ŞİRİn bünyadova
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
339 Cənnət dedikdə, müxtəlif dinlərdə olduğu kimi eləcə də Islamda yer alan insan öldükdən sonra onun bədənindən ayrılmış ruhunun əbədi yaşayacağı və üzərində Allahın taxtı qurulan təbii zənginliklə- rin var olduğu bir məkan nəzərdə tutulur. Cəhənnəm isə insan öl- dükdən sonra bu dünyada günah işləyənlərin ruhlarının o biri dün- yada əzablara tuş gələcəyi məkan aydın olur. Belə ki, ruhlar nazik qıldan ibarət Sirat körpüsündən keçərkən cəhənnəmə vasil olurlar. Bütün bu geniş material əsasında dəfn adətinə təhlil verib bu günkü vəziyyətlə müqayisəli şəkildə öyrənmək mümkündür. Yekun olaraq deyə bilərik ki, dəfn adətləri uzun bir yol keçmişdir. Bu adət- lərin mahiyyətində mərhuma münasibət özünü büruzə verir. Qəbir abidələri uzun zaman boyunca ictimai təbəqələşməni göstərmişdir. İnamlarla bağlı xüsusiyyətlər özünü dəfn mərasimində də büruzə verir. Vaxtaşırı qəbirləri ziyarət (xüsusən Novruz bayramı zamanı) xalqımızın əsrlər boyu yaşatdığı bir davranış halına çevrilmişdir. NƏTİCƏ Bəşər övladı dünyada yarandığından bəri insanlar arasındakı nikah və ailə münasibətləri məsələlərinə maraq böyük olmuşdur. Xalqın yaratdığı çoxəsrlik mədəniyyətin təkamülünü izləmək, tari- xin gedişində baş verən köklü dəyişiklikləri (etnik proseslərdəki, dil, mədəniyyətdəki və s. sahələrdə) tədqiq etmək, etnik tariximizi araşdırmaq vacib məsələlərdən biridir. Bu məsələ etnoqrafiyanın ayrıca bir problemi kimi qiymətləndirilə bilər. Göstərilən sahədə zəngin biliyə malik olmaq etnoqrafiya elminin hərtərəfli tədqiqini təmin etməyə xidmət edir. Bizi əhatə edən real aləmdə mövcud olan faktları öyrənərək, müşahidə edərək analoji cəhətdən müqayisə edərək biliklərimizi dərinləşdirə bilərik. Bu xüsusda da təqdim olunan dövrün orta əsrlərin tarixi-etnoqrafik mənzərəsini tədqiq edərkən bir sıra məsələlər sırasında ailə və nikahın araşdırılması müəyyən nəticələrə gətirib çıxarır. 340 Araşdırdığımız dövrü qısaca olaraq xarakterizə edərkən müx- təlif xarakterli faktlar əsasında dövrün ictimai-siyasi və iqtisadi inkişafında ziqzaqlı hərəkətliliyin olduğunu müşahidə edirik. Bu məsələlər də ailə münasibətlərinə öz təsirini göstərirdi. Orta əsrlər bəşəriyyətin irəliyə doğru inkişafında ibtidaidən aliyə bir pillə yüksəliş idi. Bu zaman əmək bölgüsü artmışdı. Elmin müxtəlif sahələrində və mədəniyyətdə irəliləyiş özünü bariz şəkildə göstərirdi. Bundan əlavə, sənətkarlıq yüksək inkişaf edərək yeni- yeni sahələrin əmələ gəlməsini təmin etmişdi. Bütün bu göstərilən- lərin təbii proses kimi cəmiyyətin inkişafına böyük təkanı oldu. XII əsr Azərbaycanda intibah dövrünün başlanğıcı kimi qəbul edilir. Bildiyimiz kimi, intibah mədəniyyətə yeni çalarlar gətirdi. İqtisadi və mədəni həyatda dirçəliş özünü bariz şəkildə göstərdi. Lakin tədqiq olunan orta əsrlər dövrü keşməkeşli bir dövrdür. Bu müddətdə aramsız hücumlar Azərbaycanın iqtisadi və mədəni həya- tına güclü zərbə vurur, sənətkar ailələrinin yurdlarından köçürülərək doğma vətənlərindən didərgin düşməsinə səbəb olurdu. Bu da etnik zəmində yeni tayfaların məskunlaşmasına səbəb olurdu. Tarixi