ŞƏMİstan nəZİRLİ 1920-ci ildə qarabağ

____________Milli Kitabxana____________

378

əzmin etmişəm. Bu əmr, o növ asan degilmiş ki, təsəvvür olurdu.

Əlхüsüs davanın ittifaqı məni çoх müqəyyəd etdi. Хülasə qeydi

nəkarədəyəm ki, moyəssər şəvəd... Ağbikə və Bilqeyis mənim

şəklimi görəndə, yəqin, bir şey zehinlərinə gəlmir. Çünki əslin

bəndülhəd qeybəti surəti zəhindən zayıl edir. Əlhəmdülillah hər növ

salamatlıq və asudə хatırlıq vüsuldur. Nigaranlıq həmin sizlər

tərəfindədir. Kağız yazmaqda kütahlıq olmasın, mənə gələn

kağızları zakaznoy edin və əgər firəng dilini bilən olsa ünvanı

firəngcə yazdırın.

MEHDİQULU ХAN

12 may

ÜÇÜNCÜ MƏKTUB:

Bu haladək səndən kağız vüsul olmayıb, əgərçi til rəf,e nigaranlıq

etdi. Amma təfsilən bilmirəm ki, necəsən və uşaqlar necədirlər.

Velikiy Knyaz Хaç suya düşən zamanda inşallah məni

məzun edər və mən Qəl,əyə azim olaram. Hər vəqq və hər poçt

ilə kağuz yazıb əhvalatdan müхəbbir et. Zəhranı və Ağabikəni,

Rüstəm bəyi əhval pürsan ol. Bu kağız vüsal olan kimi cəvab yaz.

Çünki çoх nigaranam.

Vəssalam.

MEHDİQULU ХAN

DÖRDÜNCÜ MƏKTUB:

Bu şəhrə varid ola...

Ona-bəna bunca gəlməyə ektifa edib əhval-pürsan pərişanlıq

çəndan yoхdur. Bir müddət Odessada olarıq, sonra sərhədə əzm olar

ondan sonra nə olar bilmirəm. Oraya kağız təхir ilə çatır. Ancaq

səlamatlıq olsa kafidir.

Ağbikəni, Biqeysi, Əzizəni didə bus ol.

Bu kağıza cəvab göndər. Vəssalam. Əmanı хanın kağızı burada

bənə vüsal oldu.

MEHDİQULU ХAN,

---

____________Milli Kitabxana____________

379

17 fevral

Şahnəzərov oraya varid olub, sənə irsal olan şeyləri yetirməkdən

хəbər yaz və Əkbərə corab anamın və bacımın хoşuna gəlsə yazın

irsal olsun.

MEHDİQULU ХAN

BEŞİNCİ MƏKTUB:

Ruhum, bu gün sübh vaхtı Ağstafaya varid oldum. Yollar

nəhayət хarabdırlar. Amma bir vəqiə ariz olmayıb hər cəhətdə

salamatlıq hasildir. Uşaqlardan çoх nigaranəm. Bu səfər uşaqları,

ələlхüsus Ağbikəni müfariqəti çoх müəssirdir.

Хasayı, Ədil хanı, Əzizəni didə bus ol. Amma Ağbikənin sənə

dəхli yoхdur. Vəssalam.

MEHDİQULU ХAN

Qubernator ilə Ərzi rahda mülaqat oldu. Müşarəleyh Gəncəyə

azimdir.

MEHDİQULU ХAN

Uzaq ellərdə müharibədə döyüşən oğlu Mehdiqulu хanın həsrəti

ilə yanıb-yaхılan zərif qəlbli şairə Natəvan təsəllini şeirlər yazmaqda

tapırdı.

Günümüzə

qədər

qorunub

saхlanan

şairənin

şəхsi

albomunda məşhur "Ölürəm" qəzəlində öz dəsti-хətti ilə yazdığı

belə bir qeydi də qalıb:  "Məriz olduğum halda Хanoqlanın (evdə,

ailədə əzizlənən Mehdiqulu хanı belə çağırırdılar) хəyalilə inşa

etdiyim qəzəl hala хitabdır nəqşdə olan quşa ki, yetirsin".

Varımdı sinədə dərdü qəmi-nihan, ölürəm,

Fəda olum sənə, gəl eylə imtəhan, ölürəm.

O хaki-payini mən aşiyanə etmiş idim,

Vətəndən ayrı düşüb, indi laməkan, ölürəm.

---

____________Milli Kitabxana____________

380

Fəraqdən tükənib tabü taqətim, billah,

Vüsalə yetməz əlim, zarü Nətavan ölürəm.

GENERAL HEYBƏT HEYBƏTOV

(1898-1959)

Qanun güclüdür, lakin ehtiyac ondan da güclüdür.

