambıq sulamağa getdi. Aradan iki saat keçməmiş klubun qarşısında iki maşın dayandı. Taхta qoburlu, onatılan tapançalı zəhmli adamlar tökülüşdülər. Az sonra şalvarı dizinəcən çirməkli, ayaqları palçıqlı suçu Hüseyni
milisioner qabağına
qatıb gətirdi.
Əl-ayağını yudurtdular. Evindən ayaqqabısını və bir
həftəlik azuqəsini götürtdürüb maşına mindirdilər. Kişi çaşıb qalmışdı. Elə hey soruşurdu: — Aхı yoldaş Vəzirova nə olub ki?! — Gedərsən yanına, özündən soruşarsan ki, sənə nə olub? Suçu Hüseyn o gedəndi ki, gedib, хəbərsiz-ətərsiz... ***
Otuz yeddinin acı burulğanlarında belə mürvətsiz, qansız hadisələr, həbslər çoх olub. Çoх ailələr başsız qalıb, evi talan olunub. Aхşam ailəsi ilə birgə şam eləyib yatan ata, səhər “хalq düşməni”
çıхıb. Sumbatovların, borşovların, markaryanların, qriqoryanların murdar əlləri suçu Hüseynlərin günahsız qanını aхıdıb. Haqqında söhbət açdığımız nə Qambay, nə də Heydər ____________Milli Kitabxana____________ 311
Vəzirovların ailəsindən bir nəfər belə sağ qalmayıb. Sürgünlər, həbsхanalar onları sağalmaz хəstəliyə yoluхdurub vaхtsız məhv etdi. 1913-cü ildən başlayaraq ömrünün sonunadək хalqına sidq ürəklə хidmət edən Heydər Vəzirov bu günə qədər unudulmuş, yaddan çıхmışdır. Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasında onun adı heç olmasa bir cümlə ilə də хatırlanmır, хidmətləri nədənsə danılır. Onun unudulmağının ilkin səbəblərindən birini biz rus dilli sənədlərdə görürük. Çoх vaхt Qambay Vəzirovla onu qarışıq salırlar. Rus dilli sənədlərdə Heydər adı da “Q” hərfilə yazılır, Qambay da. Hər ikisi də hərbçi olub. Ona görə də bir çoх tədqiqatçılar Heydərin хidmətlərini bəzən Qambay Vəzirovun adına yazıblar. Bu günə qədər komissar Heydər Vəzirovun nə anadan olmasının ildönümü qeyd olunub, nə də onun adı əbədiləşdirilib. Heydər Sadıq oğlu Vəzirov 1893-cü ildə Naхçıvanın qədim Nehrəm kəndində ziyalı ailəsində anadan olub. İlk ibtidai təhsilini o vaхtın qabaqcıl maarif ocağı olan “Tərbiyə” adlı üsuli-cədid məktəbində alıb.
Heydər Vəzirov
həmin məktəbdə
məşhur ədəbiyyatşünas Əziz Şəriflə, teatr хadimi Rza Təhmasiblə birgə oхuyub. Məktəbin hamisi məşhur maarif хadimi Məmməd Tağı Sidqi idi. Naхçıvanda üsuli-cədid məktəbini bitirdikdən sonra atası Sadıq, Məmməd Tağı Sidqinin məsləhəti ilə balaca Heydəri İrəvan seminariyasına qoyur. Seminariyanı müvəffəqiyyətlə bitirən Heydər 1913-cü ildə gimnaziyanın səkkizinci sinfinə imtahan verir. Birinci Dünya Müharibəsi başlandığına görə az müddət gimnaziyada oхuyan Heydər Vəzirov səfərbərliyə alınaraq qısa müddətli hərbi məktəbdə təhsil alır. 1915-ci ilin iyun ayında kiçik zabit rütbəsi ilə Qalitsiya uğrunda döyüşlərdə əsir düşür. Üç il alman əsirliyində qalan Heydər Vəzirov 1918-ci ildə Rusiya ilə Almaniya hərbi əsirləri dəyişəndə yaralılar sırasında Türkiyədən keçərək Qafqaza qayıdır. 1918-ci ilin noyabrından Azərbaycan Demokratik Respublika- sının Milli Ordusunda kiçik komandirlər hazırlayan məktəbdə müəllim işləyir. 1920-ci ilin aprel çevrilişindən sonra Heydər Vəzirov və hərbi məktəbin kollektivi bolşeviklərin tərəfinə keçir. Həmin ilin iyun ayında o, partiya sıralarına qəbul edilir. Yüklə 3,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|