SeyfəDDĠn qəNĠyev
Yüklə 1,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Möhüb Əfəndinin arxivindən
14 cənazəsini avqustun 8-də cümə günü Mixayılovski xəstəxanasından qaldırılıb, müsəlman qəbirstanlığına götürürlər. Cənazə alayı Vorontsov küçəsindən keçib soldat və erməni bazarları ilə gətirilirdi. Cənazə keçən yerlərdə bir çox gürcü və ermənilər dükanlarını bağlayıb, cənazə alayına qoşulurdular. Dəfn edilən vaxtda türkcə, gürcücə, ermənicə, rusca qayət təsirli nitqlər olunurdu”. Bu illərdə Şamaxı və onun kəndlərində buna bənzər terror hadisələri çox baş vermişdir. “Düşmənçiliyi gizlində icra edin” siyasəti ilə təlim görmüş ermənilər sadəlövh, heç bir xainlik, biclik, riyakarlıq bacarmayan şamaxılılara özlərini dost kimi göstərir, onları bu cür münasibətləri ilə çaşdırırdılar. “Əşi, ermənilər hamısı bizim düşmənimiz deyil, görmürsən məclislərimizdə necə iştirak edirlər”, - deyən şamaxılılar onları dost kimi qəbul edirdilər. Belə münasibətə və ünsiyyətə təkcə kasıb təbəqə deyil, hətta ziyalılar da mat qalmışdılar. M.Ə.Sabir 1906-cı ildə, fevral ayında “İrşad” qəzetinə “Alimi-amil və zahidi - fazilimiz cənab Şeyxəli Ağayi-Şirvaninin vəfatı xəbəri münasibəti ilə yazdığı məktubunda oxuyuruq: “Dəfn günündə tamam müsəlman və erməni (seçmələr bizimdir, S.Q.) və cühudlar da etiram üçün dükanlarını bağlamışdılar. Ən nəhayət, Şamaxının məhələlərində qan töküldüyü bir vaxtda qəbristanda dəfn zamanı “erməni Qriqoryan tayfasının keşişi bu məzmun ilə camaata xitabən buyurdu: “- Camaat, siz ağlayırsınız ki, cənab Şeyx ağa vəfat edib, bizləri yetim qoyubdur. Halbuki bu mərhum zahirdə cismən vəfat etmişsə də, ruhən behşitdə olub, Allah-təalanın hüzurunda diridir”. Həmin mərasimdə iştirak edən Lüteriyan tayfasının keşişi özünü müsəlmanların (bu tayfa 1905-1907-ci illərdə Şamaxıda daha çox terror törətmişdir) dostu kimi göstərir və hətta, onları belə arxayın edir ki, “bizdən sizə ziyan olmaz bir ildən bəri Qafqazda bu qədər nahaq tökülən qanlara və bunun kimi hadisələr hamısı öz nəfsimizin bəlasıdır ki, çəkirik. Lazımdır ki, hamılıq ilə öz günahlarımızdan tövbə edib, Allah-təala tərəfinə qayıdaq”. 13 Göründüyü kimi, “ağsaqqalı” - keşişi belə ikiüzlü, riyakar terrorçu bir millətin “qarasaqqalı”nın hansı bəd əməlin sahibi olduğunu təyin etmək o qədər də asan məsələ deyildir. 1905-1907-ci illərdə Şamaxıda geniş şəkildə iğtişaşlar baş verməsə də, erməni millətçiləri bunu törətmək üçün hər cür hazır idilər. Filologiya elmləri doktoru A.Bayramoğlu “Şamaxıda maarif və maarifçilik” adlı dəyərli əsərində bu məsələ ilə bağlı yazır: “daşnaksütyun partiyası 1906-cı ildə milli ədavəti bu qədim mədəniyyət mərkəzində qızışdırmaq üçün əlindən gələni edirdi. Lakin cəhdlər uğursuzluqlarla nəticələndi. Nəticədə, həmin şovinist partiya ilə o zaman Şamaxıda yaşayan ermənilər arasında müəyyən ixtilaf yarandı. Vəziyyəti “aydınlaşdırmaq” üçün Şamaxıya daşnaksütyunun səlahiyyətli nümayəndəsi göndərilsə də, onun burada aparacağı pozuculuq işləri baş tutmadı. Bu haqda “Həyat”da çıxan imzasız bir yazıda oxuyuruq: “Ermənilər ilə daşnaksion nəfəratı 13 M.