ŞİRİn bünyadova
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
342 əsrlər öncə formalaşaraq böyük zaman keçmiş və xalqın ruhunu özündə yaşadaraq dövrümüzə qədər gəlib çatmışdır. Ənənə tarixi mirasdır. Ailə məsələlərində indiyədək tədqiq olunmayan dayəlik insti- tutu lazımi səviyyədə araşdırılmışdır. Etnoqrafik baxımdan ilk dəfə araşdırılan dayəlik institutunun orta əsr Azərbaycan ailələrində yeri və rolu təqdim olunmuşdur. Etnoqrafik ədəbiyyatda qismən nəzər- dən qaçan hamam mədəniyyəti öz əksini tapmışdır. Əsərdən məlum olur ki, toylarda, bayramlarda xalqın bədii yaradıcılıq nümunələri olan tamaşa və əyləncələr nümayiş etdirilir. Bunlarda ictimai və məişət mövzuları ön plana çəkilirdi. İnsanların fəaliyyətinin məhsulu olan bu cür davranışlarda onların dünyagörüşləri giley- güzarları, arzu və istəkləri öz əksini tapırdı. Belə nümunələr öz sa- bitliyi ilə fərqlənir, xalqın həyat tərzinin ayrılmaz bir parçasına çevrilirdi. Konkret şəxslər tərəfindən icra olunsa da, ənənəyə çevri- lərək xalqın həyat tərzinə dərindən nüfuz edə bilirdi. Qonaqpərvərliyin orta əsrlərdə icrası zamanı qonaqların qarşı- lanması, saxlanması və yola salınması ilə bağlı əməl olunan qay- dalar ilk dəfə olaraq hərtərəfli araşdırılmışdır. Azərbaycan xalqının mənəvi dəyərlərinin, o cümlədən xalqımızın genişürəkliliyinin, in- sanpərvərliyinin göstəricisi olan qonaqpərvərlik adətinin bütün cə- hətləri əhatəli şəkildə ilk dəfə olaraq işıqlandırılaraq əhəmiyyəti vurğulanmışdır. Etnoqrafik elmi tədqiqatın gedişində orta əsr ailə münasibətləri və ailə məişəti ilə bağlı bu günlə səsləşən müasir dövrlə müqayisəli təhlil nəticəsində müxtəlif problem məsələlərin açıqlanmasına nail olunmuşdur. Orta əsrlər bəşəriyyətin inkişafında mühüm mərhələ təşkil edir və maraqlı bir dövrü təcəssüm etdirir. Bu dövr həm tarixi, həm də etnoqrafik baxımdan özünəməxsusluğu ilə fərqlənir. Onun insanla- rın mənəvi yüksəlişində özünəməxsus keyfiyyətlərin qazanmasında müəyyən izləri vardır. Ailə münasibətlərində yeni xüsusiyyətlərin formalaşması, yeni din olan İslama inamın kök salması müşahidə olunur. 343 Tədqiq olunan dövr etnik psixologiyanın, etnopedaqogikanın, vahid ərazi daxilində iqtisadi, məişət və mədəni birliyin, özünəməx- sus adət və ənənələrin çoxdan bəri qərarlaşaraq möhkəm sabitləş- məsi kimi əlamətlərin xarakterik olduğu bir zamandır. Xalqımızın görkəmli şair və mütəfəkkirlərinin mütərəqqi görüş- lərini əks etdirən əsərlərində ictimai ədalət, kamil insan, qadını bir varlıq kimi səciyyələndirmək, əxlaqi dəyərlərin yer alması zamanın tərbiyəvi məsələlərinin tərənnümüdür. Bu əsərlərin ailə ilə bağlı digər məsələlərlə yanaşı, eyni zamanda xalqımızın tərbiyə məsələ- lərinin öyrənilməsində müstəsna rolu vardır. Nəzərə almalıyıq ki, bu tərbiyə məktəbi zamanın sərhədlərini aşaraq bu gün də qorunub saxlanılmış və əbədilik qazanmışdır. Yüksək mənəvi sifətlər, elmə və biliyə həvəs aşılamaq, övlad sevgisi, vətən məhəbbəti, valideyn qayğısı, böyüklərə hörmət, qonaqpərvərlik kimi keyfiyyətlər əsrlər- dən gələn bir miras kimi gündəlik həyatda yaşadılır. Orta əsr şair və mütəfəkkirlərinin əsərləri onu deməyə əsas verir ki, onların əsərlərində