Sizsiz (roman-xatirə) Həyatım ağrıyır (povest-xatirə)

 558 

böyük dəyərə malik sənət əsərləri və onların müəllifləri susurlar. 

Ümumən götürdükdə, müstəqil, azad və demokratik 

Azərbaycanda yalnız leninçi estetik prinsiplər, partiyalı ədəbiyyat 

prinsipləri mövcuddur. Fərq yalnız ondadır ki, təkpartiyalı 

ədəbiyyatın yerinə çoxpartiyalı  ədəbiyyat gəlmişdir. Bu sonsuz 

sayda partiyaların hər biri ədəbiyyatı yalnız bu və ya digər  şairi, 

nasiri, sənətçini, məhz onun partiyasına yaxın olub-olmamasından 

asılı olaraq qavrayır. Bütün "bizimkilər" – dahilərdir, canlı 

klassiklərdir, "bizim dəstəmizdən olmayanlarınU isə adını 

çəkməyə belə  dəyməz. Bizim çoxpartiyalı  fəlsəfəmizə, təkcə 

keçmişin kommunist ictimai-siyasi əxlaqı yox, həm də onun 

uydurduğu – TtəftişçilikU irsi qalmışdır. Keçmiş başdan-başa 

təftiş edilir, orada bu və ya digər partiyanın  əqidəsinə uyğun 

gəlməyən nə varsa, yaxud həmin partiyanın liderlərinin yerliçilik 

münasibətlərinə uyğun gəlmirsə, inkar edilir. Gənc jurnalistlərin 

çoxu isə – əsilsiz-nəsəbsiz qanmazlardır. Kökünü xatırlamayan, 

dünən dünyaya gələn nacinslər keçmişin qanunlarına görə gələcək 

qururlar. Bu, dəhşətli dərəcədə qorxuludur. Onların mənəvi baqajı 

Azərbaycanfilm kinostudiyasının bir-iki tarixi filmlərindən başqa 

bir şey deyildir. Bizim, o cümlədən mənim filmlərimdən. 

*** 

Estetik  ədalətsizlik bütün digər sahələrdə  də  ədalətsizlik 

toxumunu cücərdir. Estetik savadsızlıq özlüyündə estetik 

iddialara, yox yerdən özünə  məftunluğa, inama və  mənəm-

mənəmliyə meydan açır. 

*** 

Qəribədir, rus patriotik mətbuatının yaxın günlərin tarixinə 

müraciət edəndə Kosmosun Qaqarin tərəfindən fəth edilməsi 

bəşəriyyətin yaratdığı  təkamül prosesində xalis rus hadisəsi kimi 

şərh edilir, ancaq Əfqanıstanda olduğu kimi müstəmləkəçilik 

məqsədilə aparılan müharibələr SSRİ-nin ayağına yazılır. Yeri 

gəlmişkən, mənim fikrimcə, XX əsrdə Rusiya və onun varisi olan 

SSRİ, o cümlədən SSRİ-nin hüquqi varisi olan demokratik Rusiya 

müharibələrin heç birini udmayıb. Əsrin əvvəllərində o, rus-yapon 

---

 559 

müharibəsini uduzdu, sonra Birinci Dünya müharibəsində məğlub, 

daha sonra finlərlə, əfqanlarla və çeçenlərlə aparılan müharibələrdə 

isə biabır oldu, 1956-cı ildə Macarıstanda, 1968-ci ildə 

Çexoslovakiyada da uduzdu – şübhəsiz, qələbə məfhumuna hadisə 

kimi yox, proses kimi baxsaq. Bu nöqteyi-nəzərdən o, İkinci 

Dünya müharibəsini də uduzmuşdu. Çünki müharibənin 

nəticələrini zaman içində baş verən hadisələr baxımından 

qiymətləndirməli olsaq, 1945-ci ilin mayında Reyxstaq üzərində 

Sovet bayrağı sancılmışdı, Yaponiya isə "Missuri" kreyserinin 

göyərtəsində kapitulyasiya aktını imzalamışdı. Qələbə məfhumunu 

hadisə kimi yox, proses kimi götürsək, onda üstündən bir neçə 

onillik keçdikdən sonra dirçələn, özündə yenilməz iqtisadi güc 

toplayan Almaniya və Yaponiyanın müharibədən qalib çıxdığının 

şahidi olarıq, bu mənada birləşmiş, bütövləşmiş Almaniya isə 

mütləq qalibə çevrilir, yenilən Rusiyanı isə iqtisadiyyatı günü-

gündən çiçəklənən həmin ölkələrə  əl açan dilənçi kökündə 

görürük. İkinci Dünya müharibəsində kim qələbə çaldı? Hər halda, 

Rusiya yox. 

