ŞİRİn bünyadova
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
86 Təmam qırx gün dügünü eylədi xoş. Əcayib dürlü-dürlü nemətü xun Yedilər qurtü quş qalmadı məğbun. Gümüş, altundu təpsilə çanaqlar, Dolu-dolu içi nemət tabaqlar. Hərisə, qəlyəvü danə tuturqan Quş ətlərilə qoyun cümlə büryan. Çü dügün savulub axıra irdi, Hərami ol gecə gərdəyə girdi. (1, 123) Buradan çoxlu adamların toya gəldiyi bəlli olur. Gələn bəylərin xüsusi hörmət etmələri göstərilir. Düyün şaçısı dedikdə, toy zamanı gəlinin başına gül–çiçək və xırda pulların saçılması, yəni səpilməsi adəti nəzərdə tutulur. Eyni zamanda əsərdən qırx gün toy mərasiminin davam etdiyi məlum olur. Əsərdə hətta toyda müxtəlif nemətlərlə dolu süfrə açıldığı da təsvir edilir. Bununla yanaşı, ailə qurulmasında ən əhəmiyyətli şərt kimi evlənənlər arasında sədaqətin olması göstərilir. Çün olduq sənü bən məşuqü aşiq Bulunmaz dünyadə bir yari-sadiq (1, 125). Suli Fəqih nikah, düyün, gərdək kəlmələrini işlətmişdir (67, 169). Suli Fəqih toyun yeddi gün qeyd edildiyini və «saçu» saçıldı- ğını qeyd etmişdir (67, 64). «Dastani–Əhməd Hərami»də toyla bağlı müxtəlif adət və ənə- nələr öz əksini tapmışdır. Əsərdə daha bir toy mərasiminin təs- virində belə deyilir: Buyurdular yarağ edin dügünə, Xəbər oldu dükəli elə, günə. Ulu, kiçi anı qamusu bildi, Dügün qutlulamağa cümlə gəldi. Bədəxşanın şahı həm anda gəldi, 87 Güyəgüyə də anda sağdıc oldı. Ulu bəylər qamu keçdi oturdu, Naqiblər ol saat xonlar gətirdi. Yeməklər gəldi anda dürlü əlvan, Dənə, pirincü zərdə hübbi-rəmman. Gərəkcə bişdi qəlyəvü boranı, Şu dənlü dökdilər yoxdur oranı. Gəlir danəvü irişir hərisə, Dəxi zərdəvü hər nə aş ərisə. Keyik və davşan, kəklik əti bol Qonuldu dörd yana xoş sağ ilə sol. Dolu nemət gümüş, altun çanaqlar, Sinilər, təpsilər, bir-bir tabağlar. Buna bənzər dəxi çox dürlü meyvə, Şəkər, badam, gülabü şirü xurma. Çalınırdı neyü dəmburü tənbur İçilir idi dolu abi-əngur. Yemək-içmək, dəlim işrətlər oldu, Söz ögüş, qırx dünü gün toylar oldı. Tamaşavü dügün söhbətlər oldı, Dügün axıra irdi və dağıldı (1, 136). Burada əvvəlcədən toy tədarükünün görülməsi və toy xəbərinin bütün hər tərəfə yayıldığı, böyüklü-kiçikli hamının axışıb gəldiyi qeyd olunur. «Xəbər oldu» – deməklə, burada toya camaatın çağrıl- ması, qonaqların dəvət olunması nəzərdə tutulur. Əsərdə qız evinə təqdim olunacaq hədiyyə dolu xonçaların bəzədilməsi adətinin təs- vir edilməsi də maraq doğurur. Müasir dövrdə də gəlin gətirilərkən hər oğlan evi öz imkanı çərçivəsində xonça bəzəyir. Xonçaya müx- təlif şeylər qoyulur. Məsələn, gəlinə təqdim olunacaq geyim şeyləri, zinət əşyaları, nabat və s. Maraqlı cəhət bir də budur ki, toyda süfrə- ləri bəzəyən müxtəlif yemək növlərinin də adları çəkilir. Eyni za- manda burada toy mərasiminin musiqinin müşayiətilə keçdiyi də xatırladılır. Burada da həmçinin toyun qırx gün davam etdiyi göstə- 88 rilir. Nəzərə almalıyıq ki, haqqında bəhs olunan ailələrin hamısı yuxarı zümrənin nümayəndələridir. Ona görə də toyların 40 gün keçirilməsi onlara xarakterik ola bilərdi. Sıravi kənd əhlinin toyları isə sadə keçirilirdi. Əsərdə toyla bağlı müxtəlif adətlər haqqındakı məlumatlar bunlarla bitmir. Belə adətlər sırasında bəy hamamının barəsində verilən