ŞİRİn bünyadova
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
68 qardaşının da arvadını ala bilməz.» (7, 73) Bu kimi şərtlər sonralar İslam dinində də şərh olunmuşdur. Toy mərasimi barədə əldə olunan material tarixi keçmişimizin etnoqrafik baxımdan əhəmiyyətli canlı səhifələrini göz özündə əks etdirir, real həqiqətləri, ailə məişətində uzun əsrlərdən bəri kök salan müxtəlif adət və ənənələri işıqlandırır. Cəmiyyət daxilində bütün məsələlərin uzun əsrlər boyu müəy- yən adət və ənənələr çərçivəsində cərəyan etdiyi məlumdur. O cüm- lədən, toy mərasimində bir sıra müxtəlif və çoxsaylı adətlər icra olu- nur. Toy əslində bir xalq yığıncağıdır. Buraya toplaşanlar gündəlik- dən fərqli olaraq xüsusi geyimlərdən və bəzəklərdən istifadə edirlər. Toy müəyyən qədər göstəriş meydanıdır. Burada mərasim iştirakçı- ları tərəfindən xüsusi canfəşanlıq nümayiş etdirilir. Bu mərasimdə insanların əhval-ruhiyəsi dəyişir və o, əyləncə xarakteri kəsb edir. Xüsusən orta əsrlərdə əhalinin əsas şadyanalığı toylarda özünü bü- ruzə verirdi. Təsadüfi deyildir ki, şairlərin yaradıcılığında, nağılları- mızda və dastanlarımızda toyların üç, yeddi və qırx gün qeyd edil- diyi vurğulanır. Bu da onu deməyə əsas verir ki, qədim zamanlarda şadyanalıq yığıncağı, məharət nümayiş etdirmə yeri məhz toylar və bayramlar olmuşdur. Toylarda müxtəlif məzmunlu oyunların nüma- yiş olunduğu da məlumdur ki, bu da mərasimin daha da rövnəqlən- məsinə xidmət etmişdir. Toy mərasimi haqqında bəhs etməzdən əvvəl, ümumiyyətlə ailə qurmağın vacibliyi barədə məlumat verək. Yarandığı dövrdən etiba- rən ailə mühüm əhəmiyyət kəsb etmişdir. Ailə qurmağın əhəmiyyət kəsb etməsi görkəmli alim Nəsirəddin Tusi tərəfindən «Əxlaqi – Nasiri» əsərində mühüm məsələ kimi ön plana çəkilmişdir. Müəllif haqlı olaraq qeyd edir ki, insan ümumiyyətlə təkbaşına yaşaya bil- məz və ömrü boyu tək qalmaq doğru deyildir. Onun mütləq həyatı- nı paylaşa biləcəyi, yaxşı və pis günündə ona şərik olan bir yar-yol- daşa ehtiyacı vardır. Ailənin təməlini təşkil edən bu cütlüyün mü- hüm rola malik olduğunu o belə söyləyir: «Lakin insanın yaşaması və davamı üçün doğub törədə bilən bir ciftə də ehtiyac vardır. Bu səbəbə görə ilahi hikmət elə bir təbiət yaratmışdır ki, bir kişi bir 69 qadını özünə cift seçir, həm mənzili və başqa şeyləri qoruyan tapılır, həm nəsli artırmağa imkan yaranır, həm də ki, bir şəxsdə iki mühüm vəzifə şərti asanlıqla cəmləşmiş olur.» (3, 145) Burada qadına veri- lən müsbət qiymət sezilməyə bilməz. Çünki qadın burada mənzilin qoruyucusu kimi, bu işə qadir ola bilən bir insan kimi təqdim olu- nur. Deməli, bu mənada ona etibar edilən bir şəxs kimi baxılır və böyük əhəmiyyət verilir. Göründüyü kimi, Tusi qadına həmçinin ailə daxili vəzifə bölgüsünün mühüm və əvəzolunmaz bir iştirakçısı kimi baxır. Orta əsrlərdə qadına verilən bu cür qiymət digər müəl- liflərin əsərlərində də əks olunur. Toy mərasiminin icrası haqqında danışmazdan əvvəl Azərbay- can ərazisində mövcud olan nikahla əlaqədar bir sıra məsələlər ba- rədə məlumat alaq. Nikahdan bəhs edərkən onu göstərmək lazımdır ki, orta əsrlərdə əksər hallarda kəbin bərabər sosial zümrələr arasında bağlanırdı. Bu bir çox orta əsr müəllifləri tərəfindən açıqlanmışdır. Oruc bəy Bayat I Şah İsmayılın şahzadə Muradı yaxşı qarşıladığından və öz qızla- rından birini ona verdiyindən söz açır. (24, 72) Eləcə də, Azərbay- canda