Azərbaycan Respublikasında gömrük sisteminin inkişafı (1991-2014)
147
göstərilən Konvensiyaya düzəliş protokoluna qoşulması barədə” 2000-ci il
2 may tarixli 872-IQ nömrəli Qanun;
- “Tütün və tütün məmulatı haqqında” Azərbaycan Respublikasının
2001-ci il 8 iyun tarixli 138-IIQ nömrəli Qanunu.
- “QDİƏT regionunda malların yol daşımalarının asanlaşdırılması
haqqında Anlaşma Memorandumu”nun təsdiq edilməsi barədə Azərbaycan
Respublikasının 13 may 2003-cü il tarixli 441-IIQ nömrəli Qanunu.
“QDİƏT regionunda malların yol daşınmasının asanlaşdırılması
haqında Anlaşma Memorandumu”na Azərbaycan Respublikası tərəfindən
aşağıdakı qeyd şərt daxil edilmişdir:
1. Azərbaycan Respublikası bəyan edir ki, “QDİƏT regionunda
malların yol daşınmasının asanlaşdırılması haqında Anlaşma Memoran-
dumu”nda göstərilmiş hüquq, öhdəlik və müddəaların heç biri Azərbaycan
Respublikası tərəfindən Ermənistan Respublikasına tətbiq edilməyəcəkdir.
2. Azərbaycan Respublikası hazırkı qeyd-şərtin 1-ci bəndinin müddəa-
larını istənilən an dəyişmək və ya ləğv etmək hüququnu özündə saxlayır və
digər tərəflər hər hansı belə dəyişikliklər və ləğv barədə yazılı şəkildə
xəbərdar ediləcəkdilər [24, 31 avqust 2003, №8, maddə 401].
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 17 aprel 2001-ci l tarixində
imzaladığı 457 nömrəli “Qara və əlvan metal qırıntı və tullantıları ixracının
müvəqqəti dayandırılması barədə” Fərmanına uyğun olaraq qara və əlvan
metal qırıntı və tullantılarının ölkədən çıxarılması 2001-ci il 18 apreldən
dayandırıldı.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin “Azərbaycan Respublikasında
ticarətin tənzimlənməsi sahəsində əlavə tədbirlər haqqında” 1999-cu il 23
iyul tarixli 160 saylı Fərmanında yaxın gələcəkdə idxalın səmərəliliyin
artırılmasının əsas istiqamətlərindən biri kimi müasir texnologiyanın və
avadanlığın tətbiqi ilə istehsalın və məhsulun keyfiyyətini artırmaqla
potensialı yüksək olan sahələrin prioritet inkişafı, yerli sənaye üçün zəruri
olan bəzi xammal və yarımfabrikatların idxal qiymətlərinə nisbətən daha
ucuz başa gələn istehsalının təşkil olunması, xarici kreditlər və büdcə vəsaiti
hesabına satınalmaların səmərəli mexanizminin təşkili, tenderlərin və
müsabiqələrin keçirilməsi başlıca vəzifələrdən hesab edilirdi. Bu məqsədlə:
əhalinin və müəssisələrin iqtisadi vəziyyəti nəzərə alınmaqla dünya təcrü-
bəsində geniş istifadə olunan idxalın müxtəlif rejimlərinin tətbiqi; xarici
Gömrük işi Azərbaycan dövlətçiliyi tarixində:
148
investisiyaları istehsal və xidmət sahələrinə yönəldilməsi; xarici ticarətin
səmərəliliyin artırılması, beynəlxalq iqtisadi təşkilatlarla, o cümlədən DTT
ilə əməkdaşlığın genişləndirməsi və bu təşkilata qəbul prosesini sürətlən-
dirməsi; iqtisadi təhlükəsizliyin təmin olunması üçün ilk növbədə konsiq-
nasiyaya ixrac, kreditlə ixrac və barter əməliyyatlarında maliyyə vəsaitlə-
rinin və malların qanunla müəyyən edilmiş müddətlərdə gətirilməsinə
nəzarətin gücləndirilməsi, keyfiyyətsiz malların idxalından müdafiə siste-
minin işlənib hazırlanması və bütün əlaqədar təşkilatlar tərəfindən sistemli
şəkildə həyata keçirilməsi; xarici ticarət fəaliyyəti və onunla bağlı sahələri
tənzimləyən normativ hüquqi aktların təkmilləşdirilməsi; Azərbaycan
Respublikasının ticarət siyasətini daxildə və beynəlxalq aləmdə yüksək
səviyyədə təbliğ etmək məqsədi ilə əlaqələrin geniş və etibarlı şəbəkəsinin
yaradılması və s. tədbirlərin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulurdu.
Nazirlər Kabinetinin “Azərbaycan Respublikası dövlət sərhədinin
buraxılış-keçid məntəqələrində Sərhədyanı bazarların yaradılması və
fəaliyyəti Qaydaları” haqqında 1995-ci il 13 fevral tarixli 26 nömrəli və bu
sənədə əlavə və dəyişikliklər edilməsi haqqında 1996-cı il 31 iyul tarixli 162
nömrəli qərarları xarici ticarət əlaqələrinin genişlənməsini nəzərdə tuturdu.
