Sirtqi bo`lim ta'lim sohasidagi tadqiqotlar va innovatsiyalar

MARKETING FAOLIYATI SAMARADORLIGINI BAHOLASH


Muhiddinov Muhammadyusuf Avazxon oʻgʻli,
Fargʻona politexnika instituti, El 74-20 M guruhi talabasi,
e-mail : [e-mail] Tel:[phone].


Annotatsiya. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining jadal rivojlanishi, iqtisodiyotni raqamlashtirish, isteʼmolchilarning axborot madaniyatining oʻsishi marketing usullari va texnikasini oʻzgartirishni talab qiladi, bu esa marketing faoliyatini sozlashni talab qiladi. Zamonaviy sharoitda marketingni samarali boshqarish har qanday korxonaning uzoq muddatli muvaffaqiyatining kaliti hisoblanadi. Marketing faoliyatini takomillashtirish muammosi tashkilotni zamonaviy bozor iqtisodiyoti talablariga, shuningdek isteʼmolchilar va jamiyat oldidagi javobgarlik tamoyillariga muvofiqlashtirish zarurati tufayli dolzarb boʻlib qolmoqda.
Kalit soʻzlar: baholash, samaradorlik, faoliyat, marketing, mexanizm, bozor.

Marketingning rivojlanish tarixi qadimgi davrlarga borib taqaladi, tadbirkorlik va savdoning kengayishi bilan parallel ravishda shakllanadi. Ortiqcha mahsulot nafaqat oʻz isteʼmoli uchun, balki sotish uchun ham yaratilgan ishlab chiqarish modeli oʻsha paytda ibtidoiy marketing shakllarini ifodalagan. Bozorning rivojlanishi marketingning ayrim elementlari, masalan, narxlash va reklama mexanizmining paydo boʻlishiga yordam berdi.

