Sovyet tarih yazimi ve kazakistan tariHİNİn meseleleri

KAZAKİSTAN TARİHİNİN MESELELERİ
91
Kasımova
 (Almaty, 1996) gibi başka çalışmalar da yayınlanmıştır. Daha 
derinlemesine yapılan bilimsel yorumlamalar Kenesarı’yı güçlü bir as-
keri lider olmasına rağmen kimi zaman siyasi hatalar yapan biri olarak 
tarif ederler. Mesela bu yorumlamayı şu iki eserde görebilirsiniz: Zh. 
Kasymbaev, Kenesary Khan (Almatı, 1992) ve Kh. Aubakirova, “Uchastie 
Sibirskogo Kazachestva v podavlenii natsional’no-osvoboditel’nogo 
dvizheniia Kazakhskogo naroda pod predvoditel’stvom sultanov Sarz-
hana i Kenesary,” (Doktora tezi: Eurasian University of Astana, 2000).
Ayaklanma ile ilgili Amerikan ve Avrupalı bilim insanları tarafından 
aynı meyanda üretilen bilimsel çalışma sayısı fazla olmasa da bu iki 
makale “milli bağımsızlık” kavramı ve Kenesary’yı tartışmıştır. Bek-
makhanov’un yorumlamaları özellikle bu iki makalede yansıtılmıştır.
152
Kenesarı Kasımov Ayaklanması bozkırda bir kırılma noktası oldu 
çünkü Rusya diğer eski Kazak isyanlarına nazaran çok daha fazla sayıda 
asker ve kaynağı Kenesarı’ya karşı savaşmak için seferber etti. Kenesa-
rı’nın ayaklanmasını farklı kılan bir başka sebep de belirli zamanlarda üç 
kolun tamamına yayılmış olmasıydı. Boy ve kol fark etmeksizin Kazaklar 
bu mücadele adına yürümeye karar vermişti. Aslında ayaklanmanın 
en meşhur araştırmacısı olan Ermukhan Bekmakhanov’a göre, bütün 
boyların isyanın farklı evrelerinde Kenesary ile işbirliği yapmış olması 
bu isyanı özel kılmıştı. Sorun şuydu ki bütün boylar hiçbir aşamada 
hep birlikte eşzamanlı bir destek vermediler.
153
 İlk bakışta geniş kitleleri 
kendi tarafına çekmiş gibi görünse de en iyimser tahminler bile isyanın 
doruk noktasında (1844-1845) Kenesarı’nın yalnızca iki bin ila on bin 
arası bir sayıda “iyi silahlanmış” süvari idare ettiğini belirtmektedir.”
154
 
Aralık 1838’de Kenesarı Çar I. Nikolay’a (1825-1855) silah bırakıp 
ayaklanmayı sonlandırması için dört maddenin yerine getirilmesini şart 
koşan bir mektup gönderdi. Bu mektupta Kenesary Rusya’dan Aktau 
hisarını yıkmasını istedi. Ayrıca yine Rusya’nın “bozkır sathındaki diğer 
bütün kurum ve binaları da yıkmasını”, Akmolinsk Adli Divanı’nı ilga 
etmesini ve “hapsedilmiş insanlarımızı serbest bırakmasını” şart koş-
152 See Steven Sabol, “Kazak Resistance to Russian Colonization: Interpreting the Kenesary 
Kasymov Revolt, 1837-1847,” Central Asian Survey 22:2/3 (June-September 2003), 231-
252; Yuriy Malikov, “The Kenesary Kasymov Rebellion (1837-1847): A National-Liberation 
Movement or ‘a Protest of Restoration’?” Nationalities Papers 33:4 (December 2005), 569-
597.
153 Ermukhan Bekmakhanov, Kazakhstan v 20-40 gody XIX veka, Almaty: Kazakh Univer-
siteti, 1992 [1947], 170-173.
154 According to estimates by the Orenburg Frontier Commission, he could field two thou-
sand men. See TsGA RK, f. 4, op. 1, d. 4957, l. 11.; One of the first historians of the revolt, N. Se-
reda, believed he had up to ten thousand “well-armed horsemen.” See N. A. Sereda, “Bunt 
kirgizskogo sultana Kenesary Kasymova,” Vestnik Evropy, No. 8 (1870), 73.