Ə.Sabir, Göstərilən əsəri, səh. 153-154. 15 arasında bir neçə səbəblərə görə hadis olan ixtilafı təftiş etməyə gələn müfəttişi pristav - Rüstəmbəy Cəbrayılbəyov tutub naçalnik həzarətlərinə aparmışdı. Daşnaksionun müfəttişinin öz səlahiyyətini təsdiq edən sənəd təqdim edə bilməməsindən onun Şamaxıya gizli və məkrli bir niyyətlə göndərildiyini təsdiq etməkdədirlər. Belə ki, naçalnik tərəfindən həmin daşnaksion agentini gözləyən yerli erməni millətçiləri onlar üçün gözlənilməz və arzuedilməz olan bu nəticənin baş verməsində naçalnik divanxanada işləyən bir ermənidən şübhələnərək onu özlərinə xas üsulla cəzalandırırlar”. 14 Belə ikiüzlü, fırıldaqçı keşişlərin canfəşanlığına baxmayaraq, qeyd etdiyimiz kimi, ermənilər Şamaxıda kütləvi qırğın törədə bilmədilər. Qırğının qarşısının alınmasında Şamaxı ziyalılarının - M.Ə.Sabir, Hacı Məcid Əfəndi, Şeyxəli Ağa, Mustafa Əfəndi, Tərrah, Abbas Səhhət, C.Cəbrayılbəyli, Hacı Usub, Mir Mehdi Ağa, Əbdülməcid Əfəndi, Hacı Səfər Məhərrəmov, Əmin Əfəndiyev, Qasım bəy, Məhəmmədhəsən Atamalıbəyov, Ə.İ.Cəfərzadə, Hacı Əbdürrəhman Əfəndi, Əhməd bəy Əhmədbəyov, Salamovlar, Veyisovlar, Hacı Murad, Hacı Şəfi, Əşrəf Yüzbaşov, Azad bəy Qocamanbəyov, Sultan bəy İbrahimbəyov, Ağalarbəy Hüseynbəyov, Əlməmməd Mustafayev, Məşmədi Nəcəf Sadıqov, Əbdülxalıq Əfəndi İbrahimxəlilov və başqalarının böyük xidməti, zəhməti, fəaliyyəti əvəzsiz olmuşdur. 1905-1907-ci illərdə neçə-neçə nahaq qanlar tökən, terror aktı törədən erməniləri Şamaxı ərazisindən qovub çıxarmaq mümkün olmamışdır. Çünki, dövlət çinovniklərinin çoxusu onların tərəfində idilər. Odur ki, T.Qriqoryanların, Lalayanların, Stepanyanların eyni əqidədə tərbiyə almış törəmələri Şamaxının çörəyi və suyu ilə böyüdülər. Möhüb Əfəndinin arxivindən: “1905-ci ildə Şamaxıda ermənilər tərəfindən qırğınlar törədilməsinə səy göstərilsə də, onların mənfur niyyətləri baş tutmadı. Daha doğrusu, Azərbaycanın qərb bölgələrində qan tökən erməni millətçiləri Şamaxıda əl belə tərpədə bilmədilər. Şamaxıda yaranmış gərginliyin sorağı Gəncəyə gedib çıxdı. Odur ki, erməni cəlladlarını cəzalandırmaqdan ötrü, əsasən, şahsevənlərdən təşkil edilmiş könüllü süvari dəstə Gəncədən Şamaxıya yola düşdü. Bu xəbəri eşidən ermənilər Şamaxını tərk etdilər. Erməni keşişləri o zaman böyük ad-san sahibi olan Hacı Məcid Əfəndiyə minnətə gəlirlər. Qan tökülməsini məqbul bilməyən böyük dini bilik sahibi öz yaxın adamları ilə Kürdəmirə - Gəncə qoşununu qarşılamağa gedir. Hacı Məcid Əfəndi ordunu inandırır ki, Şamaxıda ermənilər faciə törədə bilməzlər. Hacının xahişini eşidən ordu Gəncəyə qayıdır. Bununla da ermənilər xilas ola bilirlər. Yenə də əvvəlki kimi Şamaxıda yaşayırlar. Bu hadisədən sonra erməni millətçiləri niyyətlərinin üstünə pərdə çəkmək üçün Hacı Məcid Əfəndini özlərinə ağsaqqal bilir, bütün tədbirlərində onun yanına məsləhətə gedirlər. Onlar Hacı Məcid Əfəndinin 14 A.Bayramoğlu Şamaxıda maarif və maarifçilik., səh. 139-140. Yüklə 1,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|