Sizsiz (roman-xatirə) Həyatım ağrıyır (povest-xatirə)

 652 

episentrində yerləşdiyini dərk edirəm. Bütün azimutlardan, 

bütün yönlərdən, istiqamətlərdən Azərbaycan hansı 

təhlükələrlə üzləşə bilər? Cənubdan aqressiv təməlçilik ki, dini 

birlik adıyla bütün milli xüsusiyyətləri inkar edir və eyni 

zamanda bir hakim millətin hökmranlığı naminə bütün başqa 

millətlərin öz dilində yaşamaq hüququnu tanımır.  Şimaldan 

eyni ambisiyalı  və aqressiv təmənnalar. Bu təmənnalar 

Jirinovski variantında başqa xalqların, ümmiyyətlə, 

mövcüdluğunu inkar edir, kommunist-internasionalist 

versiyasında isə başqa xalqları guya ki, tamamilə başqa tərzli 

Birliyə çağırır. Amma bu birlik də vahid bir Mərkəzə 

bağlanmalıdır və məhz bu Mərkəz hansı xalq üçün nəyin yaxşı, 

nəyin pis, nəyin xeyir, nəyin zərər olduğunu 

müəyyənləşdirəcək. Təbii ki, milli dillərin aqibəti də Allah 

umuduna qalacaq. Yenə o əski Sovet himninin məntiqi (Bu 

sözlər yazılandan çox sonra əski sovet himni daimi himn 

müəllifi Mixalkovun özünün cüzi söz dəyişiklikləri ilə yenidən 

Rusiyanın himni oldu –  sonrakı illərin qeydi).  

Himnin sözlərini xatırlayın: "Soyuz neruşimıy respublik 

svobodnıx splotila naveki velikaya Rus". Yəni azad 

respublikaların sarsılmaz ittifaqını  əbədi olaraq böyük Rusiya 

yaratdı.  Əgər respublikalar və xalqlar, doğrudan da, 

azaddırlarsa, onda niyə onları  məhz bir xalq – qoy lap böyük 

xalq olsun – birləşdirməlidir. Və bu elə "azadlıqdır" ki, nəinki 

heç bir seçimə, nə vaxtsa seçim olacağına da yol vermir, axı bir 

ilə, beş ilə yox, "əbədi birləşiblər" və bu ittifaq da 

"sarsılmazdır".  

Əslində bu əbədi sarsılmazlıq da puç imiş – elə həmin Sovet 

İttifaqının Çinlə "Moskva-Pekin" mahnısında ifadə olunmuş 

əbədi dostluq xülyası kimi. Umimiyyətlə, ömrün müəyyən 

illərinin içində yaşaya-yaşaya  əbədiyyətdən necə  dəm vurmaq 

olar? Ritorika və demoqogiya doğma bacılardır.  

Şimal belə, Cənub da belə.  Şərqdə  Xəzər neft yataqlarına 

Türkmənbaşı iddiaları, Qərbdə erməni təcavüzü. Nə qalır? 

---

 653 

Uzaq Qərb – yəni Avropa, Amerika? Bəli, bu gün Qərb və 

qərbçilik istiqaməti bütün başqa yönlərdən daha məqbul 

görünür. Amma – bü gün… Sabah necə olacaq?  Tutalım ABŞ 

siyasi stratejimizin yeganə real qarantı olanda bizi nə gözləyir? 

Kim bilir… 

Axı Ərəstu və Şekspirin, Don Kixotun və Yanuş Korçakın, 

Alber Şveytserin və Con Braunun, Vivaldi və Baxın, Ekzüperi 

və Martin Lüter Kinqin, Qərb dünyasından başqa zirək 

işbazların, "sabun operalarının", Hollivud "atdı-tutdu" 

filmlərinin, bitib-tükənməyən serialların bütün milli 

xüsusiyyətləri silib atan kosmopolitik erzas – "mədəniyyət" 

