SOVYET TARİH
YAZIMI VE
42
Pravda
gazetesindeki makale sadece Bekmakhanov değil, diğer Kazak
aydınlarını tekrar kovuşturmak için bahane oldu. H. Aydarova’nın Bek-
makhanov hakkında
Pravda gazetesinde yazdığı makale hakkında tarihçi
A. Takenov kendi görüşünü bildirmişti: “
Makale yazarları, bilim adamları
arasında ancak Bekmakhanov’u eleştirmekle gündeme gelen orta derecede
tarihçiler idi. Buna bakıldığında onları kollayan gizli başka güç olmuştur.
Onlar tartışma sırasındaki kendi görüşlerini tekrarlamakla yetindiyseler de
“Pravda” gazetesi aşağıdaki cümleleri büyük harflerle vermiştir: “Tüm tarihi
kaynaklar Kenesarı isyanının ilerici de, devrimci de olmadığını bildirmek-
tedirler. Bu, Kazak halkında gerici ataerkil-feodal yönetimin güçlenmesine,
Ortaçağ han hükümetinin tekrar yerleşmesine, Kazakistan’ın Rusya’dan ve
yüce Rus halkından ayrılmasına yol açan gerici hareket olmuştur.
” Çivi
gibi çakılan bu sözler doğrudan bir talimat gibi idi
57
.
4 Aralık 1952’de tarihçi E. Bekmakhanov hüküm giydi. Hükümde
şöyle deniliyordu: “Mahkemenin soruşturma dosyalarında gösterildiği
gibi E. Bekmakhanov, 1942-1951 seneleri arasında
tarih bilimleri ala-
nındaki kendisinin araştırmacı sıfatından yararlanarak, çalışmalarında
tarihi bilgileri yanlış anlatmıştır ve eserlerinde burjuva-milliyetçilik
ideolojinin propagandasını yapmıştır. Feodalite ve zenginleri ve onun
Rus halkına karşı mücadele eden ve Kazakistan’da Ortaçağ sistemini
korumaya çalışan gerici hanlar ve sultanları yüceltmiştir. Kendisinin
burjuva-milliyetçilik fikirlerini ispat etmek
için de gerici şairlerin
eserlerini, bununla birlikte Sovyet hükümetine karşı mücadele eden
halk düşmanları olan Alaş Ordacılar’dan yararlanmıştır. Bu milliyetçi
ideolojisini kendi tanıdıkları arasında da yürütmüştür.”
58
Bu suçlamalara
dayanarak tarihçi en ağır cezaya çarptırıldı. Ona SSCB Ceza Kanununun
58-10 maddelerinin ikinci fıkrasında göre (bu fıkra bölücülük maksatla
ülke genelinde silahlı grupların oluşturulması veya silahlı
ayaklanma
organize etmek, ayrıca yerel bölgelerde hükümeti ele geçirme veya
SSCB’nin herhangi bir bölgesini zor kullanarak bölüp alma maksadıyla
faaliyetlere katılma) suçlanarak 25 sene çalışma kampına gönderildi.
Onunla birlikte o dönemde Kazak aydınları arasında suçlananlardan
biri K. Satbayev oldu. O, Stalin’e, KP Merkez Komitesi sekreteri G.
Malenkov’a, Kazakistan KP Merkez Komitesi sekreteri J. Şayahmetov’a
kendisine iftira atıldığına dair mektuplar yazdı. K. Satbayevla ilgili yeni
belgeleri Kazak aydınlarının hayatını araştıran H. Abjanov yayınladı
59
.
57 A.Takenov. Eluinşi jıldardın basında Qazaq tarihi qalay qıspaqqa alındı?
Qazaq Tarihi.
1994.- no. 1, 3.
58 Astana şehrindeki “Aljir” Anıt Müzesindeki materyallerden.
59 G. Nazarbeyav, H. Abjanov,
Qazaqstan: Tarih pen Tagdır, Almatı: “Kitap baspası”, JŞS,
2003, s.296, s. 254-265.
