SeyfəDDĠn qəNĠyev
Yüklə 1,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
12 Cəbrayılda soyqırımı törədənlərə hər cür maddi, köməklik göstərə bilmişlər. Nəticədə “Böyük Ermənistan” xülyasının icraçıları 1905-1907-ci illərdə yüzlərlə Azərbaycan kəndini viran qoymuş, əhalisini ev-eşiklərindən didərgin salmışlar”. 8 Bu illərdə erməni millətçiləri Şamaxıda qırğın törətməyə, bu ərazini “müsəlmanlardan təmizləməyə” böyük səy göstərmişlər. Qatı millətçi Lalayev qardaşları - Aleksandr və Saşa Lalayev Şamaxıda “sünni-şiyə” qarşıdurmasını canlandıra bilmişlər. İlk əvvəlcə, onlar fürsət tapıb, hər iki tərəfdən adamlar qətlə yetirmiş və camaatı bir-birinə qarşı qoymuşlar. Bunun nəticəsi olaraq, sünni və şiə məscidləri arasında narazılıqlar baş versə də, ziyalıların səyi nəticəsində böyük qalmaqallar olmamışdır. Fitvaya uymayan müsəlmanlar ermənilərin fırıldaqlarını, gec də olsa, başa düşmüş və onlara yaxşıca dərs vermiş, Lalayev qardaşlarını xəyanətlərinə görə qətlə yetirmişlər. Çox əfsuslar ki, babalarımız о zaman bu terrorçu nəslin törəmələrinə aman vermişlər. Sən demə, çörəyimizlə, suyumuzla böyüyən həmin erməni yetimləri gələcəkdə atalarından da dəhşətli qırğınlar törədəcəklərmiş. Azərbaycanın müxtəlif yerlərində ermənilərin bu şəhərdə 1905- 1907-ci ildə törətdikləri qırğın və faciələrə Şamaxı ziyalıları müxtəlif mətbuat orqanlarında dərc etdikləri məqalələrlə də olsa, erməni cinayətlərinə qarşı etiraz səslərini ucaltmışlar. Bununla yanaşı о dövrdə Şamaxı ziyalıları Qarabağda, Naxçıvanda, Gəncədə ermənilər tərəfindən aclığa, səfalətə düçar olmuş, yer- yurdlarından didərgin düşmüş qardaş-bacılarına öz kömək əllərini də uzatmışlar. О zaman erməni cəlladlarının Qarabağda törətdikləri cinayətə qarşı etirazını ifadə edən görkəmli şair M.Ə.Sabir şamaxılıların Qarabağda soyqırımına məruz qalmış insanlara etdikləri köməklik haqqında məlumat verir: O, 6 avqust 1906-cı il tarixində “Həyat” qəzetində çap etdirdiyi məqaləsində yazır: “Bəli, Şamaxı əhli öz - milləti - nəcibeyi - islamiyyələrinə qarşı ürəklərində bəslədikləri məhəbbəti - qeyrəti məndanələri, təhəyyücündən Qarabağ facineyi-müəssifəsindən əsarətlərə düçar olan sevgili qardaşlarını düşmənlərin zalimanə və biarəhmanə sui- qəsdlərindən müdafiə müqtədir olmadıqlarından yaralanmış ürəklərinə məlhəm olaraq bir yanda ianə dəftəri açılmışdır”. 9 M.Ə.Sabir başqa bir məqaləsində həvəskar artistlərin Şamaxıda Salamovların evində N.Vəzirovun “Yağışdan çıxdıq, yağmura düşdük” komediyasını tamaşaya qoyduqları haqqında məlumat verir. Müəllif həmin məqalədə onu da göstərir ki, tamaşadan yığılan pul Şuşaya - Qarabağa - zərərçəkənlərə göndərilmişdir. “Vüsul olan məbləğin vəzi - məxaricindən sonra təmiz məbləği 318 manat 68 qəpik pulu Orucəliyev və Şirəlibəy cənabı Şişə şəhərinə poçta vasitəsi ilə doktor Kərimbəy Mehmandarovun üstünə göndəriblər”. 10 8 V. Həbiboğlu. “Böyük Ermənistan” yaratmaq xülyası, “Respublika” qəzeti. 3 aprel, 1999. 9 M.Ə.Sabir, Hophopnamə, III c. Bakı, 1965, səh. 113. 10 M.Ə.Sabir. Göstərilən əsəri, səh. 163. 