proseslər axınında ərazimizin orta əsrlərin müxtəlif dövrlərindən etibarən başqa xalqların hücumlarına məruz qalması nəticəsində (sasani, ərəb, səlcuq, monqol və s.) etnik tərkibi artaraq dəyişmiş bir sıra tayfalar məqsədli şəkildə Azərbaycana köçürülərək burada yurd salmışlar. Köçürmə siyasətinin tətbiqi demək olar ki, bütün orta əsrlər boyunca davam etmişdir. Təqdim olunan kitabda ənənəvi məişət mədəniyyətinin əksi, qəti qərarlaşmış adət və ənənələrin təsviri, xalqın spesifik xüsusiy- yətləri yer almışdır. Burada təqdim olunan geniş materiallarda xal- qımızın həyatında müstəsna yer tutan çoxəsrlik xalq yaradıcılığı nümunələri nümayiş etdirilir. Bununla yanaşı, tədqiqatda etnoqrafi- ya elminin nailiyyətlərinə geniş yer verilmiş, onun tədqiqat obyekti- nə daxil olan mühüm məsələlərin əks olunduğu mənbələr araşdırıl- mışdır. Orta əsrlərin yaşam tərzini, məişətinin bəzi xüsusiyyətlərini özündə əks etdirən miniatür sənəti nümunələrinə də yer verilmişdir. 341 Əsər boyu xalqımızın orta əsrlərdəki həyat tərzi öz əksini tap- mış və Azərbaycanın tarixi etnoqrafiyasının orta əsrlərinin tədqiq olunmasının əhəmiyyəti vurğulanmışdır. Dövrün ailə məişətindəki bir sıra xüsusiyyətləri araşdırılmışdır. Problem məsələlər üzrə tədqiqatın gedişində əsas nəticələr aşağıdakılardan ibarətdir: Hər bir dövrdə məhz həmin zamana xas olan özünəməxsus sə- ciyyə daşıyan cəhətlər və tarixi mühit mövcuddur. Bəşəriyyətin ta- rixi inkişafının müxtəlif dövrlərində ictimai, siyasi və mənəvi abı- havanın eyni olmadığı bir reallıqdır. Ona görə də orta əsr Azərbay- can ailəsinin vəziyyəti barədə məlumat alarkən bütövlükdə tədqiq olunan tarixi dövrün gerçəkliklərini və özünəməxsus xüsusiyyətlərə malik olduğunu nəzərə almaq vacibdir. Ailə məişəti məsələlərində orta əsrlərin tədqiq olunan zamanında feodal dövrünə xarakterik olan xüsusiyyətlər kitab boyunca öz əksini tapmışdır. Məlum məsə- lədir ki, cəmiyyətdə artıq tam qərarlaşmış qədim adət və ənənələrlə yanaşı, bir sıra məsələlərlə bağlı islam dini ayinləri də icra olu- nurdu. İslam dini yayıldığı bütün ərazilərdə həyatın müxtəlif sahə- lərinə nüfuz edə bilmişdi. Hətta cəmiyyətin hüquq normaları da bu dinin əsasında tənzimlənirdi. Şəriətə uyğun olaraq fəaliyyət göstər- mək əsas nümunəyə çevrilmişdi. Tayfaların vahid birlik halında birləşməsi, ümumi bir ərazinin sabitləşməsi, ictimai əlaqələrin inkişaf etməsi, təsərrüfat və mədə- niyyət ümumiliyi xalqın formalaşmasını zəruriləşdirən amillər sıra- sındadır. Azərbaycan xalqının sınaqlarından keçdiyi uzun tarixi inkişaf yolunda onun ailə məişəti ilə əlaqədar olan bir sıra adət və ənənələri mövcuddur. Bu zəngin irsin hərtərəfli öyrənilməsi etnoqrafiya elmi- nin daha da inkişaf etdirilməsi baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycan xalqının varlığını qoruyan həmişəyaşar adət və ənənələrinin öyrənilməsi etnoqrafiyanın diqqət mərkəzində duran məsələlərdən biridir. Adət və ənənələr xalqın simasını əks etdirən aynasıdır və əksini olduğu kimi göstərir. Mahiyyətindən asılı olma- yaraq, sevinc və kədər gətirdiyinə baxmayaraq, bu adətlər uzun Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|