Gömrük xidmətinin daha da gücləndirilməsinə yönəldilən mühüm sənədlər
sırasında “Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsi strukturunun
və Əsasnaməsinin təsdiq edilməsi haqqında” 1998-ci il 27 oktyabr tarixli
sərəncamı göstərmək olar. Adı çəkilən sənəddə gömrük strukturlarının
fəaliyyət mexanizmini hərəkətə gətirən bütün elementlər nəzərdən
keçirilmişdir [81, 67-68].
“Azərbaycan Respublikasında ticarətin tənzimlənməsi sahəsində əlavə
tədbirlər haqqında” 1999-cu il 23 iyul tarixli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş
1999-2002-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında ticarətin inkişafı üzrə
Dövlət Proqramında göstərilirdi ki, ölkə böyük təbii sərvətlərə, münbit
torpaqlara malik olduğu halda onun valyuta ehtiyatının xeyli hissəsi əhalinin
ilkin tələbat malları ilə təchiz olunmasına sərf edilir. İxracın əsasını enerji
daşıyıcıları və xammal məhsulları, idxalın isə əsasını ərzaq məhsulları, ilkin
tələbat məhsulları təşkil etdiyindən xarici ticarətin strukturu iqtisadi
baxımdan səmərəli deyildir. Bu Proqramın əsas istiqamətlərindən birini
ixrac potensialının artırılması, ixracın strukturunun təkmilləşdirilməsi və
ölkənin iqtisadi təhlükəsizliyinin təmin edilməsi təşkil edirdi. Daimi
Azərbaycan Respublikasında gömrük sisteminin inkişafı (1991-2014)
149
fəaliyyət göstərən Tarif şurasının yaradıldı, əsaslandırılmış vergi və rüsum-
ların tətbiq edilməsi, alternativ valyuta mənbələrinin axtarılması işlərinə
rəvac verildi. İxracat sahəsində beynəlxalq təcrübədə geniş istifadə olunan
konsiqnasiya, kreditə ixrac, lizinq və s. müxtəlif formaları ilə bərabər
ixracın müasir tipli infrastrukturunun (nəqliyyat, sığorta, anbarlar, infor-
masiya sistemi və s.) və ixracın həvəsləndirilməsi mexanizminin yaradıl-
ması kimi tədbirlərin həyata keçirildi. Bu işlərin görülməsi bir sıra dövlət
qurumları ilə bərabər Dövlət Gömrük Komitəsinə tapşırıldı.
Sərhədyanı ticarətin təşkili və tənzimlənməsi, xarici ticarət əməliyyat-
larının qüvvədə olan qaydalara uyğun şəkildə həyata keçirilməsi, istehsal və
idxal olunan malların keyfiyyətinə səmərəli nəzarət mexanizminin
qurulması, mal, iş və xidmətlərin ixracı və idxalına texniki tələblərin
müəyyənləşdirilməsi və tətbiqi, ticarət sahəsində dövlət siyasətinin forma-
laşdırılması və aşkarlığın bütün formalarından (görüşlər, yığıncaqlar,
seminarlar, televiziya və mətbuat və s.) istifadə edilməsi, KİV-lə əlaqənin
geniş şəbəkəsinin yaradılması gömrük orqanlarının vəzifələrinə daxil edildi.
Ticarət münasibətlərinin beynəlxalq aspektləri ilə bağlı qəbul edilmiş
sənədlərin məzmunu və mahiyyəti daha müasir səciyyə aldı [24,31 iyul
1999-cu il, №7, maddə 422].
1995-2003-cü illər ərzində xarici ticarət fəaliyyətinin tənzimlənməsi
sahəsində bir çox qanunlar və digər hüquqi-normativ aktlar aktlar qəbul
edildi. “Azərbaycan Respublikasının Gömrük Məcəlləsi”, “Gömrük Tarifi
haqqında”, “Valyuta tənzimi haqqında”, “Xarici investisiyanın qorunması
haqqında”, “İnvestisiya fəaliyyəti haqqında”, “Sahibkarlıq fəaliyyəti
haqqında”, “Mülkiyyət haqqında”, “Antiinhisar fəaliyyəti haqqında”,
“Haqsız rəqabət haqqında” və s. qanunlar bu qəbildəndir. Bu hüquqi sənəd-
lər ötən dövr ərzində bazar münasibətlərinə əsaslanan milli iqtisadiyyatın
formalaşdırılması məqsədilə aparılan islahatlar çərçivəsində idarəetmənin
inzibati-amirlik metodlarından iqtisadi metodlarına keçirilməsi, xarici
iqtisadi əlaqələr üzərindən dövlət inhisarının götürülməsi və bu əlaqələrin
daha da liberallaşdırılmasına şərait yaratdı. İnvestisiya mühitinin yaxşılaş-
dırılması, xarici iqtisadi fəaliyyətdə sağlam rəqabət şəraitinin yaradılması
respublika iqtisadiyyatına xarici investisiyalar qoyuluşunu daha da artırdı.
Respublikanın xarici iqtisadi fəaliyyətinin səmərəliliyinin artırılmasında, bu
sahədə qanunvericilik bazasının formalaşmasında Milli Məclis və Nazirlər
Dostları ilə paylaş: |