13 M.Ə.Sabirin həmin məqaləsində bir cəhət də diqqəti çox cəlb edir. Görkəmli şair Qarabağda bu dəhşətli qırğını törədən, ermənilərə havadarlıq edən - Qalosicanovun da adını bəyan edir və göstərir ki, Qalosicanovların məxsusən müsəlmanlara etdiyi yaddan çıxmaz olan birəhmanə və xanımansuzanə hərəkətindən ancaq dərgahi-əhədiyyətə şaki olub, dövlətin ədalət qanununa ona cəza verilməsinə ümidvara olmaqla təsəlliyab ola bilirlər”. Şair, о zaman Şuşada general-qubernator işləyən Qalosicanovun qatı ermənipərəst olduğunu düz təyin etsə də, “dövlətin ədalət qanunlarına” bel bağlaması onun yanıldığını göstərir. Çünki mənbələrdən məlum olur ki, general-qubernator terrorçularla həmişə əlbir işləyirmiş. Bu barədə M.S.Ordubadi “Qanlı illər” kitabında yazır: “General Qalasicanovun müsəlmanlara iblis münasibəti bəslədiyini anlayan ermənilər hər an bir bəhanə axtarırdılar ki, generalı müsəlmanların üstünə ayaqlandırsınlar”. “İslam əsgərləri isə, mərdliklə onları (erməniləri - S.Q.) qarşılayıb bir qədəm də olsa, müharibədən geri durmur, erməni dəstələrini pərişan edirdilər. Ermənilərin bu vəziyyətini görən general Qalasicanov ümumi ştabda olan rus qoşunlarının müharibəyə qoşulmasını əmr edir”. 11 Bir sözlə, “...Özlərini Qafqazda aparıcı güc sayan erməni siyasətçiləri... 1905-ci ildə azərbaycanlılara özlərinin nəyə qadir olduqlarını göstərməyə çalışırdılar. Həmin dövrdə Bakıda, Tiflisdə, İrəvanda, Gəncədə, Naxçıvanda, Şuşada və b. yerlərdə ermənilərin azərbaycanlı əhaliyə qarşı kütləvi silahlı çıxışları başladı və 1907-ci ilə kimi davam etdi”. 12 Bundan əlavə, Şamaxı ziyalıları ermənilərin Qarabağda törətdikləri cinayətlərə qarşı etirazlarını Qafqaz canişini qraf Vorontsovun adına vurduqları teleqramlarda da ifadə etmişlər. Teleqramlar “Həyat” qəzetinin 3 avqust 1906-cı il sayında çap olunmuşdur. Böyük çətinliklə olsa da, xalqımız həmin dövrdə bu cəlladların öhdəsindən gələ bilmişlər. Həmin illərdə Şamaxıda ermənilərə pis dərs verilmədi. İşin belə nəticələndiyini görən ermənilər cildlərini tam dəyişdilər. Hətta, özlərini müsəlmanların dostu kimi göstərməyi bacardılar, “Allah baisin evini yıxsın”, - deyib, guya, “peşmançılıq” hissi keçirməyə başladılar. Hətta terror ilə qətlə yetirdikləri müsəlmanların dəfnində də iştirak etdilər. 1905-1907-ci illərdə belə hadisələr Şuşa, Naxçıvan, Tiflis, Bakı və Şamaxıda çox olmuşdur. Ö.F.Nemanzadənin “İrşad” qəzetində 12 sentyabr 1906-cı il tarixli sayında çap etdirdiyi bir məqalədə Tiflisdə baş vermiş belə bir hadisə haqqında xəbər verir: “Müsəlman sosial-demokratlarından ən qeyrətli, fail və iş görənlərdən Əziz Məhəmmədoğlunu avqustun 4-cü gecəsi erməni məhəlləsi Avlabarda vəhşicəsinə öldürüb yolun kənarına tullayıblar. Mərhumun xəncərlə başını, döşünü, böyürlərini deşik-deşik ediblər. Qulaqlarını kəsib öldürəndən məlunə aparıblar. Mərhumun 11 M.S.Ordubadi “Qanlı illər”, Bakı, 1991, səh. 61. 12 V.Quliyev. Azərbaycanda erməni zülüm. Bakı, 1999, səh. 13. Yüklə 1,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|