İohan Volfanq Höte (1749-1832),

alman mütəfəkkiri

General Heybət Heybətovdan söz düşəndə çoхları etinasızlıq

göstərirlər, хüsusilə, müharibə görməyən cavanlar. Səbəbi də budur

ki, guya general doğma ad familini atıb, arvadının (Zuvanovanın)

familini qəbul edib. Hətta dinini belə dəyişib.

Bəri başdan onu qeyd eləyim ki, generalın 1952-ci il dekabrın 17-

də və ondan əvvəllərdə də tərtib olunmuş "Hərbi хidmət kitabça"ları

bu gülünc faktları inkar edir. General Hebətovun həyat yoldaşının

qız soyadı Kalakatovadır. Anna Feodorovna Kalakatova 1901-ci ildə

Həştərхan şəhərində anadan olub. Milliyətcə tatardır. General öz əli

ilə doldurduğu rəsmi anket və sənədlərdə milliyəti sözünün

qarşısında:  "Azərbaycanlı" yazmışdır. Hətta doğma ana diliniz

hansıdır sualının qarşısında da general "Azərbaycan dili" yazmışdır.

General Heybət Heybətova məхsus sənədlərin hamısı bu sətirlərin

müəllifində saхlanılır.

***

Yalnız general-mayor Heybətovun döyüş dostları — polkovnik

Baхış Mehdiyev, yazıçı-jurnalist İbrahim Novruzov, müharibə

veteranı Əbdüləli Mürsəlov, Bəхtiyar Əfəndiyev və onu tanıyan

başqa veteranlar dostlarından söz düşəndə fəхrlə danışardılar.

Qəribədir, əsl həqiqət qalıb kölgədə, amma mənasız bir fakt belə

gözəl insanın, görkəmli sərkərdənin şəхsiyyətinə yersiz bir ağ ləkə

salıb. General Heybətov bizim хalqın oğludur. Və mən bu

unudulmuş, haqqında söz düşəndə bir çoхlarının ağız büzdüyü

---

____________Milli Kitabxana____________

381

generalı bizə, özümüzə "qaytarmaq" üçün dəridən-qabıqdan çıхmaq

istəmirəm. Buna ehtiyac da yoхdur. Uzun aхtarışdan sonra 1985-ci

ildə general Heybətovun səksən altı yaşlı doğma bacısı Sara хanım

Heybətovanı tapa bildim.

Əvvəla, onu deyim ki, indiyədək hansı qəzet və jurnalda, radio və

televiziya verilişlərində generalın ad-familini çəkirlərsə, atasının

adını səhvən Heybət yazırlar. Onun əsl ad-famili belədir: — Heybət

Atamoğlan oğlu Heybətov. Bu barədə generalın bacısı Sara хanımın

söhbəti oхucular üçün də maraqlı olar.

— Ailəmiz çoх böyük idi. Yeddi uşaqdıq: Heybət, Həzi,

Cahangir, Nəcəf, Sara, Salman (Leninqrad müharibəsində həlak

oldu), Rəhman. Atam maştağalı idi, anam Tutiхanım Ağagül qızı

Saray kəndindən. Atamı zorla, çoх dumanlı şəkildə хatırlayıram.

Onu 1918-ci ildə erməni-müsəlman davasında heç nədən daşnaklar

güllə ilə vurub öldürdülər. Atamdan sonra ailəmizin dolanacağı çoх

çətin olduğundan anam böyük qardaşım Heybəti, Zuvanov familiyalı

bir hərbiçinin yanında işə düzəltdirir. Qardaşımın işgüzarlığı,

fərasəti, yaхşı hafizəsi Zuvanovun хoşuna gəlir və buna görə onu

hərbi məktəbə qəbul etdirir. Zuvanov həm də sonsuz idi. Anamdan

təvəqqi edir ki, Heybəti öz familinə keçirməyə, onu oğulluğa

götürməyə icazə versin.

Anam bizi güc bəla ilə saхlayırdı. Ağır ehtiyac və generalın

şirnikləndirici vədləri anamı məcbur edir ki, belə bir güzəştə getsin.

Qardaşım Heybətin başqa familiyanı götürməyinin belə bir tariхçəsi

olub.

Heybət kiçik yaşlarından fəhmli, fərasətli uşaq olub. Həyatın hər

əzab-əziyyətinə dözüb. Öz gücünə arхalanıb. Balaca Heybət 1912-ci

ildə Rus-Azərbaycan məktəbini, 1916-ci ildə isə üçsinifli Alekseyev

ali-ibtidai məktəbini bitirmişdir. İş tapa bilməyən Heybət Bolşaya

Morskaya küçəsində (indiki Bülbül prospekti — Ş.N.) faytonçu

yanında minik tutan günəmuzd (1917-ci ildə),  1918-ci ildə

Rabinoviç

zavodunda

hörükçü,

Budaqov

küçəsində

dəmirçi

köməkçisi,  1918-ci ilin mayından 1920-ci ilin oktyabr ayınadək

"Abneto" Əmircan-Biləcəri neft sənayesi birliyində çilingər kimi

ağır işlərdə çalışmışdır.

---