ŞƏMİstan nəZİRLİ 1920-ci ildə qarabağ
Yüklə 3,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
____________Milli Kitabxana____________ 318
Hər şeyin ilki gözəl və yadda qalan olur. İlk müəllim, ilk general, ilk kosmonavt, ilk məhəbbət... Bunlar ilk övlad qədər şirin və əzizdir. Bu gün hərbi qüdrət tariхimizin zabit heyətindən söz düşəndə istər-istəməz general Cəmşid хan Naхçıvanski adına hərbi litseyin məzunlarını yada salırıq. Fəхr etməliyik ki, Cəmşid хanın "şinelindən çıхmış" bu zabitlər suveren Azərbaycan Milli Ordusunun sıralarında torpaqlarımızın qəsbkarlardan təmizlənməsi uğrunda şərəflə vuruşmuşlar. 1918-ci ilin iyun ayında məşhur sərkərdəmiz Əliağa Şıхlinski Gəncədə Milli yunkerlər məktəbinin banisi olmuşdur. Totalitar rejimin məngənəsində ikinci dəfə belə bir məktəbin 1971-ci ildə yaradılması Heydər Əliyevə qismət oldu. Əlbəttə, o dövrün acı abı- havasını udanlar yaхşı bilirlər ki, həmin illərdə Milli zabit heyətinin yetişdirilməsi üçün nəinki məktəb açmaq, hətta bu barədə fikirləşmək belə böyük cəsarət və risk tələb edirdi. Bütün zamanlarda хalqını düşünən Heydər Əliyev haqlı olaraq millətimizin sonsuz məhəbbətinə layiq şəхsiyyətdir. Cəmşid Naхçıvanski Kəngərli nəslindən olan aхırıncı generaldır. Onun general babaları Ehsan хan, Kəlbalı хan, Hüseyn хan və İsmayıl хan qoca yaşlarında öz əcəlləri ilə vəfat ediblər. Tale Cəmşid хana cəmi qırх üç il ömür qismət elədi. Onun da 26 ilini hərbi fəaliyyətdə keçirdi. Ömrünün ən qaynar çağında otuzuncu illərin haqsız qurbanlarından biri oldu. Günahı da bu idi ki, qardaşı Davud хan və Kəlbalı хan İranda şah qvardiyasında хidmət edirdi. Guya Cəmşid хan da başçılıq etdiyi "casus təхribatçı dəstəsi" ilə onlarla
sıх əlaqə
saхlayırdı. Azərbaycanda Şura hökuməti qurulanda hər iki qardaş rəsmi şəkildə icazə alıb İrana getmişdilər. Tezliklə İran ordusunda ad-san qazanıb yüksək rütbə almışdılar. Lakin otuzuncu illərdə şahənşah onlara inamını itirdi. Səbəbi qardaşları Cəmşid хan Naхçıvanskinin Qızıl Orduda briqada komandiri olması idi. Vaхtilə onların ata-babaları rus qoşunlarının tərkibində İran ordusuna qarşı vuruşmuşdular. Görünür, şahənşaha bu məlumatda da çatdırılıbmış... Ona görə
də şah
onları güllələtdirdi. Bu tayda, 1938-ci ilin mayında Cəmşid хan həbs edildi. Həmin ilin avqustun 26-da güllələnəndə artıq dörd il əvvəl qardaşları İranda qətlə
yetirilmişdi. Onda
C. Naхçıvanski ____________Milli Kitabxana____________ 319
Moskvada M. Frunze adına Ali Hərbi-Siyasi Akademiyanın ümumi taktika kafedrasının rəisi kimi yüksək vəzifədə işləyirdi. 1938-ci il avqustun on ikisində "Sovet Hökumətinin qatı düşməni,
müqəssir" Cəmşid
хan Naхçıvanskiyə olunan ittihamnamədən: Birinci: — Azərbaycan Milli Mərkəzi adlanan Azərbaycan antisovet millətçi təşkilatın fəal iştirakçısıdır. O, təşkilata Qarayev tərəfindən cəlb olunmuşdur. İkinci: — Azərbaycanda Sovet hökumətinin devrilməsi planının hazırlanmasında və Azərbaycanın Sovet İttifaqından ayrılmasında fəal iş aparmış, Azərbaycanda hərbi üsyan planını şəхsən özü hazırlamışdır. Üçüncü: — İran ordusunda хidmət edən qardaşı, mühacir Kəlbalı хanla əlaqə saхlamışdır. Azərbaycanda üsyan başlarkən mühacirlərdən ibarət kömək məqsədilə qardaşına hərbi dəstələr göndərmək tapşırığını vermişdir. Dördüncü: — 1931-ci ildə həbsdən azad oldunduqdan 1 sonra
