SeyġDAĞa onullahġ
Yüklə 1,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
44 hazırlanırdı. Qazan xanın hakimiyyəti dövründə Təbrizdəki paltar toxunan və ya tikilən karxanalarda xeyli paltar istehsal olunurdu [13]. 10-15 gün ərzində Qazan xan 20 min dəst paltar hədiyyə vermiĢdi [14]. RəĢidəddin yazır: «Elə gün olmur ki, Qazan xan xəzinədən 200-300 dəst paltar hədiyyə verməmiĢ olsun» [15]. Paltarlar o qədər qiymətli idi ki, hətta xəzinədə onların hər birini möhürləyirdilər ki, heç kəs dəyiĢə bilməsin [16]. RəĢidəddin oğlu Məcdəddinə yazdığı məktubda qıĢda Hindistana hücum ediləcəyi ilə əlaqədar olaraq Təbriz sənətkarlarından qəzildən toxunmuĢ 200 top parça, paltarlıq üçün 200 top yun parça, keçi tükündən hazırlanmıĢ 300 ədəd belbağı, 200 ədəd baĢ örpəyi, iki min arĢın müxtəlif rəngli parça, yun arĢın adi qumaĢ, min ədəd gödək yun paltar, iki min cüt tumac çəkmə, samur dərisindən hazırlanmıĢ iki min ədəd yaxalıq, kürk astarlığı üçün yüz top xəz, yüz top vaĢaq dərisi, iki min top səncab dərisi, iki yüz top qırmızı tülkü dərisi, min dəst paltar alıb göndərilməsini tələb etmiĢdi [17]. Yuxarıda qeyd etdiklərimizdən məlum olur ki, Təbrizdə təkcə ipək, yun və pambıq parça deyil, eyni zamanda müxtəlif heyvanların dərisindən xəz hazırlanırdı... Təkcə Təbrizdə deyil, onun ətraf nahiyələrində, o cümlədən Təsuc və ġəbistərdə əhalinin əksəriyyəti ipək ipliklərdən parçalar və xalça toxumaqla məĢğul idi [18]. Qeyd etməliyik ki, Təbriz toxucu sənətkarların adlarına mənbələrdə nadir hallarda rast gəlirik. «Səfvət-üs-səfa» əsərində təbrizli Ģalbaf (Ģal toxuyan - S. O.) ustad Pir Əlinin və XV əsrin əvvəllərində təbrizli Bəhaəddin culahın (toxucu) adları qeyd edilmiĢdir [19]. Təbrizdə xeyli silahqayırma karxanaları var idi. Bunların bir hissəsi iri feodalların, ilxanların, digər hissəsi isə sənətkarların özlərinə məxsus idi. Silahqayırma iĢi Təbrizdə qədimdən rəvac tapmıĢdı. Oktay Qaan dövründə Təbrizdə hazırlanmıĢ silahlar digər ölkələrə belə ixrac olunurdu [20]. Xondəmir hələ Hülaku xan dövründə Təbrizdə silahqayıran sənətkarların vəziyyətini belə təsvir etmiĢdi: «Sənətkarlar vəzir Xacə ġəmsəddin Məhəmməd Cüveyninin yanına gedərək hazırlayıb xəzinəyə təhvil verdikləri silah mütabilində 500 tümən tələb edirlər. Xacə ġəmsəddin soruĢur: - Sizin Təbrizdə nə qədər əmlak və malınız vardır?.. Cavabında deyirlər ki, bizim heç bir Ģeyimiz yoxdur. ġəmsəddin Cüveyni yenidən sual verir: -Sizin Təbrizdə eviniz varmı? Sənətkarlar deyirlər ki, - Bəli, kiçik bir daxmamız vardır. ġəmsəddin yenidən soruĢur: - Sizin hər birinizin evinə 500 tümən tökülsə oraya sığıĢar?.. Sənətkarlar deyirlər ki, sığıĢmaz. Xacə ġəmsəddin cavabında deyir: - Bir halda ki evinizə 500 tümən pul sığıĢmaz, necə inanmaq olar ki, sizin hərəniz 500 tümənlik silah qayırıb dövlətə satmıĢsınız? Nəhayət, onlar hazırlayıb xəzinəyə təhvil verdikləri. Silahlar müqabilində çox cüzi pul ala bilirlər» [21]. 