---

SOVYET TARİH YAZIMI VE
92
tu.
155
 Kenesarı Haziran 1841’de Orenburg Hudut Komisyonu başkanına 
bozkırdaki Rus yayılmacılığına karşı giriştiği mücadelenin sebeplerini 
anlatan bir mektup yazdı. 1825 yılında İvan Karnaçev’in 300 Rus ve 
100 yandaş Kazak ile birlikte kardeşi Sarcan’ın obasına saldırdığını 
iddia etti. “Obayı yağmaladılar… [ve] belirsiz bir miktar hayvan ve malı 
ganimet olarak aldılar ve 64 kişiyi katlettiler, geriye kalanlar ancak 
kaçarak kurtulabildi.
”
156
 Ruslar ve Kosaklar tarafından yapılan çeşitli 
büyük saldırıları örnek göstererek Kazakların savunma ve karşılık ver-
me amaçlı eylemlerle bu saldırılara cevap vermesinin meşru olduğunu 
belirtti. Rusları “Kazakların kanını emen sülükler” olarak tasvir etti.”
157
Dönemin çoğu gözlemcisi ve sonraki bilimsel eserler Kenesarı’yı 
her iki taraf için de büyük kayıplara yol açan bu mücadelesinden do-
layı suçlu bulmaktadırlar. Bu yorumlara göre Kenesary kendisinin Rus 
sömürgeciliğine karşı giriştiği direnişe düşmanlık eden boyları kendi 
safına çekebileceğini ve kendisine itaat ettirebileceğini düşünerek 
büyük bir siyasi hata yapmıştır. 1845 yılı itibariyle Rusya Kenesarı’yı 
tam anlamıyla yenmiş ve bozkırdaki otoritesini yeniden inşa etmeye 
başlamıştı. Aralıksız savaş hali kaybedilmiş savaşçılar, kaybedilmiş 
hayvanlar ve Kenesarı’nın hâkimiyetine girmeyi reddeden Kazakla-
rın düşmanlığının artmasıyla sonuçlandı. Kenesarı güneye kaçtı. Bu 
Kazakların genelde Rus karşı saldırılarından kaçmak için kullanmaya 
alışkın oldukları bir taktikti. Sonunda Kırgız topraklarındaki Semireçi’de 
geçici bir sığınak buldu. Ama burada da Kokand Kenesarı’nın sığındığı 
Semireçi’nin kontrolü için Buhara’ya karşı savaş veriyordu. Kırgızlar 
burası için Büyük Orda Kazaklarına karşı savaşıyordu. Güneye kaçışıyla 
birlikte iyice zayıflayan Kenesarı Büyük Orda Kazaklarını kendisinin 
Rusya’ya karşı verdiği mücadelenin yanına çekmek ve göçebe Kırgızları 
verimli Semireçi yaylalarından çıkartmak düşüncesine kapıldı. Kenesarı 
Kırgızlarla Kazaklar ve Hokand’a karşı mücadelelerini sona erdirmek 
için müzakereler yapmaya başladı. Ama müzakerelerin bir noktasında 
Kırgızlar Kenesarı’yı bir engel olarak görmeye başladılar ve onu esir 
aldılar. Nisan 1847’de onu idam ettiler ve Kazak bozkırındaki Rus ya-
yılmacılığına karşı savaşan son büyük Kazak askeri direnişine küçük 
düşürücü bir son layık gördüler.
158
155 TsGA RK, f. 374, op. 1, d. 25, ll. 15-16.
156 TsGA RK, f. 4, op. 1, d. 1996, ll. 3-6. The original was written in the Arabic script commonly 
used by Kazakhs. It was reprinted in Cyrillic Kazakh in V. Z. Galiev and B. T. Zhanaev, eds., 
Natsional’no-osvoboditel’naia bor’ba Kazakhskogo naroda pod predvoditel’stvom Kene-
sary Kasymova (Almaty, 1996), 35-37.
157 TsGA RK, f. 4, op. 1, d. 2622, 1845g., l. 1059.
158 Ermukhan Bekmakhanov, Kazakhstan v 20-40 gody XIX veka, Almaty: Kazakh Univer-

---