Sizsiz (roman-xatirə) Həyatım ağrıyır (povest-xatirə)
Yüklə 4,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
546 ki, TQorbaçov hədər yerə atamın kölgəsini qılınclayır, Qorbaçov onun öhdəsindən gələ bilməzU. Əksinə! Bunu isə mən özümdən əlavə edirəm.
Stalin haqqında uzun illərin düşüncələrinin məhsulu olan bu qeydlərmi bir gecənin içində - 23 oktyabr 1988-ci ildə kağıza köçürdüm. Zaman mənim bu sonuncu gümanımı doğrultdu. Ölməyən Stalin Qorbaçovu da devirdi. Gələcəkdə daha nələr baş verəcəkdir? Bəlkə onu "uzunölümlü" tiran yox, Tölməyən tiranU adlandıraq?
*** Tarixin gedişatında obyektiv və subyektiv faktorlar, şəxsiyyətin rolu və real şərait haqqında danışmalı olsaq, ən parlaq nümunə kimi Xruşşov götürülməlidir. Stalin dövründə bir müstəqil şəxsiyyət kimi o, bir elə dəyərə malik deyildi, mövcud şəraitdə funksional olaraq fəaliyyət göstərən adamlardan biri idi. Belə çıxır ki, şərait şəxsiyyətdən güclüdür. Ancaq Stalindən sonrakı dövrdə də o, əvvəlki iş yoldaşlarının öhdəsindən gələ bilmədiyi bir işi gördü – destalinizasiyanın əsasını qoydu. Görünür, hər halda şəxsiyyətdən də nəsə asılıdır. Müəyyən qeyd-istisnalarla bərabər, bunu Qorbaçov haqqında da demək olar. Məlumdur ki, "yenidənqurma" ideyaları onun beynində hələ "yenidənqurmayaqədərki" dövrdə yetişmişdi. Yadıma gəlir ki, "Drujba narodov" jurnalının əməkdaşı, Moskvanın siyasi məkanında kifayət qədər məlumata malik olan şəxs, hələ Andropovun dövründə (yaxud Çernenkonun dövründə, indi dəqiq xatırlamıram), hər halda Brejnev dövrü qurtardıqdan sonra mənə demişdi ki, Moskva ziyalılarının bütün ümidi Qorbaçovadır, o, hakimiyyətə gəlsə, çox şey
547 dəyişəcək. *** 1985-ci ilin mart ayında Qorbaçov hakimiyyətə gəldiyi zaman Moskvada mən tbilisili erməni, rusdilli yazıçı, vaxtilə ssenari kurslarında bir yerdə oxuduğumuz Armen Zurabovla rastlaşdım, erməni yazıçılarının bir çoxundan fərqli olaraq, mənə elə gəlir ki, o, şovinizmdən uzaq bir adamdır, sonrakı illərdə də antiazərbaycan kompaniyalarının heç birinə qoşulmadı. Bəli, həmin zaman, Qorbaçovun hakimiyyətə gəldiyi ilk ayda hələ Tbilisi ilə əməllicə vidalaşmayan Armen vaxtının çoxunu Moskvada keçirirdi, Moskvada tanınmış evlərə gedib-gəlirdi, bir sözlə, paytaxtın siyasi iqlimi ilə kifayət qədər tanış idi. Mərkəzi Ədəbiyyat Evində nahar süfrəsi arxasında yenidənqurma və aşkarlıq haqqında fikirlərimizi bölüşürdük. Mən dedim ki, 56-cı ildən, XX qurultaydan sonra olduğu kimi siyasətdə bir çox dəyişikliklər gözlənilir. Armen: – Yox, – dedi, – çox böyük kardinal dəyişikliklər baş verəcəkdir. Bu dəyişikliklər 1917-ci il oktyabr inqilabı hadisələrinə bərabər olacaqdır. Hər şey kökündən dəyişəcək. Çox sonralar anladım ki, Armen yalnız proqnoz vermirmiş, sadəcə qabaqdan gələn illərdə hansı hadisələrin baş verə biləcəyi barədə dəqiq məlumata malik imiş. Dolayısı ilə bu məni bir daha inandırdı ki, ermənilər, hətta fəal ictimai axından bir az kənarda qalan ermənilər belə siyasi proseslər barədə mükəmməl məlumata malikdirlər. *** Yenə də şəxsiyyətin tarixdəki roluna qayıdaq. Şəxsi motivlərin gücünə revanş arzusuna düşərək, inqitam arzusu ilə yanan Yeltsini xatırlamaq lazımdır. Bəlkə də bütün bunların gücünə o, böyük tarixi kataklizmlərin içində önəmli bir fiqura çevrildi. Ümumiyyətlə, Sovet imperiyasının çökməsində təbii ki, obyektiv tarixi səbəblərlə yanaşı, bir çox konkret şəxsiyyətlər də əhəmiyyətli rol oynadılar. Xaricdə olanlardan Roma papasını, Bzejinskini, Reyqanı və Tetçeri misal çəkmək
548 olar. Bzejinski və Voytilaya gəlincə, onlar üçün stimul rolunu damarlarından axan polyak qanı, etnik vətənləri olan Polşanı Sovet hegemonluğunun buxovlarından qurtarmaq arzusu oynadı. Reyqan və Tetçer öz aqressiv hərəkətləri ilə həmişə gözlənilməz olan (Berlin divarı və Berlin blokadası, Macarıstan, Çexoslavakiya, Əfqanıstan, Kuba böhranı, ölkədaxili repressiyalar, Saxarovun sürgün edilməsi, Soljenitsinin ölkədən qovulması və s. və i.a.) əbədi təhlükə mənbəyini, Şər imperiyasını məhv etmək istəyirdilər. Ölkənin daxilində digər disidentlərlə yanaşı, mənim fikrimcə, dörd şəxs – Soljenitscn, Saxarov, Qorbaçov və Yeltsin həlledici rol oynadı. Və yenə də, obyektiv tarixi faktorlarla yanaşı, şəxsi motivlər də əhəmiyyətli sambala və gücə malik idi. Əgər Soljenitsin öz vaxtında təqdim edildiyi Lenin mükafatını alsaydı, görəsən, Sovet ədəbi isteblişmentinə qatılmazdımı? Hökumətin səfeh siyasəti, burnundan uzağı görməyən məmurların təhdidləri Saxarovu da radikallaşdırdı. *** Yeltsin və Qorbaçovun qarşılıqlı münasibətlərinə gəlincə, mənə belə gəlir ki, Yeltsin vaxtında Siyasi Büronun üzvü seçilsə idi, Sovet tarixi tamam başqa yolla addımlayardı. *** Ola bilsin ki, mən problemi bir balaca sadələşdirirəm; Sovet imperiyası gec-tez çökəcəkdi. Ancaq bu subyektiv faktorlar olmasaydı, mənim fikrimcə, imperiya belə tez yox, daha gec çökəcəkdi. Yeri gəlmişkən, kommunist rejimində SSRİ-ni imperiya adlandırmaq Cinayət Məcəlləsinin müvafiq maddəsində nəzərdə tutulduğu kimi, antisovet hərəkəti olardı. Ancaq sistem və ölkə özülündən laxlayan kimi, ilkin olaraq rusların özü (təbii ki, rus yazıçıları) minillik tarixə malik imperiyanın, rus, məhz rus dövlətinin məhvi barədə haray qaldırmağa başladılar. Eynihüquqlu xalqların birliyindən ibarət Sovet dövlətinin məhvindən yox, yalnız dominant xalqın məhvindən danışdılar. Beləliklə, hər şey öz yerini aldı. Məlum
Yüklə 4,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|