Zamonaviy marketingning boshlanishi jahon iqtisodiyotida tub oʻzgarishlar roʻy bergan 19 — asrning ikkinchi yarmi 20-asr boshlari hisoblanadi. Sanoat inqilobi tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarishning jadal oʻsishiga yordam berdi. Natijada, bozorning haddan tashqari toʻyinganligi kuzatildi, bu koʻplab raqobatdosh tarmoqlar bilan ajralib turdi, ular boshqalardan ajralib turishi va oʻz mahsulotlariga talabni ragʻbatlantirishi kerak edi [5]. Bu faqat xalqaro iqtisodiy munosabatlarning ushbu bosqichini tartibga soluvchi ishlab chiqarish va sotishni takomillashtirish boʻyicha yangi konsepsiyalarni shakllantirish bilan mumkin yedi. Shunday qilib, zamonaviy marketingning rivojlanishi yangi amaliy tushunchalar (mexanizmlar) va sotishni ragʻbatlantirish vositalariga obyektiv ehtiyoj bilan bogʻliq edi.
Zamonaviy marketing mexanizmlari yanada murakkablashdi, ular kompaniyalarning butun tashkiliy tuzilmasini qamrab oladi, maqsadli guruhlarga maqsadli taʼsir koʻrsatish vositalarining keng arsenalini jalb qiladi, shaxsiy taʼsir va mijozlar tajribasini boshqarishni taʼminlaydi. Mijozga nima kerakligini, uning ehtiyojlari yopilmasligini tushunish uchun bizga maʼlumotlar va chuqur tahlillar kerak.
Raqamli texnologiyalar yordamida amalga oshirilgan tahlillar kompaniya, marketing muhiti haqida katta hajmdagi maʼlumotlarni qidirish, toʻplash, toʻplash, uni qayta ishlash va keyinchalik foydalanish uchun qulay shaklda taqdim etish orqali talabni aniqroq prognozlashga erishishga imkon beradi [1].
Koʻp sonli omillarni birgalikda hisobga olish zarurati, turli marketing jarayonlarining tezlashishi, strategiyalarning hayot siklining qisqarishi, faol innovatsiyalarning qatʼiyligi (masalan, pandemiya sabab boʻlgan inqirozda, yangi javob imkoniyatlarini izlash, marketing tuzilmasini oʻzgartirish, moslashtirish uchun) — bularning barchasi raqamli texnologiyalardan foydalanish bilan taʼminlanadi. Belgilangan vazifalarni yaxshiroq bajaradigan, ammo marketingni boshqarishda oʻziga xos yondashuvlarni talab qiladigan marketing tizimlarini yaratish uchun sharoitlar yaratilmoqda.
Olingan natija va ularning maʼnosi. Maʼlumki, kompaniyaning marketing faoliyati-bu gʻoyalarni ishlab chiqish, vaziyatni (moslashuvchan) rejalashtirish, asosiy va ikkilamchi dasturlarni ishlab chiqish va amalga oshirish, ularning oʻzaro bogʻliqligi va butun kompaniya miqyosini hisobga olgan holda kompleks ravishda amalga oshiriladigan fikr-mulohazalarni nazorat qilishning doimiy ravishda yangilanib turadigan muntazam jarayonidir [6]. Samaradorlikni oshirish marketingni oʻz-oʻzini tashkil etuvchi adaptiv tizim sifatida shakllantirishdan iborat boʻlib, u jadal rivojlanayotgan raqamli texnologiyalar asosida vaziyatga, atrof-muhit oʻzgarishining mumkin boʻlgan tendensiyalariga tezda javob berishga qodir, shuningdek, hozirgi foydani maksimal darajada oshirish va kelajakda biznesni raqobatdosh ustunliklar bilan taʼminlash uchun yetarli choralarni koʻradi. Oʻz-oʻzini tashkil etuvchi adaptiv boshqaruv tizimlarining xatti-harakatlari ikki tomonlama qaraladi.
Birinchidan, boshqariladigan tizimning xususiyatlarini bilmasdan samarali boshqaruvni amalga oshirish mumkin emas. Ikkinchidan, boshqaruv jarayonida ushbu xususiyatlarni oʻrganish va shu bilan boshqaruvni takomillashtirish, maqbul boshqaruvga intilish mumkin.
Marketingning nomoddiy foydalari quyidagilar hisoblanadi:
- tovar xabardorligini oshirish;
- isteʼmolchilar va potensial xaridorlarga mahsulotning afzalliklari toʻgʻrisida maʼlumot berish;
- manfaatdor tomonlar bilan munosabatlarni mustahkamlash [2].
Ideal holda, marketing samaradorligini baholash kompaniyaning moliyaviy yilidan oldin sodir boʻladigan rejalashtirish va byudjetlashtirish jarayonining mantiqiy davomi boʻlishi kerak. Belgilangan maqsadlar oʻlchanadigan va tashkilotdagi har bir marketing roliga tegishli boʻlishi kerak.
Kompaniyalar marketing samaradorligini baholashining sabablari quyidagilardan iborat:
1) marketingning yillik maqsadlariga erishish yoʻlidagi taraqqiyotini kuzatish;
2) marketing aralashmasining qaysi sohalari – mahsulot, narx, joy va reklama ishlashning baʼzi jihatlarini yaxshilash uchun oʻzgartirish yoki takomillashtirishga muhtojligini aniqlash;
3) kompaniyaning tovarlari, xizmatlari va gʻoyalarining mijozlar va manfaatdor tomonlarning ehtiyojlariga muvofiqligini baholash.
Marketologlar oʻz faoliyatida rolini koʻrsatish uchun tobora koʻproq bosimlarga duch kelganda, marketing koʻrsatkichlari marketing xarajatlari foyda olish darajasini oʻlchashga yordam beradi. Ushbu koʻrsatkichlar, shuningdek, marketing tashkilotning boshqa sohalarida (savdo va mijozlarga xizmat koʻrsatish kabi) tashabbuslarni qanday targʻib qilishi va toʻldirishini taʼkidlaydi. Marketing koʻrsatkichlarini belgilash brendlarga mijozlarning ehtiyojlarini qondirishda, kompaniyaning aniq imijini yaratishda, bozorda faol ishtirok etishda va marketingni kompaniyaning umumiy biznes strategiyasiga toʻliq kiritishda yordam berishning ajralmas qismidir [3], [4].
Shunday qilib, marketingni boshqarish tobora murakkab va masʼuliyatli boʻlib bormoqda, zamonaviy marketingni boshqarish vositalari va yondashuvlari zamonaviylashtirilib, raqamlashtirish jarayonlarini tezlashtirmoqda. Mijozlar bilan aloqa qilishning barcha tomonlarining samaradorligini hisobga olish va tahlil qilishda maqsadli marketing taʼsiri vositalarining tarkibini kengaytirish, yechimlarning turli tarkibiy qismlarini tartibga solish kompaniyalarda marketing boshqaruvini takomillashtirish uchun sharoit yaratadi.
Marketing samaradorligini oshirish istiqbollari maʼlumotlarni tahlil qilish sifati, oʻrganish uchun xatolarni tezda aniqlashga eʼtibor berish, yangi yechimlarni topish uchun ongli ravishda tajriba oʻtkazish, maʼlumotlarni aniq natijalar bilan qanday taqqoslash va ularni qayta baholash, fikr-mulohazalarga asoslangan doimiy takomillashtirish bilan bogʻliq.
Marketingni boshqarish-bu korxonaning bozordagi mavqeyini rejalashtirish, tashkil etish, hisobga olish, korxonaning pozitsion-faoliyat xatti-harakatlarining har bir bosqichining bajarilishini nazorat qilish orqali tartibga solish boʻyicha maqsadli faoliyati, bozor makonining rivojlanish qonuniyatlarining taʼsirini hisobga olgan holda, raqobat muhiti.bozorda subyektning rentabelligi va samaradorligiga erishishdir.
Marketingni boshqarish marketingni amalga oshirish bilan bogʻliq jarayonlar va munosabatlarni oʻrganadi, ular bir tomondan butun tashkilot darajasida joylashtirilgan falsafa, boshqa tomondan maʼlum bir funksiya darajasida amalga oshiriladigan amaliy harakatlar toʻplami sifatida qaraladi.
Xulosa qilib shuni taʼkidlaymizki, korxonalarning marketing faoliyatini takomillashtirish ularning raqobatbardoshligini taʼminlashga va foyda va korxonalarning iqtisodiy faoliyatining boshqa muhim koʻrsatkichlarini ijobiy tomonga kamaytirishning salbiy tendensiyalarini oʻzgartirishga yordam beradi.