Sovyet tarih yazimi ve kazakistan tariHİNİn meseleleri

SOVYET TARİH YAZIMI VE
44
anlaşmazlık çıktığını” bildirmiştir.
61
 
Siyasi kovuşturma E. Bekmakhanov’un çalıştığı Kazak Milli Üni-
versitesi yönetimini de etkilemiştir. Sıra ünlü bilim adamı, psikolog, 
Kazakistan Milli Üniversitesinin Rektörü T. Tajibayev’e de geldi. O, ön-
cesinde de siyasi suçlamalarla akademiden kovulan güvenilir olmayan 
insanları üniversiteye topladığı, özellikle Bekmakhanov’u kolladığı 
için eleştirilmekteydi.
62
 Pravda gazetesindeki “Kazak Üniversitesinde 
Eleştirilere Tahammülsüzlük” isimli makale T. Tajibayev’in rektörlük 
görevinden alınmasında neden oldu. 
Bekmakhanov’un hüküm giymesi tarihçiler, edebiyatçılar, siyaset-
çilerin hepsinin sürekli göz hapsinde olmasının başlangıcı oldu. Peş 
peşe Bekmakhanov’a yönetilen suçlamalar başkalarına da yönetilmeye 
başladı. “Milliyetçi” diye suçlamak için bahane edilen Alaş Orda par-
tisi ve folklorik kaynakları kullandığından dolayı müzik araştımacısı 
A. Jubanov, Abay araştırmacılarından M. Avezov, yazarlar S. Mukanov, 
K. Jumaliyev, E. İsmailov, A. Jiyrenşin, A. Margulan kovuşturuldular. K. 
Muhamedjanov, “Abay’ın Şiir Okulu”, M. Gabdullin, “Kobılandı Batur” 
konulu doktora tezi yazdıkları için suçlandılar. Tarihçiler de bundan 
nasiplerini aldılar. Örneğin, B. Süleymenov da suçlamalara maruz kal-
dı. Kısacası, bu dönemdeki baskılar Kazak aydınlarının açıkça siyasi 
kovuşturulmasına neden oldu. 
Biz 1940-1950’li yıllardaki siyasi kovuşturmalar Stalin’in ölümüyle 
kesildi diyemiyoruz. Çünkü Kazakistan’daki Kazak aydınlarına baskı 
durmamıştı, hüküm giyenler ise ancak Komünist Partisinin XX. Kurul-
tayından sonra özgürlüklerine kavuştular. 
Sovyet vatandaşlarını Stalin teröründen kurtaran 14-25 Şubat 1956’da 
gerçekleşen KP XX. Kurultayı oldu. Bu kurultayda 25 Şubatta SSCB 
KP Merkez Komitesi’nin Genel Sekreteri N. S. Khruşçev “Tek kişiye 
tapınma ve onun zararları” konulu bir konuşma yaptı. Bu konuşma, 
tüm halk temsilcilerinin, bireysel şahısların kaderlerini belirlemişti. 
Dolayısıyla bu konuşmayı tarihi kaynak olarak araştırmak siyasi bas-
kılar tarihini öğrenmeye yardım edecektir. XX. Kurultayın materyalleri, 
Sovyet totaliter rejiminin tarihi kaynağı, insan hukukunun ayaklar 
altına alınmasını ispat edecek belgedir. N. S. Khruşçev, konuşmasın-
da
63
 Stalinizm’in suçlarını ayrıntılı şekilde kanıtlamıştır. Komisyonun 
soruşturma dosyalarındaki çok sayıdaki materyaller ve diğer belgeleri 
61 A.g.e., s.263.
62 A. Takenov, “Elüvinşi Jıldardın Basında Qazaq Tarihi Qalay Qıspaqqa Alındı?” Qazaq Ta-
rihi, 1994, No: 1, 3. 
63 Reabilitasya Politiçeskiye Prosessy 30-50-h Godov (pod. Obş. Red. A. N. Yakovleva), 
Moskova, Politizdat, 1991, s. 461, s. 19-67.