səfərdə olmuş venetsiyalı Mikele Membre bu barədə məlumat verərək Şah Təhmasibin öz bacılarını yüksək mövqeli xanlara ərə verdiyini söyləyir. (27, 46) Bu da aydındır ki, bütün zamanlarda yüksək zümrənin ailələri bir-birilə qohum olurdular. Hətta çox vaxt belə nikahlar siyasi və diplomatik addım sayılırdı. Şahlar özləri də bərabər zümrədən evlənirdilər. Lakin bununla yanaşı, onların hərə- mində müxtəlif cariyələr də olurdu ki, onlar isə müxtəlif təbəqələrə mənsub ailələrin üzvləri idilər. Hətta şahların onlardan da övladları ola bilərdi. Orta əsr şairlərimizin də yaradıcılığından sezilir ki, yu- xarı təbəqənin nümayəndələri nikah münasibətlərində sosial bərabərliyə üstünlük verirdilər. Aydındır ki, «Nikah kişi ilə qadın arasında, valideynlər və uşaq- lar arasında münasibətləri qəti müəyyənləşdirir, ancaq müəyyən normalara salır, bununla da ona mühüm sosial institut xarakteri ve- rir. Ailəyə, nikaha və qan qohumluğuna əsaslanan üzvləri məişət ümumiliyi, qarşılıqlı əxlaqi məsuliyyətlə, qarşılıqlı köməklə bağlı 70 olan sosial qrup kimi də baxılır» (18, 121). Nikahla nəsillərin dava- mı təmin olunmuş, təsərrüfat həyatı inkişaf etdirilmişdir. Nikah münasibətlərində gəlinliyə namizədin seçilməsi və yaş həddi də əsas idi. Qızlara oğlan anaları erkən yaşlardan etibarən göz qoyur, onlar haqqında məlumat toplayırdılar. Bu göz qoyma əsasən toy və bayramlarda, hətta hamamda olurdu. Qızın hansı nəslə mən- sub olması da əsas götürülürdü. Orta əsrlərdə ailə münasibətlərində əsas şərt nikahda valideynlərin razılığıdır. Ata ananın razılığı əsa- sında qızlar ərə gedir, oğlanlar evlənirdilər. Toy mərasimi icra olun- duqdan sonra nikaha girənlərin ailə içərisində ictimai vəziyyəti bir qədər dəyişir, yeni bir ailənin təməli qurulurdu. Oğlanın evləndiril- məsi və qızın ərə verilməsi valideynlərin üzərinə düşən məsuliyyətli bir iş hesab olunurdu. Ona görə də valideynlər öz övladlarını gələ- cək müstəqil ailə həyatı üçün hazır olmağa çalışır və onları buna yetişdirirdilər. Belə ki, qızlar hələ kiçik yaşlarından etibarən əsasən ev işlərilə, oğlanlar isə təsərrüfat fəaliyyəti ilə məşğul olurdular. Toyla bağlı məsələlərdən biri də nikaha girənlərin yaş həddidir. Ümumiyyətlə, orta əsrlərdə hansı yaşlarda gənclərin nikaha daxil olduqlarını və yaş həddini müəyyənləşdirmək maraq doğurur. Əldə olunan məlumatlarda bu barədə dəqiq və ətraflı məlumatlar demək olar ki, yoxdur. Yalnız ötəri bəhs edilən ayrı-ayrı faktları nəzərə ala- raq, bu barədə müəyyən fikir söyləmək mümkündür. Ənənəvi ola- raq nikah əlaqələrinə girənlər arasında qadınların kişilərdən kiçik olması demək olar ki, bütün dövrlərdə əsas sayılırdı. Hətta orta əsr- lərdə bəzi hallarda qızlar özlərindən yaşca həddən artıq böyük kişi- lərə ərə verilirdi. Amma buna baxmayaraq, həmyaşıdlar və özündən kiçiklərə ərə getmək faktlarına nadir hallarda da olsa, rast gəlinirdi. Orta əsrlərdə yaş həddini müəyyənləşdirmək baxımından kömə- yimizə şairlərimizin əsərləri çatır. Belə ki, Azərbaycanın orta əsrlər- də yaşayan görkəmli şairləri, dünya şöhrətli Nizami və Füzulinin təsvirindəki Leyli və Məcnun bir yerdə oxuduqlarına görə ola bilsin ki, eyni yaşa mənsubdurlar. Nizaminin «Xosrov və Şirin» poema- sında isə əsərin qəhrəmanları olan Xosrovla Şirin arasında o qədər də böyük yaş fərqinin olmadığı qənaətinə gəlmək olar. Yaxud, Yu- Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|