KAZAKİSTAN TARİHİNİN MESELELERİ
43
Örneğin, Kazak SSR İlimler Akademisinin başkanı K. Satbayev’in J.
Stalin’e mektubudur. Mektupta K. Satbayev’i
kovuşturma döneminde
Bolşeviklerin onun hayatındaki tüm “Sovyet toplumuna yakışmayan
hareketleri” ayrıntılı yazdığını görüyoruz. Onun içinde onun soyun-
dan başlayarak 1927’de Edige hakkındaki rivayeti yayınladığı, İlimler
Akademisi kadrolarını yabancı kişilerle doldurduğu, 1917’de milliyetçi
“Alaş Orda” Partisi’nin propagandasını yaptığı şeklinde suçlamalar
yer almaktadır. Alaşla ilgili suçlamaları K. Satbayev’in kendisi şöyle
izah etmektedir: “
Bu suçlama “Sarıarka” gazetesinin 9 Kasım 1917’deki
sayısında Alaş Orda Partisinin 1917’de halk arasında propaganda yap-
mak maksadıyla gönderdiği kişilerin listesinde benim de adımın geç-
mesinden kaynaklanıyor. Gazetenin bu sayısını ben ilk defa 1951’in
sonbaharında gördüm. 1917’in sonbaharında ben vereme yakalanarak
hastanede yatıyordum. Sonra tedavi için köyüme döndün. O sırada 18
yaşındaydım ve bırakın propagandayı, siyasetten bile bir şey anladığım
yoktu. Alaş Ordacılar’ın gazetesinde benim soyadımın nasıl ve neden
yazıldığı hakkında hiçbir fikrim yok. Kanımca, o dönemki az sayıdaki
Kazak aydınlarını, onun için öğrenci gençleri kendi taraflarına çekmek
maksadıyla Alaş Ordacılar, öğrenci olan benim de adımı yazmış olabilirler
veya benim Alaş Orda partisi üyesi olan amcamın oğlu Abikey’in ilgisi
olabilir. Ben hiçbir zaman Alaş Ordacılar’ın propagandasını yürütmediğim
gibi, ki böyle faaliyetlerim olursa bunu dönemin arşivlerinden kolayca
çıkarmak mümkündür, bunu ayrıntılı araştırılmasını talep etmiştim
”
.
60
Diğer mektuplarında da bu fikirlerini tekrarlamıştır.
Prof. K. Satbayev’in mektuplarından da anlaşılacağı
gibi ona yö-
nelik Alaş partisiyle ilişkisi olduğuna dair suçlama Bolşeviklerin Ka-
zak aydınlarının kökünü kazıma faaliyetlerini ispat etmektedir. Tarihi
kaynaklardan belli, onun amcasının oğlu Abikey Satbayev, Alaş Orda
partisinin doğu bölümünde çalışmıştır.
Kendisinin de belirttiği gibi bu suçlamalarla birlikte Kazakistan Komü-
nist Partisi (KP) Merkez Komitesi Propaganda Bölümü Müdürü Khramkov,
Kazakistan Komünist Partisinin V. kurultayında “milliyetçileri koruyup
kolladı” diye suçlamıştır. Stalin’e yazdığı mektubunda bu suçlamaların
hepsini izah etmiştir. Son suçlamanın Bekmakhanovla
ilgili olduğunu
K. Satbayev’in kendisi de söylemektedir. E. Bekmakhanov’un kovuştu-
rulması hakkında söz ederken, onun İlimler Akademisinde çalıştığını,
Pravda
gazetesinde “Kazakistan Tarihinin Meseleleri Marksizm-Leninizm
Öğretisinde İncelensin” isimli makale yayınlanmadan önce Kenesarı
Kasımov isyanını araştırmakta olan bilim adamı olduğunu, ama nedense
tarihçiler ve Kazakistan KP Merkez Komitesi Propaganda bölümünün
memurları, hatta Kazakistan KP Merkez Komitesi sekreterleri arasında
60 A.g.e.