Sovyet tarih yazimi ve kazakistan tariHİNİn meseleleri
Yüklə 4,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
KAZAKİSTAN TARİHİNİN MESELELERİ 191 Macaristan, Anadolu, İran, Irak ve Suriye üzerinde hâkimiyet kurarak muazzam bir imparatorluk teşkil ederler. Tarihçiler sayıca az olan Moğol yöneticilerin hâkimiyet altına alınan halklar arasında çok geçmeden eridiğine; yerli halkların ise dillerini ve geleneksel kültürlerini koru- duklarına dikkat çekerler. 13. yüzyılın sonunda Moğol imparatorluğu parçalanarak bir devletler topluluğu haline gelir. Bu topluluğun batı ucunda (Avrupa’nın yanı başında) Altın Orda devleti yer alır. Altın Orda’nın hâkimiyeti altında Kafkasya, Kırım, Lehistan, Rus knezlikleri, İdil Bulgarları Devleti, Orta Asya’nın ve Sibirya’nın bir kısmı bulunur. 356 Altın Orda yönetimi altında bulunan topraklarda etnik açıdan çok çeşitli bir nüfus yaşamakla birlikte devletin esas kalbini, göçebe Mo- ğolların rahatça geleneksel yaşam tarzlarını sürdürebildiği bozkırlar (Karadeniz ve Hazar Denizi’nin kuzeyinde kalan stepler) oluşturur. Diğer bölgeler, örneğin, ormanlar içinde yaşayan Rusların ülkesi bu açıdan Altın Orda’nın taşrasını teşkil eder. Bozkırlarda nüfusun çoğunluğunu Türk kökenli göçebe Kıpçak kabileleri oluşturur. Moğollar zamanla bunların içinde erirler. 357 Orta Çağ Arap ve İran kaynakları, Moğollara “Tatar” deme geleneğini devam ettirerek, Altın Orda’nın çoğunlukla Türk kökenli olan göçebe kitlelerini de yöneticilerinden dolayı “Tatar” diye adlandırır. “Tatar” adının bu şekilde kullanımı, Rus ve Avrupa kay- naklarına da geçer. 358 Böylece, fiziksel olarak çoktan ortadan kalkmış olan Tatar boylarının adı, Moğollar üzerinden başka coğrafyalara ve başka halklara aktarılmış olur. “Tatar” adının Orta Çağ Avrupa’sında kalıcılık kazanmasının se- beplerinden biri, bu adın dönemin dini edebiyatında önemli yer tutan “Tartaros” kavramını (ölüler dünyası, cehennem) çağrıştırmasıdır. Bu çağrışımın Orta Çağ Avrupalıları üzerinde özel bir etki yarattığını be- lirtmek gerekir. Moğol orduları ilerledikçe Avrupa’ya ulaşan dehşet dolu söylentiler, istilacı göçebelerin “cehennem yaratıkları” şeklinde görülmesine yol açar. Orta Çağ resimlerinde “Tartarlar” korkunç gö- rünümlü, çekik gözlü, eğri bacaklı, boynuzlu yamyamlar olarak tasvir edilirler. Rus coğrafyacı ve tarihçi K. Ritter’in dediğine göre, daha sonraki dönemlerde “Tartar” adı Avrupa’da genel olarak barbar halkları ifade eden bir isim haline gelmiştir (Yunanlılar ve Romalıların “İskit”, Müslümanların “kâfir” kelimesi gibi). 359 “Tatar” adının coğrafi terim olarak kullanımını incelediğimizde, 356 “Moğollar”, Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, C. 16, s. 8255. 357 Charles J. Halperin, The Tatar Yoke, Columbus, Ohio: Slavica Publishers, 1986, s. 19. 358 “Tatarı”, Tatarskiy entsiklopediçeskiy slovar, s. 566. 