məlumat da nəzəri cəlb edir. Əsərdəki maraqlı məlumatlardan biri də bəyin sağdışının olması haqqındakı fikirdir. Maraqlıdır ki, başqa orta əsr müəlliflərinin görüb bəyənmək haqqında fikirlərində olduğu kimi «Dastani Əh- məd Hərami» əsərində də oğlanın qızı görüb bəyəndikdən sonra toy etdiyi göstərilir: Göricək yüzini bin canü dildən, Guləfrux sevdi anı bin könüldən. Dügün eylədi, kəbin etdi aldı, Əcəb budur anı həm bikr buldı. Bədəxşan şahı sağdıc oldı ana. (1, 141) Müasir dövrdə də qorunan toy adətlərdən biri budur ki, sağdışla bərabər, həmçinin soldış da təyin olunur və onlar bəy tərəfindən seçilirlər. Orta əsr müəlliflərinin əsərlərinin əksəriyyətində toyla bağlı maraqlı məqamlar mövcuddur. Lakin sağdış haqqında məlumata yalnız yuxarıda adı çəkilən əsərdə rast gəlmək mümkündür. Bir də «Kitabi–Dədə Qorqud» dastanında sağdışın adı çəkilir. (40, 213) Başqa müəlliflərin yaradıcılığında olduğu kimi, «Dastani–Əhməd Hərami»də də toy və kəbinin yeni ailənin qurulmasında mühüm amil olduğu aydın görünür. Toy mərasimi sadə bir adət kimi, yəni nəticə etibarilə gəlinin bəy evinə köçməsi kimi səciyyələndirilə bilər. Buna baxmayaraq, toy bir sıra icrası zəruri olan adətləri öz bərabərində gətirir. Bu adətlərin icrasında hər bir xalqın yaşam tərzinin, dünyaya baxışının və dini təsəvvürlərinin də müəyyən mənada rolu vardır. 89 Onu da qeyd etmək lazımdır ki, toy zamanı bəzədilən süfrəyə müxtəlif təamlar təqdim olunurdu. Hələ «Kitabi-Dədə Qorqud» dastanında toy zamanı bir sıra heyvanların ətindən istifadə edildiyi qeyd edilir. Məsələn, dastanda deyilir: «Atdan ayğır, dəvədən buğra, qoyundan qoç kəsdirdi. Toy etdi. Qalın oğuz bəylərini çağırıb əzizlədi.» (40, 191) Beşikkərtmə əhdinin qaydasına görə göbəyi kəsilən qızın başqa- sına ərə getməyə ixtiyarı yox idi. Valideynlərin iradəsi əsasında uşaqlıqdan həmin nikaha məcburi sövq edilən qızın imtinası ağır cəzalanma ilə nəticələnə bilərdi. El arasında göbəkkəsdi adəti ilə əlaqədar olaraq «məsələn, şeyin bir adama mütləq çatmalı olduğunu istehza və zarafatla bildirmək üçün «onun göbəyi kəsilib», o adama çatmalı olmadığını bildirmək üçün isə «onun göbəyinə kəsilməyib ki…» deyirlər.» (49, 124) Beşikkəsmə adəti Orta Asiya və Qafqazın müxtəlif xalqlarında eyni adla mövcud olmuşdur. Tabasaranlılarda «gübek kesme», kumıklarda «beşik kerte», (daha doğrusu, beşikqe kert ete), rutulla- rda «beşik kırtma», gürcü-ajarlarda «beşik kertma» və Orta Asiya- da, Qazaxıstanda isə «bel kuda», «beşik kuda» adlanan bu adətin türk anlayışı olduğu da nəzərdən qaçmır. (51, 163) Azərbaycan xalqınının nikah növlərindən biri olan «göbəkkəs- di» adəti haqqında da mənbələrdə məlumat vardır. Ədəbiyyat tari- xində XIV əsrin görkəmli nümayəndəsi kimi yer tutan Yusif Məd- dahın əlimizdə olan yeganə əsəri «Vərqa və Gülşah» poemasında öz əksini tapan və mühüm əhəmiyət kəsb edən xalqın ailə və məişət məsələləri təvir edilərkən müəllif, göbəkkəsdi və ya beşikkərtmə adı ilə tanınan adət haqqında məlumat verir: Qüdrətilə ol Hümamın bir gecə, Oğlu doğdu, bərq urar aydım necə. Həm Hilalın ol gecə qızı olur, Ol dəxi bir qiyaməti gövhər bolur. Vərqa verdilər Hümam oğluna ad, Qız adı Gulşah dedilər xoş nihad. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|