dünyası da var. Ən optimal Qərb yönlü inkişafımızda belə 

bizim milli mədəniyyətimiz məhvəmi məhkumdur? Son iki 

əsrdə mənimsədiyimiz sənət növləri – nəsr, dramaturgiya, teatr, 

simfonik musiqi, balet, monumental heykəltaraşlıq, dəzgah 

boyakarlığı, kino daha bizə  gərək olmayacaqmı? Hər  şeyi 

təzədən başlamaq lazım gələcək – həvəskar teatr dərnəkləri, 

tamaşaları, ayrı-ayrı savadlı xeyriyyəçilərin, mesenatların 

umuduna qalmış  sənət. Sənət,  ədəbiyyat olmayacaqsa, bu 

səxavət-kanlarının özlərini kim və necə savadlandıracaq? Kitab 

nəşri kimin öhdəsində qalacaq? Ya ümumiyyətlə, kitaba 

ehtiyac olmayacaq?  Heç kəs kitab oxumayacaq?  

Qərb yönlü inkişaf bu nəticələrə  gətirib çıxaracaqsa , çox 

heyf. Çörçilin dediyi kimi, demokratiyanın min qüsuru var, 

amma bəşəriyyət hələ ki, demokratiyadan yaxşı bir üsul-idarə 

tapmayıb. Qərb demokratiyasının da mənim gözümdə 

üstünlüyü ondadır ki, bu demokratiyanı  bəyənməyənlər, o 

demokratiyaya ağız büzənlər bərkə düşəndə, öz 

məmləkətlərində  təqiblərə, həbslərə, zorakılığa məruz qalanda 

bəyənmədikləri Qərb ölkələrində  sığınacaq axtarır və tapırlar. 

Ayətulla Xomneyidən Limonova qədər.  

*** 

Ziyalılarımızın çoxu komformistdirlər. Amma bəla ondadır 

ki, onlar bu sözün özünü də bilmirlər.  

---

 654 

*** 

O, tarixi aldatmaq istəyirdi, Xalqı aldatmaq olar, 

hakimiyyəti aldatmaq olar, nəhayət, yaşadığın Vaxtın, zamanın 

özünü aldatmaq olar. Amma Tarixi aldatmaq mümkün deyil. 

Gec-tez Tarix hər  şeyi yerbəyer edir. Hərəyə öz payını verir, 

kimisə qaldırır, kimisə yerlə-yeksan edir, amma hər halda, 

yalançı dəyərlərin əsiri olmur.  

*** 

İvasakinin "Yapon kinosunun tarixi" kitabında bir epizod 

məni sarsıtdı. İkinci dünya müharibəsi bitər-bitməz darmadağın 

olmuş, alçaldılmış Yaponiya dünya ictimaiyyəti qarşısına 

Venetsiya kino festivalına Midzoqutinin filmini tədim etməklə 

çıxır. Aktrisa Tanaka xatırlayır ki, konkurs baxışından  əvvəl 

Midzoqutinin oteldəki otağına gəlir. Yapon kinosunun ən 

böyük sənətkarı Midzoqutini milli geyimdə – kimanoda, sandal 

çubuqlarını yandırıb dua edən görür. Allaha yalvarırmış ki, 

qələbə qazansınlar. Aktrisaya deyir: Biz məğlub olmuş, 

alçaldılmış, amma məğrur ölkənin övladları –  kinomuzu 

dünyanın mühakiməsinə  çıxarmışıq. Allaha yalvarırdım ki, 

bizə zəfər əta etsin". 

Midzoquti xalqının ruhunun qələbəsi üçün dua edirmiş. Bu 

qələbəylə ümidsizlikdən, bədbinlikdən çıxmaqları üçün dua 

edirmiş.  

O il Midzoqutinin "Ugetsu Monoqatari" ("Yağışdan sonra 

dumanlı ayın nağılı") filmi Venetsiya festivalının  ən ali 

mükafatını – Qran prini qazanır.  

*** 

Lev Tolstoyun fikri doğrudur: Millətçilik – alçaqların son 

sığınacağıdır. Heç nə millətə ifrat millətçilikdən çox zərər 

gətirmir. Faşizm,  şovinizm bu həqiqətin parlaq təsdiqidir. 

Tolstoydan fərqli olaraq mən ifrat millətçilik ifadəsini 

işlədirəm, çünki millətçiliyin daha həlim, daha maarifçi 

şəkilləri müəyyən vaxtlarda və müəyyən şəraitdə faydalı da ola 

bilər. Xüsusilə də, kiçik xalqlar, əzilən millətlər üçün.  

---