Rus xalqı,  şübhəsiz ki, böyük xalqdır, rus xalqının içindən 

dahi insanlar – şairlər, yazıçılar, filosoflar və  bəstəkarlar 

çıxmışdır. Bəs onda nəyə görə belə böyük bir xalq bütün yerdə 

qalan xalqlardan – Tmurdar basurmanlardanU, yadellilərdən, 

yəhudilərdən, masonlardan, qərəzli çeçenlərdən, tatarlardan da 

betər olan çağırılmamış qonaqlardan, tatarların özlərindən, 

islam fundamentalistlərindən, pantürkistlərdən, çuçmeklərdən, 

xoxollardan, avropalılardan, amerikanlardan və sair 

kimsələrdən etdikləri  şikayətlərdə belə köməksizdir, yazıqdır. 

Nəyə görə o istəmir ki, onu sevsinlər, ona hörmətlə yanaşsınlar. 

Ancaq istəyir ki, ondan qorxsunlar. Yeri gəlmişkən, rus milli 

şüurunda dominant rolunu oynayan anlamlardan biri də budur: 

"Rusiyanı  ağılla başa düşmək olmazU. Rusiyanın XX əsrdəki 

parlaq zəkaları  İlyin, Berdyayev, Soljenitsin, hətta Qumilyov 

messianizm xəstəliyinə mübtəla olublar, tarix boyu Rusiyanın 

missiyasını bütün xalqlara dərs deməkdə görüblər. Mən 

---

 560 

Komsomolskaya pravda qəzetində dərc olunmuş məqalələrimin 

birində belə bir fikri yeritmək istəyirdim ki, "Kimsə  səni 

məcburi  şəkildə xoşbəxt etmək istəyirsə, bundan pis bir şey 

yoxdur. Bu həm ayrı-ayrı insanlara, həm də bütöv xalqlara 

aiddir". Sonra "KomsomolkaUnın müxbiri E.Abasquliyeva 

mənə dedi ki, bu fikir yalnız son redaktə zamanı (yazı bütün 

instansiyalardan keçibmiş) kiminsə gözünə sataşıb və 

üzərindən xətt çəkilib. 

*** 

Aparılan mübahisələrdə  ən son arqument kimi tanklar irəli 

sürüləcəksə, mübahisə eləməyin yeri qalmır. Çexoslovakiya 

hadisələri zamanı belə bir lətifə dolaşırdı: "Danışıqlar zamanı 

Çexoslovakiya tərəfindən tt1. Dubçek, Smorkovski, Sisarj, 

Sovet tərəfindən isə tt44 (tanklar nəzərdə tutulur) iştirak 

edirdi". 

*** 

Karen Brutensin "Rusların amerikanlarla əməkdaşlığa 

başlaması tez  deyilmi?" məqaləsində ("Nezavisimaya qazeta", 

13 may, 1994) belə bir passaj var idi: "Kim olmağından asılı 

olmayaraq, Bzejinski haqlıdır… Onun formulə etdiyi 

aksiomanın altından imza atmaq olardı: "Rusiya ya imperiya, 

ya da demokratik ölkə ola bilər, o, eyni zamanda, hər ikisindən 

ola bilməz". 

Bzejinski bu fikri "Forin Afferz" jurnalının 1994-cü ildə son  

nömrəsində çap edilən "Erkən  əməkdaşlıq" məqaləsində 

işlətmişdi. Eyni fikri mən 1991-ci ildə "Literaturnaya qazeta"da 

çap etdirdiyim – "Cənab Jirinovski Boris Nikolayeviçin 

sağlığına badə qaldıracaqmı?" məqaləmdə söyləmişdim. 

*** 

Vladimir Lukinin "Manilovdan Nozdrevə 

qədər" 

("Nezavisimaya qazeta", 14 may, 1994) məqaləsində Rusiyanın 

Orta Asiya və Qafqazlara iddiası bir növ əsaslandırılır. Müəllif 

özünün imperiya iştahasını eyhamlarla ifadə edərək yazırdı: 

"Eyni vəziyyət islam dünyasının tam şəkildə Rusiya 

---