Sizsiz (roman-xatirə) Həyatım ağrıyır (povest-xatirə)
Yüklə 4,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
570 Günəş dünyanın rəssamıdır. Günün müxtəlif vaxtlarında o, doğmasıyla, saçdığı şəfəqlər və kölgəsiylə dünyanın görünüşünü dəyişdirir. Biz Günəşi rəssamla yox, işıqçıyla müqayisə edərdik, çox böyük bir projektorun filtrini dəyişəndə görürsən ki, bütün dünya – təpələr, evlər, pəncərələr, ağacların yarpaqları, dəniz belə əlvan rənglərə tutaşdı.
Ağıllı kral ətrafının ləyaqətli olmasının qayğısına qalır. Ancaq görünür, əksər kralların ağlı yalnız kral olana qədər işləyir. Yerdə qalan boş şeydir. Burda təkcə "məndən sonra lap dünyanı sel-su bassın" ifadəsi yox, həm də "ətrafımdakıları sel aparsın" deyimi yerinə düşür, kimə nə olur-olsun, Nuhun gəmisində olduğu kimi təkcə mən sağ qalım. Elementar məntiqdir – sən, doğrudan da, hamıdan ağıllı, müdrik və böyüksənsə, sənin ağlın, müdrikliyin və böyüklüyün digər şəxslərin ağlını, müdrikliyini ötüb keçməlidir. Alçaqların, səfehlərin və yaltaqların arasında böyük olmaq hünər deyil. Brilyant da digər qiymətli əşyaların içində daha parlaq işıq saçır, adi şüşələrin arasında onun özünün də parıltısı sönür. Mən daş-qaş mütəxəssisi deyiləm, bəlkə də qiymətli daşlar üçün bu fikir heç də aksioma deyildir, ancaq hakimiyyət sferasında yüzdə-yüz həqiqətdir. *** Rus klassikləri niyə belə qaşqabaqlı, tündməcazdırlar? Lermontov, Qoqol, Dostoyevski, Qriboyedov, həyatının son illərində moralistə çevrilən Tolstoy qaraqabaqdırlar. Bu ənənənin XX əsrdəki davamçıları Soljenitsin və kənd yazıçılarıdır. Doğrudur, Puşkin və Çexov bu ənənədən kənarda qalırlar.
*** İnsanlar birdən-birə müdrikləşdilər. Elə bil ki, bir az əvvəl 571 bütün bu biabırçılığı bunlar eləməmişdilər. Elə bil, bütün bunlar heç olmayıb. Elədiklərindən peşman da olmayıblar. Yeri gəlmişkən, indi tövbə də ikiüzlülüyün formalarından birinə çevrilmişdir. Vaxt var idi insanlar günah işlədərdilər, sonra tövbə eləməyin zamanı gəldi. Məşhur Bibliya mətnini bizim zəmanə belə formulə edərdi: "Günah zamanı, tövbə zamanıU. Roman üçün gözəl addır. İndiyə qədər yazılmamış kitabların uydurulan adlarının sayına görə mən, heç şübhəsiz ki, bütün zamanların və xalqların ən məhsuldar yazıçısıyam. Yaxşı ki, məndə hələ özünəironiya hissi qalıbdır. Axı mənim kolleqalarımdan bir çoxu məhz xəstəliklərin ən dəhşətlisinə – özünəvurğunluğa mübtəla olublar (bu da təbii ki, natamamlıq kompleksinin tərs üzüdür). Həmişə Çexovun bu sözlərinə təəccüblənirdim ki, mən qul xislətini canımdan damcı-damcı vurub çıxartdım. Hələ yeniyetmə yaşlarından şən, deyib-gülən və davakar Antoşa Çexontedən qulmu olardı? Ancaq hər bir yazıçı, doğrudan da, öz canından təkcə qul xislətini yox, quldar xislətini də – özünün hamıdan yuxarıda dayanması haqqında loğva imici qovub-çıxartmalıdır. Düzdür, yazıçılıq sənəti öz- özlüyündə elitar sənətdir və yazmaq