Soliqqa tortish
Yüklə 8,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 1.3. SOLIQ ELEMENTLARI
Soliq elem entlari haqida gap Soliqqa tortish tizimi va . , , t • , . . . uning elementlari borganda ko pm cha adabiyotlar- da soliqqa tortish tizimi haqida so‘z yuritiladi. Shu o‘rinda soliqqa tortish tizimi soliq ti- zimiga nisbatan tor tushuncha boTib, aslida soliq tizimi tarkibini tashkil etadi. Soliq tizimi soliqqa oid barcha munosabatlami qamrab olsa, soliqqa tortish tizimi esa soliqlami undirish bo‘yicha iqtisodiy-huquqiy munosabat lam i o ‘z ichiga oladi. Shu jihatdan soliqqa tortish tizimi qonun chiqaruvchi hokimiyat tomonidan qonun yoTi bilan belgilangan hamda ijro hokimiyati tom onidan soliqlami tashkil etish usullari, elementlari va tamoyillari majmuasi- dan iborat. Soliqqa tortish tizimining mohiyati garchand o ‘zgarmas boTib ko‘rinsada, uning shakl-shamoyili va yo‘nalishi davlatning ijtimoiy-iqtisodiy siyosatiga, qolaver- sa, soliq siyosatining mazmuniga bogTiq boTatJiJ Chunki, soliqqa tortish tizimi o ‘z ichiga tarkiban soliq elementlari, soliqlami tashkil etish tamoyillari va usullarini oladi, bu elementlaming qay darajada talqin etilishi esa bevosita davlat siyosati yo‘nalishiga bogTiq“. Masalan, soliq element- lariga kimvchi soliq stavkasining qaysi turlarini ko'proq amal qilishi, soliq imtiyozlarining belgilanishi, soliqlami undirishning qaysi usullaridan ustuvorlik bilan foydalanish asosan ijro hokimiyati faoliyatining mazmuniga bogTiq. Binobarin, shu m a’noda xuddi soliqlami vazifalari kabi soliqqa tortish tizimi ham har bir davlatda o‘ziga xos tarz- da amal qilishi va tashkil etilishi mumkin. ^ 'D e m ak , davlat qonunchiligi bilan belgilangan va uning maxsus idoralari tomonidan undiriladigan soliqlami tashkil 22 etish usuUari, elementlari va tamoyillari majmuiga soliqqa tortish tizimi deb ataladi. Soliqqa tortish tizimining asosiy bo‘g‘ini hisoblangan soliq elementlari esa soliqqa tortishda ifodalanadigan tushunchalar boTib, ular soliq toTovchilar va davlat bud- jeti o'rtasidagi iqtisodiy-huquqiy munosabatlarda namoyon boTadi. Soliq nazariyasida soliqqa oid munosabatlami to‘liq va teranroq ifoda etish uchun iqtisodiy voqeliklami har bir kichik guruhlari muayyan nomdagi iboralar bilan izohlana- di. Soliq elementlari ham xuddi shunday soliqqa oid iqti sodiy hodisalami izohlashga xizmat qiluvchi yaxlit tushun- chadir. Soliq elementlari tushunchasi soliqqa tortish tizi mining muhim tarkibiy qismi boTib, uning o‘zi ham kichik tizimni tashkil etadi, ya’ni soliq elementlari ham bir necha iqtisodiy kategoriyalami yaxlit holdagi harakatini bildiradi. Soliq elementlari bir nechta tushunchalardan iborat boTib, ular tarkiban: soliq subyekti, soliq obyekti, soliq pred- meti, soliq manbayi, soliqqa tortish birligi, soliq stavkasi, soliq imtiyozlari, soliq normasi, soliqni to ‘lash muddatlari, soliq yuki, soliq bazasini hisoblash usullari, soliqqa tortish usullari kabi tushunchalam i qamrab oladi. Quyida soliq elementla- rining har biriga qisqacha to ‘xtalib o ‘tamiz. tSoliq subyekti — soliq toTash majburiyati yuklangan yuridik va jismoniy shaxslar yoki boshqacha qilib aytganda soliq subyekti — bu soliqqa oid munosabatlami tashkil etuvchi tom onlaming o ‘zaro majmuasi boTib, unda bir tom ondan soliq toTovchilar (yuridik va jismoniy shaxslar), boshqa tom ondan soliqni undirish vakolati yuklangan soliq xizmati organlari — Davlat soliq qo‘mitasi, soliq boshqar- malari, tum an va shahar davlat soliq inspeksiyalari qat- nashadi. 0 ‘z faoliyatida barcha yuridik va jismoniy shaxslar soliq subyekti sifatida namoyon boTmaydi. Chunki, bu yerda soliqlardan batamom ozod etiluvchi yuridik va jis moniy shaxslar mavjudki, ular soliq subyekti sifatida soliq munosabatlarida ishtirok etmaydilar. Yüklə 8,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|