SeyidovV. M., Kerimova K. Geof sullary ve interpretasiya pdf

öyranilmasi


Malumdur ki, qazılma növüna göra (istiqamata göra) quyular şaquli, ayilmiş va horizontal istiqamatli olurlar (şakil 5.42). Şaquli qazılan quyular adatan kaşfiyyat va axtarış quyu- larıdır.
Bu zaman quyunun yatma bucağı 4'-dan artıq olmama- lıdır. Qarşıya qoyulan masaladan asılı olaraq istiqamatlan- dirilmiş (ayilmiş) va horizontal quyular qazılır. Bela quyularda quyunun yatma bucağı 90⁰-dak çata bilir. Yatma bucağını tayin etmak üçün inklinometrlardan istifada edilir.

Şakil 5.42. Quyulann relyefdan asılı olaraq müxtalif istiqamatlara qazılmasınl aks etdiran sxemlar

Tadqiqat dövrü olaraq aparılır. Qarşıya qoyulmuş masa- ladan asılı olaraq inklinomer ölçü işlari 5, 10, 25 va s. m ad- dımlarla aparılır. Tadqiqat dövrü cadval tutulur, yatma bucağı va azimut qeyd edilir. Alınan malumatlardan istifada edilarak quyu oxunu saciyyalandiran ayri qurulur. Ayrinin qurulmasın- da aşağıdakı düsturdan istifada edilir:

f = Aitsin # (5.49)
burada, Oh -tadqiqatın aparılma addımıdır, 6 -yatma bucağı, I
-quyu oxunun istiqamatini göstaran masafadir.
Qrafıkin qurulması aşağıdakı ardıcılıqla yerina yetirilir: kağız üzarinda cahatlari aks etdiran istiqamatlar qeyd edilir. Cahatlari aks etdiran xatlarin kasişma nöqtasi başlanğıc nöqta kimi götürülarak azimuta ( y ) göra xatt keçirilir. Addımdan (
Oh) va ayilma bucağından ( ‹f ) istifada edilarak Z hesablanır.
Alınmış natica ( £ ) qabul edilmiş miqyasla azimuta göra keçi- rilmiş xatt üzarinda qeyd edilir va sonraki ayrini qurmaq üçün bu qeyd edilmiş parçanın son nöqtasi başlanğıc nöqta kimi qa- bul edilarak, cahatlari saciyyalandiran xattlar keçirilir. Bu pro- ses sonadak davam etdirilir va nahayat, ilkin-başlanğıc nöqta ila son nöqta birlaşdirilarak quyu oxunun şaquldan kanarlaş- ması tayin edilir (şakil 5.43). Quyunun yatma bucağının va azi- mutun öyranilmasinda müxtalif növ inklinometrlar (İŞ-2, iŞ-3, İŞ-4, İŞ-4T, KİT, UMİ va s.) istifada edilir. Cihazlann müx- talifliyina baxmayaraq asas elementlari prinsipca eynidir.
Esas elementlari dedikda, verici quyu oxunun şaquldan meyletma bucağını qeyd edan verici va quyunun oxunun şimal qütbuna göra yerlaşma istiqamotini qeyd edan verici nazarda tutulur.

Şakil 5.43. Quyu ağzının kanarlaşmasının tayini sxemi

Bela ki, şaquli oxla quyu oxu arasında yaranan bucaq quyu oxunun yatma bucağı ( d ), maqnitin şimal qütbünü göstaran istiqamatila quyu oxunun proyeksiyası arasında galan bucaq quyu oxunun azimutu (y ) (şakil 5.44) adlanır.

Şakil 5.44. Yatma bucağı va azimutun tayini

Yatma bucağını qeyd edan vericinin quruluşu beladir: quyu cihazının şaquli oxuna oynaq barkidilmiş sistemdan yük asılmışdır. Bu yük quyu cihazının yerlaşdiyi vaziyyatdan asılı olmayaraq daima, şaqul üzra yönalmiş olur. Cihaz quyuda yer- laşdikda, cihazın gövdasi quyu oxu üzarinda olur, yük isa şaqul üzra yönalir va naticada bu iki oxlar arasında bucaq yaranır. Yükün özü isa reoxord üzarinda sürüşür, yani oxlar üst-üste düşdükda reoxordda yaranan potensiallar farqi sıfra barabar olur. Oxlar bir-birindan sürüşdükda müqavimat dayişilir va naticada iki nöqta arasındaki potensial farqi da dayişilir ki, bu da yatma bucağına uyğun galir (şakil 5.45).

Azimutu qeyd edan verici quruluşça beladir: dairasi reoxord üzarinda yerlaşdirilmiş bussol quyu cihazının yerlaşma şaraitdan asılı olmayaraq, onun yerlaşma müstavisi, quyu ci- hazı y =0’, ‹f =0’ vaziyyatinda yerlaşma vaziyyatina uyğun
olur.
197

Şakil 5.45. Bucaq ölçan. 1 podşipnik; 2-kollektorun ala- qa çevricisi; 3-kollektor; 4-maqnit aqrabi; 5-aqrabin yay ala- qasi; 6-azimut reaxordu; 7-alaqa çevrasi; 8-açar; 9-vussolun yukü; 10-duqaşakil1i qol; l l-şaqul; 12-bucaq datçikinin naqili; 13-şaqulin aqrabi; 14-bucaq reoxordu; 15-yük, çarçivani tan- zimlayan; 16-çarçivanin kerni.

Bussolun aqrabina daima şimal qütbü istiqamatindan yönalir. Bussolun y =0⁰ olan halında bussolun ölçü zamanl reo- xord üzarinda sıxılmış nöqtasinda yaranan potensiallar farqi sıfra barabar olur, potensialın qiymati dayişdikda bu dayişma

quyu oxunun azimutuna uyğun galir (şakil 5.46).
Quyu cihazları yerüstü va yeraltı cihazlara bölünür ki, yerüstü cihaz idaraetma bloku adlanır. Bu blokla quyu cihazını kommutasiya vasitasila lazımi iş vaziyyatina gatirilir va ölçü qiymatlari qeyd edilarak, cadval şakildan yazılır. Yerüstü va yeraltı cihazları arasında alaqani karotaj kabeli yaradır ki, bu da quyu cihazından asılı olaraq üç damarlı va ya birdamarlı ola bilar.

Şakil 5.46. Bussol.l-sarğı; 2-aqrab.

İnkilinometrlardan alınan naticalarda daqiqliyi tamin etmak üçün dövrü olaraq onlar daracalanma (etalinirovka) ama- liyyatından keçmalidirlar. Bu da xüsusi qurğuda inklinometr stolu ila hayata keçirilir.

5.