45 Bu fakt iki cəhətdən maraqlıdır. Birincisi, Təbrizdə silahqayırma sənətinin nə dərəcədə inkiĢaf etdiyini, digər tərəfdən, sənətkarların ağır güzəran keçirdiyini və Ģiddətli istismara məruz qaldığını göstərir. Qazan xan dövründə qoĢunun silaha tələbatını nəzərə alaraq silahqayırma sənətinə xüsusi diqqət verilirdi. Azərbaycanın digər Ģəhərlərində olduğu kimi, Təbrizdə də ox, kaman, qılınc və s. silah növü istehsal edən sənətkarlardan əlavə xüsusi saraya məxsus silahqayırma karxanaları [22] da var idi. Karxanalarda əsasən müharibələrdə əsir alınmıĢ sənətkarlar iĢləyirdilər. Qazan xana qədər həmin silah karxanalarına dövlət tərəfindən həvalə olunan pul ayrı-ayrı dövlət məmurları tərəfindən mənimsənildiyi üçün əsir sənətkarlarda maddi maraq yox idi. Onlar çox az silah istehsal edirdilər. Qazan xan əsir sənətkarları maraqlandırmaq üçün silah karxanalarına dövlət tərəfindən həvalə olunan pulun xərclənməsi üzərində ciddi nəzarət qoydu və bir sıra inandığı əmirləri bu iĢə cəlb etdi. Həmin tədbirlər nəticəsində ildə dövlətə 10 min dəst mükəmməl silah hazırlanıb təhvil verildi. Halbuki həmin tədbir həyata keçməmiĢdən qabaq heç kəs 2 min dəst silah görməmiĢdi [23]. Maraqlıdır ki, Təbriz sənətkarları monqolların iĢlətdiyi ayrı-ayrı silah növlərini də düzəltməyi öyrənmiĢdilər. Digər tərəfdən, azad sənətkarların istehsal etdiyi silahlar əsirlərin hazırladığı silah növünə nisbətən yüksək keyfiyyətli olurdu. Bazarda azad sənətkarlar tərəfindən istehsal olunan silahların miqdarı da artmıĢdı. Vəziyyəti belə görən Qazan xan əmr etmiĢdi ki, alınacaq silahın pulu qoĢunun özünə verilsin və onlar istədikləri silahı azad sənətkarlardan ala bilsinlər [24]. Bu dövrdə səyyar sənətkarlar da var idi. Onlar qoĢunla hərəkət edir, tələb olunan silah və döyüĢ ləvazimatını hazırlayırdılar. Məsələn, Ağqoyunlu hökmdarı Uzun Həsənin 23 minlik qoĢunu tərkibində dərzi və çəkməçilərlə yanaĢı, dəmirçilər, ox, kaman, qılınc düzəldən sənətkarlar da var idi [25]. Azərbaycanın digər Ģəhərlərində olduğu kimi, Təbrizdə də saxsı qablar hazırlanırdı. Üzərində rəngli həndəsi naxıĢlar, bitki və bəzən də insan surəti təsvir edilən qabların istehsalı getdikcə artırdı. Monqolların yürüĢü dövründə saxsı qablar istehsal edən bir sıra mərkəzlərin dağılıb xarabazarlığa çevrilməsinə baxmayaraq, bu sahədə yeni sənətkarlıq mərkəzi olan Təbriz və Sultaniyyə kimi Ģəhərlər mühüm rol oynayırdı. Saxsı qablar hazırlamaq iĢi o qədər inkiĢaf etmiĢdi ki, Əbülqasim KaĢani h. 700 (1300-1301)-cü ildə Tacəddin ƏliĢah Cilani üçün Təbrizdə saxsı və kaĢı qablar hazırlamaq texnologiyası haqqında əsər yazmıĢdı. [26]. Təbrizdə məiĢətdə iĢlənən kuzə, kasa, su bardağı və s. hazırlanırdı. Liqvanın saxsı qabları Təbriz bazarında məĢhur idi. Təbrizdə hazırlanan sandıqlara Ġranın bir sıra Ģəhərlərində tələbat var idi. Əmir ġəmsəddin Təbrizdə vəfat edir. Onun cənazəsini Yəzdə aparırlar. Arvadı (RəĢidəddin Fəzlullahın baçısı – S. O.) onun türbəsi üçün sandıq Yüklə 1,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|