359 Karimullin, s. 19-21. Karimullin, Ritter’in sözlerini onun 1856 yılında St. Petersburg’ta bası- lan Zemlevladenie Azii kitabından alıntılar. SOVYET TARİH YAZIMI VE 192 eskiden Avrupa’da bu terim ile çoğunlukla Asya’da göçebelerin yaşa- dığı alanın, özellikle de Türkistan’ın belirtildiğini görürüz. Avrupalılar, 14. yüzyılda Anadolu için de “Tatar” adını kullanmışlardı. 360 Bir ara Moskova Knezliği de, Altın Orda devletine bağlı bir ülke olduğu için Avrupa haritalarında “Tartaria” olarak gösterilmişti. 361 Özetlersek, ta- rihi ‘Ta(r)taria’ teriminin Doğu Avrupa’dan başlayarak Asya boyunca uzanan sınırları belirsiz bir bölgenin adı olarak kullanılmış olduğunu söyleyebiliriz. 362 Sonuç olarak, Orta Çağlarda “Tatar” adının belli bir etnik topluluğa veya belli bir sabit bölgeye işaret etmediğini, Moğol hâkimiyeti altında bulunan birçok etnik unsuru ve birçok farklı böl- geyi tanımlamak için kullanılan geniş kapsamlı genel bir ad olduğunu vurgulamamız gerekmektedir. Bir dönem Altın Orda’nın hâkimiyeti altında bulunan, daha sonra Altın Orda’dan geriye kalan hanlıkları içine katarak genişleyen Rus- ya’da “Tatar” terimi zaman içinde Batıdakine göre daha farklı anlamlar kazanır. Moğol imparatorluğu ve onun ardılları döneminde “Tatariya” adı, Avrupa’da olduğu gibi Rusya’da da genel olarak Moğolların ha- kimiyeti altında olan coğrafyaya verilen bir ad olarak kullanılır. Altın Orda devleti parçalandıktan ve onun yerinde bir dizi hanlık kurulduktan sonra ise Kırım, Astrahan ve Kazan hanlıklarına “Küçük Tatariya” ve Türkistan’a “Büyük Tatariya” denir. 363 16. yüzyıldan itibaren yayılmaya başlayan Rus Devleti, Altın Or- da’nın ardıllarını Kazan Hanlığı’ndan başlayarak birbiri ardına istila eder ve bu topraklarda yaşayan topluluklarla doğrudan ilişkiler kurar. Buna bağlı olarak Rusçadaki “Tatar” terimi etnik açıdan somutluk ka- zanmaya başlar. Bu terim, esas olarak Türk kökenli olan, Türk dillerini konuşan ve İslam dinini benimseyen etnik toplulukları isimlendirmek için kullanılan genel bir ad durumuna gelir. 364 Daha ziyade Türk kökenli toplulukları ifade ettiği için “Tatar” teriminin zamanla “Türk-Tatar” şeklinde kullanımı yaygınlaşır. 365 360 “Tataristan”, Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, C. 22, s. 11299. 361 Karimullin, s. 20. 362 “Tartary”, The American College Dictionary, New York: Random House, 1964, s. 1240. 363 “Tatariya”, Malıy entsiklopediçeskiy slovar Brokgauza i Efrona, İzd. obş-vo “F. A. Brokga- uz-İ. A. Efron”, St. Peterburg 1907-1909, http://slovari.yandex.ru/ 364 “Tatarı”, Entsiklopediçeskiy slovar Brokgauza i Efrona, C. 64, İzd. obş-vo “F. A. Brok- gauz-İ. A. Efron”, St. Peterburg 1901, s. 671, http://dlib.rsl.ru/viewer/01003924196#?pa- ge=201 365 Rusya’da 1890-1907 yılları arasında yayımlanan 86 ciltlik akademik Brokgauz ve Efron Ansiklopedisi’nde “Tatar” kelimesinin tarihi bir terim olduğu not düşülür. “Türk“ kavramı ile eşanlamlı olduğu belirtilen “Türk-Tatar” terimi ise güncel bir terim olarak tanıtılır. Yüklə 4,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|