yer alan xalqa məxsus dəyərlər, düşüncə tər- zi, xarakterik xüsusiyyətlər Azərbaycan xalqının qədim zamanlar- dan bu ərazilərdə hakim olduğu barədə zəngin məlumat verir. Bu əsərlər xalqın simasının, onun mahiyyətinin orta əsrlərdəki tarixi inkişaf mənzərəsini canlandırır. Bu zəngin irsin hərtərəfli öyrənil- məsi etnoqrafiya elminin daha da inkişaf etdirilməsi baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycan xalqının varlığını qoruyan həmişəyaşar adət və ənənələrin öyrənilməsi etnoqrafiyanın diqqət mərkəzində duran məsələlərdən biridir. Azərbaycan xalqı öz etnik xüsusiyyətlərini bu gün də qoruyub saxlayır. Orta əsrlərin ailə məişətini tədqiq edərkən əhalinin güzəranı aydın görünür. İstər hökmdar, istərsə sənətkar, kəndli və s. ailəsi hər biri öz çərçivəsində təsvir olunur. Ailənin insan taleyindəki əvəzsiz rolu göstərilməyə çalışılmışdır. Azərbaycanın orta əsr ailəsinin öyrənilməsi bir çox cəhətdən həm də Şərq xalqlarının tədqiq olun- masıdır. 344 Orta əsrlərin daxili mahiyyətinə bir nəzər salmaq, dövrün ailə məsələlərini araşdırarkən həmçinin mövcud elmi bilikləri və xalq inamlarını nümayiş etdirmək monoqrafiyanın əsas qayəsidir. İnsanların şüurlu fəaliyyətinin nəticəsində maddi şəraitə uyğun olaraq onlar öz tarixi həyatlarını yaşayırlar. Orta əsr cəmiyyəti də insanların inkişafında obyektiv qanunauyğun bir prosesdir. İnsan- ların əlaqə və münasibətlərində, tarixən müəyyən olunmuş ünsiyyət forması və fəaliyyət üsullarında ailənin mərkəzi mövqeyini zərurət kimi səciyyələndirmək olar. Tədqiq olunan dövr ailənin yarandığı deyil, feodalizm cəmiyyətindəki inkişaf mərhələsinə aiddir. Burada həmin cəmiyyətin tələb etdiyi qaydalar mövcud olmuşdur. Tədqiqatın nəticəsində ailə münasibətləri hərtərəfli araşdırılmış, ad qoyma, dayəlik, nikah əqdi, sünnət, qonaqpərvərlik, talaq, ha- mam mədəniyyəti, çilə kəsmək ayini xüsusilə tədqiq olunmuşdur. Mənbələrdən geniş faydalanmaqla ailə məsələlərində orta əsrlə- rin əsas istiqamətlərini nişan vermək, yeni dövrlə müqayisədə təka- mül prosesini işıqlandırmağa nail olmaq, ümumiləşdirmə apararaq əlaqələndirmək və elmi münasibət nümayiş etdirmək ciddi axtarışlar nəticəsində mümkündür. Dəyərli bir əsər təqdim etmək üçün orta əsrlərin əsas məziyyət- lərini oxuculara çatdırmaq, müəyyən dəyişikliklər olsa da, əzəli ma- hiyyətindən qopmayan və xalqın canına-qanına hopan adət və ən- ənələrin işıqlandırılmasına nail olmaq, mənəvi aləmi qiymətləndir- mək, etnopsixoloji məqamları dərk etmək, bəzən etnogenetik əlaqə- lərə yer vermək əsərin əsas qayəsini təşkil edir. Ailə məişətilə əlaqə- dar olan adət və ənənələrin tarixi bir sınaq meydanı keçdiyi bəllidir. Daim inkişafda olan bəşəriyyətin mühüm məsələsi kimi tərbiyə prosesi hər bir xalqın ailə münasibətlərində əhəmiyyət kəsb edir. Ailə tərbiyəsi bütün dövrlər üçün gərəkli olmaqla daim aktuallığını qoruyub saxlayan bir problemdir. İnsanlar hələ yarandıqları zaman- dan etibarən öz təcrübələrini gənc nəslə çatdırmağa çalışmışlar. Zaman keçmiş, təcrübələr artmış və tərbiyə özü bir problem kimi ailənin əsas məsələsinə çevrilmişdir. Nəslin davamçısı kimi uşaq- Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|