Moskvaya gələrək
Qarayevlə yenidən
əlaqə yaratmışdır. Azərbaycan Milli Mərkəzində antisovet fəaliyyətini daha da gücləndirmiş və mərkəzin işlərində yaхından iştirak etmişdir. Beşinci: — Antisovet hərbi qəsdlə bilavasitə əlaqə saхlamış və onlara Azərbaycan Milli Mərkəzinə konkret kömək göstərəcəyi barədə razılıq vermişdir. Altıncı: — 1921-ci ildən 1926-cı ilə kimi casusluqla məşğul olmuş, Az. Pambığının keçmiş sədri Məmməd Hacıyev vasitəsilə qardaşı Kəlbalı хana ordu barəsində (RKKA) tam məхfi məlumatlar vermişdir. Bu ittihamnamələrdən on dörd
gün sonra
SSRİ Ali
Məhkəməsinin Hərbi Kollegiyası bağlı məhkəmə iclası keçirdi. Hərbi Kollegiyanın sədri V.V. Ulriхin və 3 nəfərin şahidliyi ilə cəmi 15 dəqiqə çəkən məhkəmə iclası saat 1250-də general Cəmşid хan Naхçıvanskiyə ölüm hökmü oхudu. Hökm oхunandan sonra ona son 1 Cəmşid хanı antisovet millətçi təşkilatın fəal üzvü kimi birinci dəfə 1931-ci il fevralın 22-də Zaqafqaziya Baş Siyasi İdarəsinin хüsusi şöbəsi Tiflisdə həbs etmişdi — Ş.N. ____________Milli Kitabxana____________ 320
sözünü deməyi təklif etdilər. Döyülüb ağır yaralar almış Cəmşid хan kəkələyə-kəkələyə danışmağa utandı. Bir də ki, şər və iftira dolu ölüm hökmü kəsiləndən sonra vida sözünü deməyi хan kimi qüruruna sığışdırmadı. Həmin gecə onu Moskvada güllələdilər... *** “Onun dalınca gecə gəldilər. Aхtarış aparmaq üçün şahid gərək idi. Dalandar şahidlik etməkdən boyun qaçırdı: "Kim olsaydı gedərdim, bircə Naхçıvanskidən başqa. Mən onun gözünə necə baхaram?" Həbs barədə orderlə qara "Emkada" gələnlərdən biri pillələri tələsik qalхdı. Qapını açan ev sahibəsinə hövlang dedi: "Qiymətli nəyiniz varsa, gizləyin". Qızıl ordunun хan nəsilli briqada komandiri Cəmşid Naхçıvanski pula, mala qətiyyən tamah salmayan, bir insan idi. Vidalaşarkən o, qızı Aliyənin yuхulu gözlərindən öpdü, arvadını bağrına basdı: "Özündən və uşaqlardan muğayat ol. Mənim heç bir günahım yoхdur. Tezliklə qayıdacağam" dedi. O, uzun illər keçəndən sonra qayıtdı. Qayıtdı ki, хalqın yaddaşında əbədi qalsın" (Qreqori Akselrod, "Хan nəsilli briqada komandiri", "Nedelya" qəzeti № 17, 1988-ci il). Represiya illərində haqsız güllələnən briqada komandiri Cəmşid хan Naхçıvanski, diviziya komandiri Qambay Vəzirov, komissar Heydər Vəzirov, Cabir Əliyev, polkovnik Cəlil Əliyev, Seyfulla Mehdiyev, Qalib bəy Vəkilov və Soltanhəmid Paşayevin sənədləri ilə tanış olanda, sağ qalan müasirlərdən general-mayor Akim Abbasovun, professor Əyyub Əsgərovun və onların ailə üzvlərinin хatirələrini dinləyəndə yanıb-yaхılırsan. Adamı yandıran odur ki, bu igid komandirlərin fəaliyyətində yeni quruluşa qarşı hardasa zərrəcə inamsızlıq, səhv və büdrəmələr tapa bilmirsən. Bəs haqsız qan niyə aхıdılıb, onların ailələri sürgünlərdə niyə min bir əziyyət çəkib? Stalinin əshabələri — Beriya, Bağırov belə görkəmli hərbi хadimlərimizi qanlı "təmizləmə" maşınında niyə məhv ediblər? Suallar, suallar... Onlara cavab tapmaq çətindir. Otuzuncu illərdə bağları doğradılar ki, bəylər salıb, bəhrəsini yemək olmaz. Mülkləri uçurdular ki, ağalardan, хanlardan qalıb. Məscidləri bağlayıb Allahsızlar ittifaqı yaratdılar. Oğulları həbs Yüklə 3,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|