bacarığı nadir istedaddır. Ancaq bu xüsusiyyət yazıçılıq istedadının sahibində özünü hamıdan yuxarıya qoymaq hissiyatını doğurmamalıdır. Dünyada Tanrıdan uca və Tanrıdan başqa tək olan yoxdur. Dünən Şərq və Qərbin dünya mədəniyyətinə verdikləri töhfə barədə mübahisə edirdik. Bu gün axşam saat 9-da işıqlar söndü. Mən düşündüm ki, bu qədər lənətlədiyimiz Qərb olmasaydı, indiyə qədər də axşamlar şam işığına möhtac qalardıq. Düzdür, səhər olcaq təbiətin ən böyük çilçırağı – Günəş doğacaq. Bəlkə elə Şərq məhz təbiətin təbii şəkildə dövr etməsinə bel bağlayır, burada Günəş, istədin-istəmədin, onsuz da vaxtı gələndə zülmətin yerini tutur. Günəş əbədidir. Günəş – işıq və hərarət mənbəyidir, üstəlik heç bir bəşəri ixtira nə onu əvəz edə bilər, nə də yerini tuta bilər. Qərbdə isə əbədi Günəşdən başqa, hələ bir gecənin zülmət qaranlığını işığa qərq
572 etmək üçün elektrik enerjisini düşünüb tapmaq, ərzağı soyuq quyuların içində yox, məhz soyuducuda saxlamaq üçün də nəsə düşünüb tapıblar. Hələ televizoru demirəm. Mən mütləq şəkildə nə Şərqin, nə də Qərbin tərəfdarıyam. Mən nə şərqçi, nə də qərbçiyəm. Mən dünyaçıyam. Dünyanın bütün zənginliyini, onun mədəniyyətini, mövcud dinlərin bütün dəyərlərini ehtiva etmək istəyirəm. Hələ bu qaranlıqda düşünürəm ki, bizim milli xarakterimizdəki özünə yer alan başısoyuqluq onunla əlaqədardır ki, təbiətdən, yaxud Allahdan bir çox şeyləri biz müftəcə almışıq. Son dərəcə zəngin və gözəl torpağı, 11 təbii iqlim qurşağından 9-nun mövcud olduğu ərazini – bu ərazidən heç kənara çıxmasan da, səfər etməsən də, bütün dünyanın iqlim qurşaqlarını hiss edə bilərsən. Musiqi zənginliyi, necə deyim, başlı-başına buraxılıb. Burada heç bir konkret müəllif mövcud deyildir. Muğam nə qədər desən, şərqi nə qədər desən. Əbədi folklora gəlincə, eyni vəziyyətlə rastlaşırıq – füsunkar bayatılar və anonim janrlar – götür istifadə elə. Düşüncələrimin bu məqamında qaranlığın içindən işıq çırtladı və dərhal televizor işə düşdü. Moskvadan hansısa əyləncəli proqramı göstərirdilər, məsxərə hədəfi Lenin idi, hansısa hamamda xorla Sovet İttifaqının himnini oxuyurdular. Keçmişi tənqid etmək, dağıtmaq, məhv etmək olar və mümkündür, ancaq artıq bu dünyadan köçmüş və buna görə də durub sənə cavab verə bilməyən adama məsxərə etmək günahdır. Yeri gəlmişkən, belə bir qələndərlik rus milli xarakterində oturuşmuş xüsusiyyətlərdən birinə çevrilmişdir; Bu dəhşətli günlərdə Tgünümüz necə də şəndir, şəndir…" nəqaratını oxuyurlar. Bunun 37-ci ildə Stalinin kəsdiyi hökmdən nə fərqi var ki: "Yaşamaq günü-gündən gözəlləşir, fərəhli olur". Doğrudan da, "Taun içində kef məclisi"ni Puşkin yazıb. Hələ bir deyirlər də – gülüş öldürür. Ölüm az imiş kimi, təzə bir edam növünü də kəşf ediblər. Bir də belə deyirlər: "Bəşəriyyət öz keçmişindən gülə-gülə ayrılır". "Gülə-gülə, bəli,
Yüklə 4,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|