Sitologiya va genetika

Donador endoplazmatik to‘r membranalarida ribosomalar joylashgan. Shuning uchun membranasi donador ko‘rinishga ega bo‘ladi. Donador endoplazmatik to‘rning muhim vazifasi oqsil sin- tezi va uni tashish bo‘lib, bu jarayonlarni ribosomalar bilan ham- korlikda amalga oshiradi. Ribosomalar endoplazmatik to‘r mem- branasining ustki qismida dona-dona bo‘lib joylashgan. Donador deb atalishi ham shu tuzilma bilan bog‘liq. Donador endoplazma­tik to‘r oqsil ko‘p sintezlanadigan hujayralarda yaxshi rivojlangan.
Shunday qilib, endoplazmatik to‘r hujayraning umumiy ichki aylanma tizimi bo‘lib, uning kanallari orqali moddalar tashiladi.
Ribosomalar erkin yoki endoplazmatik to‘rning tashqi yu- zasiga birikkan holda joylashishi mumkin. Ribosomalar, deyarli barcha hujayralar: prokariot va eukariotlarda uchraydi. Riboso­malar diametri 15,0-35,0 nm (1 nm=10^-9 metr) bo‘lgan ikki, ya’ni katta va kichik bo‘lakchalardan iborat yassi tanachalardan tashkil topgan. Ribosomalarda taxminan teng miqdorda oqsil va nuklein kislotalar mavjud. Ribosoma RNKsi yadrodagi DNK molekulasi yordamida hosil bo‘ladi. Ribosoma yadrodagi yadrochadan sin- tezlanadi va sitoplazmaga chiqariladi. Ribosoma hujayrada oqsil sintezini amalga oshiruvchi organoid bo‘lib, membranasiz orga- noidlar qatoriga kiradi. Ribosomalarning asosiy vazifasi oqsil sin- tezlashdir. Oqsil sintezi murakkab jarayon bo‘lib, uni faqat bitta ri­bosoma emas, balki bir necha o‘nlab ribosomalar amalga oshira- di. Ularni poliribosomalar deb ataladi.
Golji majmuasi. Birinchi marta nerv hujayralari tarkibidan topilgan. Hayvonlarning ko‘p hujayralarida yadro atrofida joylash- gan murakkab to‘r shaklida bo‘ladi. O‘simliklar va sodda hayvon­lar hujayralarida o‘roqsimon yoki tayoqchasimon ayrim tanacha­lardan iborat. Elektron mikroskopda tekshirilganda golji majmuasi membranalar bilan chegaralangan va to‘p-to‘p (5-10 tadan) bo‘lib joylashgan yassilangan bo‘shliqlar, yirik vakuolalar va mayda pu- fakchalardan tuzilganligi aniqlangan. Uning membranalari silliq tuzilgan.
Golji majmuasi ko‘pgina muhim funksiyalarni bajaradi. Endo­plazmatik to‘r membranalarida hosil bo‘lgan oqsillar, polisaxarid- lar, yog‘lar golji majmuasiga tashiladi. Uning ichida bu birikmalar o‘zgarishga uchraydi va ajralishga tayyor shira sifatida o‘ralib, kerakli joylarga uzatiladi yoki hujayraning hayot faoliyati uchun foydalaniladi. Golji majmuasi faoliyati tufayli plazmatik membrana yangilanib turadi va o‘sib boradi.
Sitoplazma hujayrada qanday vazifalarni bajaradi? Organoidlar qanday turlarga ajratiladi?
Endoplazmatik to‘r qanday xillarga bo‘linadi?
Ribosoma qanday tuzilishga ega? U qanday vazifani bajaradi?
Golji majmuasini tuzilishi va vazifalarini tushuntirib bering.

10.