---

KAZAKİSTAN TARİHİNİN MESELELERİ
45
araştırma neticesinde birçok suçsuz insanın yalan iftiralara maruz kal-
dığını söylemiştir. 1937-1938 yıllarında birçok parti, memur ve kurum 
çalışanlarının “halk düşmanı” damgasını yediğini ispat etti, aslında 
onlar hiçbir zaman “halk düşmanı veya ajan” olmamışlardı. Onların 
her zaman sadık komünist olduklarını, ancak inanması güç bu iftiraları 
soruşturmayı yürüten görevlilerin zorla attırdıkları açıkladı.
1988’de Ç. Velihanov Tarih, Arkeoloji ve Etnoloji Enstitüsü Müdürü 
R. Süleymenov siyasi kovuşturma dönemindeki Kazak aydınlarının ka-
derini şöyle değerlendirmişti: “30-50’li yıllardaki kovuşturmanın tesiri 
bugün de hissedildiği bir gerçektir. Yersiz kovuşturma bizim aydınları o 
kadar bezdirmiş ki, korkunun kendisi bile miras olarak nesilden nesile 
aktarılmıştı. Hiçbir kovuşturmaya maruz kalmayan genç bilim adamları 
çekingenlik tanıtıyorlar. Yanlış bir şey yaparız endişesiyle, yanlış bir şey 
yazıp çizmeden huzurlu şekilde hayat sürelim gibi düşünce hâkim.
”
64
Artık suçsuz insanları açıkça kovuşturan Stalin yönetimi geçmişte 
kaldı. Ancak büyük bir problem çözülmeden kaldı. Sovyet hüküme-
tinin ilk yıllarından itibaren ona karşı mücadele eden Alaş aydınları 
aklanmadılar. Alaş Ordacılar’ın aklanmaması ise onların eserlerinin 
yayınlanmadan gölgede kalmasında yol açtı. Bunun gerçekleşmesi 
için Sovyet toplumunda ciddi değişimlerin olması gerektiği belli oldu. 
Ancak, M. Gorbaçov’un Sovyet toplumunda büyük değişimleri öngören 
Glasnost ve Perestroyka döneminden sonra 1989’da Kazak Alaş Ha-
reketi’nin liderleri ve üyeleri aklandılar. Kazak halkı onların kitapları 
ve diğer eserlerini okuma imkânına kavuştu. Bu da Rusya’nın sömür-
gecilik siyasetinin bir delili olacaktı. Lenin-Stalin kovuşturmalarının 
kurbanlarının aklanması için Bolşevik devletinin tamamıyla ortadan 
kalkmasının gerekli olduğu ispat edildi.
64 “Tarihtin Ar Paragı Qımbat Bizge”, Sosiyalistik Qazaqstan. 25 Ağustos 1988. 

---

SOVYET TARİH YAZIMI VE
46
BİBLİYOGRAFYA
Öskembayev. K., “ A.A. Ermekov’tin Kogamdık-Sayasi Jane Agartuşılık 
Kızmeti (1891-1970), Karagandı, MBBKBA jane KDİ, 2003. 
Bekmakhanov E. Jeti Tomdık Şıgarmalar Jiynagı, 6. Tom (Stenogramma 
E. B. Bekmahaovtın “XIX. g. 20-40 jj. Qazaqstan” Kitabının Diskussyası), 
Pavlodar: “EKO” GÖF, 2005. 
Bekmakhanov. E., Qazaqstan XIX Gasırdın 20-40 Jıldarında (Okuv 
Quralı), Almatı: “Sanat”, 1994.
Nurpeyisov. K. “Bekmakhanov Pen Onın Bastı Kitabı Qalay Jazalandı?” 
Qazaq Tarihi.- 2005, no. 2. 
Takenov. A. “Elüvinşi Jıldardın Basında Qazaq Tarihi Qalay Qıspaqqa 
Alındı?” Qazaq Tarihi. 1994.- no. 1, 3. 
Astana Şehrindeki Anıt Müze Materyalleri. 
Nazarbeyav.G., - Abjanov. H., Qazaqstan: Tarih pen Tagdır, Almatı: “Kitap 
baspası”, JŞS, 2003. 
Reabilitasya. Politiçeskiye Prosessy 30-50-h Godov (pod. Obş. Red. A. 
N. Yakovleva).- M: Politizdat, 1991. 
“Tarihtin Ar Paragı Qımbat Bizge” Sosiyalistik Qazaqstan, 25 Ağustos 
1988. 

---