Sovyet tarih yazimi ve kazakistan tariHİNİn meseleleri

SOVYET TARİH YAZIMI VE
60
hükümet ve Orta Asya Hanlıklarının sömürgecilik siyasetinden doğan 
Kazak halkının bağımsızlık isyanlarının ilerici niteliğinin önemini kimse 
yok sayamaz
”- diye cevap verdi.
84
Sosyalist Kazakistan gazetesindeki K. Şaripov’un “Kazakistan Ta-
rihi Marks Öğretilerine Göre Anlatılsın” isimli makalesinde de “Kazak 
SSR İlimler Akademisindeki tartışmalar sırasında kitap hakkında doğ-
ru eleştiriler yapmakla beraber, bazı yoldaşlar 1837-1846 arasındaki 
ayaklanmaların halk isyanı olduğunu ve ilerici yönleri olduğunu kabul 
etmemektelerdir
” diye belirtilmiştir ve H. Aydarova, S. Tolıbekov, T. Şo-
yunbayev, B. Süleymenov gibi tarihçilerin hatalı görüşleri eleştirilmiştir. 
Üçüncü Dönem 
1949’da Voprosy İstorii (no.4), Bolşevik Kazahstana (no.9) dergileri 
ve Sosyalist Kazakistan ve Kazahstanskaya Pravda gibi birkaç parti 
yayın organlarından aynı anda yayınlanan K. Şaripov’un makalesini 
de yeterli bulmayan T. Şoyunbayev, H. Aydarova, A. Yakunin “Kenesarı 
Kasımov’un hareketleri ve şahsiyeti hakkında eleştiriler bildirdiyse de
 
Şaripov, onun lideri olduğu ayaklanmayı aklamaya çalışmıştır... Şaripov’un 
makalesi Kazak tarihçilerini meşgul eden meseleyi çözmeye yardımcı 
olamadı. Dolayısıyla E. Bekmakhanov’un hataları başka çalışmalara da 
dâhil edildi... 1949’da İ. O. Omarov ve A. M. Pankratova’nın editörlüğünde 
basılan Kazak SSR Tarihi’nin ikinci baskısında da Kenesarı isyanı doğru 
değerlendirilmemiştir
.”- diye 26 Aralık 1950’de “Pravda” gazetesinde 
makale yayınladılar.
85
 10 Nisan 1951’de Kazakistan Komünist Partisi 
Merkez Komitesi, bu makale dolayısıyla karar aldı ve “E. Bekmakha-
nov’un burjuva-milliyetçisi görüşlerini” eleştirdi
86
. 20 Nisan 1951’de 
Kazakistan Yazarlar Birliği Komünist teşkilatının toplantısında 26 Aralık 
1950’de Pravda gazetesinden yayınlanan “Kazakistan Tarihinin Mesele-
leri Marks-Lenin Öğretileri Doğrultusunda Anlatılsın” isimli makale ve 
Kazakistan Komünist Partisi Merkez Komitesinin bu makale dolayısıyla 
aldığı kararı görüşüldü. Toplantıya başkentteki parti teşkilatı temsilcileri, 
yazarlar ve edebiyatçılar, tarihçiler, öğrenciler katıldı. 
Toplantının gündemindeki mesele hakkında Kazakistan Sovyet Ya-
zarlar Birliği’nin başkanı K. Jarmaganbetov konuşma yaptı. Konuşma 
hakkında S. Mukanov, M. Avezov, H. Jumaliyev, A. Tajibayev ve başka 
da önemli yazarlar görüşlerini bildirdiler. Kazakistan Sovyet Yazarlar 
84 Aynı yer.
85 T. Şoyunbayev - H. Aydarova - A. Yakunin, “Za Marksistko-Leninskoye Osveşeniye 
Voprosov İstorii Kazahstana”, Pravda 26. 12. 1950 ve Bolşevik Kazahstana, 1951, No1, s. 11-
15.
86 K. Nurpeyis, “Qaysarlıq pen Qasiret”, Egemendi Qazaqstan, 15.02.2005, No 29.

