SeyidovV. M., Kerimova K. Geof sullary ve interpretasiya pdf

R — A ( +°(/ —ı )) ( ^{5 55})

burada @, -başlanğıc müqavimat, _b -başlanğlc temperatur, ¿
-öyranilan mühitin temperaturu, o -temperatur amsalıdır-mis üçün 0,004-a barabardir.
Mühütün temperatuıu isa

düstüru ila tayin edilir. Burada _C -cihaz sabitidir va cihazın

daracalandirilmasi yolu ila tayin edilir:
_{c — 2 A1 J} ( 5.57)
burada ¿, , J - qurulmuş grafik üzarinda götürülmüş temperaturlar; Aşk , Aşk -isa bu temperaturlara uyğun potensiallar farqi; _J -cihaza verilan cariyan şiddatidir.

5. Quyularda partlayı§in nazariyyasi

Partlayış - partladıcı maddanin çevrilmasindan yara- nan enerjinin ani halda boşalmasına va sarf olunmasına, atraf mühüta güclü fiziki-kimyavi tasir (dağıtmaq, silkalamak, at- maq, yandırmaq, elektrik boşalması, şüalanmaq va s.) gös- tarmasi hadisasina deyilir. Güclü sas dalğası ila müşayat olu- nur, havada zarba dalğası, suda döyünakli saha yaradır, torpağı silkalayir, elaca da çoxlu miqdarda istilik va qaz ayrılır.
EneŞi ayrılması - elektrik, nüva, kinetik, istilik, kim- yavi va digar proseslarla müşayat olunur. Nümuna üçün elek- trik partlayışı kimi atmosferda ildınm çaxması naticasinda, elektrik yükünün boşalmaslnı göstarmak olar. Miniatür elektrik partlayışını kondensatorların boşalmasında müşahida etmak olar. Öz ölçülarina göra bu partlayışlar böyilk qüvvaya ma- likdir. İldınm güclü işıq effekti yaradır, yerüstü qurğuları dağı- dır va yandırır.
Çox güclü partlayışlar nüva partlayışları zamanı mtl- şahida olunur. Bu zaman ayrılan yüksak süratli partlayış dal- ğası, istilik, elektrik yüklari va radioaktivlik effekti böyük ara- zida öz tasirini göstarir.
Partlayış manbalarinin biri da harakat edan cismin kinetik enerjisi naticasinda yaranan partlayışdır. Misal olaraq
meteoritlarin yer sathina düşdüyil zaman kinetik enerji istilik, qaz kütlasi yaradır va sonda gilclü partlayış effekti verir.
İstilik partlayışına misal olaraq, sıxılmış va maye qaz- larin yüksak buxarlanma effektina çatdıqda güclü istilik part- layışına keçmasini göstarmak olar. Vulkan püskürmasi da isti- lik partlayışıdır.
Partladıcı maddalar neftqazçıxarma sanayesi, seysi- mik kaşfiyyat, harbi sanaye, yol çakma işlari (dağın, qayaların parçalanması), istifadaya yararsız qurguların, binaların sökül- masi, yanğınların söndürülmasi va s. sahalarda istifada olunur.
Sanayeda asasan kimyavi partlayış üsullarından istifa- daya üstünlük verilir. Bundan sonra izlayacayimiz partlayış işlari ancaq kimyavi partlayış işlarina aid olacaq.
Partlayış - kimyavi maddanin va ya qarışığın kimya- vi çevirilmasi naticasinda böyilk miqdarda istilik ayrılması va yüksak tazyiq haddina çatmış qazabanzar mahsullann çox
%yük stiratla yayılması hadisasidir. Bu cür çevrilma qabiliy- yatina malik olan kimyavi madda va ya qarışıqlar partlayıcı maddalar (PM) adlanır.
Partlayış çevrilmasindan alınan yilksak temperatura va tazyiqa malik qazabanzar mahsullar atraf mühita güclü zar- ba dalğası ila tasir edir. PM-in çevrilmasi zamanı onun tasirinin gücü saniyada bir neça min metr süratla atrafa yayılır. Çox ki- çik zaman kasiyinda müayyan hacm PM-in qazabanzar mahsu- la çevrilmasi naticasinda çox böyük tazyiq amala galir. Özlü- ytinda bu tazyiq möhkam manealari dağıtmaq gücüna malik olur. Malumat üçün 1 kq partlayıcı maddanin (PM) gücü mil- yonlarla at gücüna (a.g.) ekvivalentdir. Partlayış işlarinin tatbi- qi partlayıcı maddalarin kimyavi çevrilmasi zamanı alınan taz- yiqin zarba tasirinin istifadasina asaslandığından, partlayış işla- ri nazari asaslardan va partlayıcı maddalarin fiziki-kimyavi xü- susiyyatlarinin öyranilmasindan ibaratdir. Partlayıcı maddala- rin kimyavi çevrilmasi qaz şakilli mahsulların va istilik enerji- sinin ayrılması ila müşahida edilir. Partlayış çevrilmasinin 2
növti var: l) yanma; 2) partlama. Partlayış çevrilmasi olan yan- ma prossesi oksigen olmadan baş vermir. Mühitda oksigen ol- duqda çevrilmanin sürati saniyada bir neça m-a yaxın olur, yani yanmanın sürati kiçik olduğuna göra yaranan qaz şakilli mahsulların hacmi da süratla deyil, tadrican artır. Bu sababdan da yaranan tazyiq kiçik qiymatlarla ölçülür va onun mühita tasiri çox az olur, lakin buna baxmayaraq müayyan qadar mühita tasir edir ki, bu xüsusiyyat tullama (fuqas) tasiri adlanır. Yanmanı saciyyalandiran sxem aşağıdakı kimi verila bilar (şakil 5.51).

Şakil 5.51. Yanma zamanı yaranan tazyiqin sxemi.

Absis oxunda çevrilmanin mtlddati, ordinat oxunda isa alınan tazyiq qeyd edilarsa, qurduğumuz qrafikda zaman müd- datindan asılı olaraq tazyiqin yavaş-yavaş artması, mtlhitla ta- sirdan sonra isa süratin azalması baş verir. Qeyd edak ki, part- lama zamanı da oksigen atomları talab olunur va bu saniyanin 1/1000 hissasi arzinda baş verir. Orta hesabla 11 partlayıcı mad- da çevrildikda 1000 i-a yaxın qaz şakilli mahsul alınır. Çevril- ma zamanı aksar partlayıcı maddalar (PM) 3000—4ooo•c tempe- ratur yaradır.
Malum olduğu kimi, quyu layiha darinliyina qadar qazıl- dıqdan sonra istismara verilmazdan avval quyunun dibinadak qoruyucu kamar salınır va kamararxası faza sementlanir. Nati- cada quyu ila istismar layı arasında alaqa kasilir. Bu alaqani yaratmaq maqsadila quyularda perforasiya işlari apanlır.
Quyularda perforasiya zamani müxtalif perforatorlardan istifa- da edilir.bünlar aşağıdakılardır.