---

KAZAKİSTAN TARİHİNİN MESELELERİ
61
Birliği ve Sanat Birliğinin ayda bir yayınlanan Edebiyat ve Sanat dergi-
sinde “Kenesarı, halk düşmanı” isimli bu toplantıda söylenen fikirlerin 
derlendiği bir yazı çıktı. 
K. Jarmaganbetov, kendi konuşmasında 26 Aralık 1950’deki Pravda 
gazetesinde yayınlanan makale ve Kazakistan Komünist Partisi Merkez 
Komitesinin 10 Nisan’daki makaleyle ilgili aldığı kararının tarihçi E. 
Bekmakhanov’un XIX. Yüzyılın 20-40’lı Yıllarında Kazakistan kitabını 
fikir olarak zararlı, ideolojik yönü değersiz, Marks-Lenin öğretilerine 
uymayan, Kazakistan tarihini burjuva-milliyetçi görüşle değerlendiren 
eser olduğunu bildirdiğini söyledi. Konuşmacı, “1837-1847 arasındaki 
Kenesarı Kasımov liderliğindeki ayaklanma, Kazakistan’ı Rusya’dan, 
Kazak halkını “yüce” Rus halkından bölme, onların üzerinde Hive ve 
Kokand Hanlıklarının egemenliğini tesis etme, böylece Kazakistan’ı İngiliz 
emperiyalistlerinin sömürgesine dönüştürme maksadı taşıyan, Ortaçağ 
feodal yönetimini tekrar tesis etmek isteyen ayaklanma oldu
” şeklinde 
değerlendirdi. “E. Bekmakhanov ve onun tarafını tutan bazı tarihçiler 
Kenesarı’yı halk kahramanı olarak yücelterek, isyanı bağımsızlık hare-
keti olarak övdüler
” diye de ekledi. Konuşmasında Kenesarı’nın “gerici 
isyanının” Kazak edebiyatında da geniş yankı bulduğuna değindi. 
Pravda gazetesindeki makale hakkında gazete sayfalarında olumlu 
görüşler bildiren M. Akınjanov, kendi yazısında: “E. Bekmakhanov, E. 
Smaylov, Dilmuhamedov, Jirenşinler Kenesarı’yı abartılı şekilde övmekle 
beraber, tarihi de yalan yanlış anlattılar. Kenesarı’nın da, onun taraf-
tarlarının da bu hatalarının son bulmaları lazımdır. Ancak bu meselenin 
sadece bir yönüdür. İkinci ciddi bir yönü var, o da bundan sonra tarihin 
yalan yanlış anlatılmasına izin vermemeliyiz
” dedi.
87
 
Aynı sene 16-17 Ekimde Kazakistan Komünist Partisi Merkez Ko-
mitesi Kurultayında Komünist Partisi’nin I. Sekreteri J. Şayahmetov 
kendi konuşmasında “Pravda gazetesindeki makale tarih bilimindeki 
ciddi ideolojik yanlışları ortaya çıkarmakla beraber, parti teşkilatımıza 
Kazak edebiyatı ve ortaokullar için hazırlanan ders kiaplarında da aynı 
hataların olduğunu görmemize yardımcı oldu
” şeklinde konuştu.
88
 
15 Mayıs 1951’de “büyük siyasi hataları” dolayısıyla suçlanan E. 
Bekmakhanov, üniversiteden kovuldu, parti teşkilatından ihraç edildi. Bir 
süre Almatı şehri, Narınkol ilçesinde ortaokulda tarih öğretmeni olarak 
çalıştı. 5 Eylül 1952’de ise Jambıl şehri, Şu ilçesindeki bir köyde öğret-
menlik yaparken tutuklandı ve SSCB Ceza Kanununun 58. Maddesinin 
10. Fıkrasında göre “Sovyet hükümetine karşı çıktığı, 1942-1951 yılları 
87 M. Aqınjanov, “Qazaqstan Tarihindagı Burjuaziyalıq Ultşıldıqqa Qarsı”, Adebiyat pen İss-
kustvo, 1951, No 6, s. 70-73.
88 “Respublikanın Partiya Uyumdarında İdeologyalıq Jumıstın Jayı Jane Onı Jaqsartu Şa-
raları Tuvralı”, Adebiyat pen İskkustvo, 195, No 10, s. 1-14.

---