Sovyet tarih yazimi ve kazakistan tariHİNİn meseleleri

KAZAKİSTAN TARİHİNİN MESELELERİ
93
Bekmakhanov’un Kenesarı Kasımov ayaklanması analizi bu isya-
nın çalışılmasında bir dönüm noktası oldu. Bunun yanında Kazak 
“ulus”unun yapay bir Sovyet kurgusundan daha fazlası olduğu fikri 
ortaya atılmış oldu. Bekmakhanov Kazak toplumunun sınıf bazlı olduğu 
yönündeki varsayımlara özellikle de Batır karakterinin toplumda oy-
nadığı rol hakkındaki görüşlere karşı çıktı. Kenesary isyanı hakkındaki 
yorumlamalarını desteklemek adına Velihanov ve diğerlerinin eserle-
rini sıraladı. Bekmakhanov’un folklor ve sözlü gelenekleri kullanması 
yorumlamalarını daha karmaşık hale getirse de Kenesarı’nın dünya-
sını yeniden oluşturmak isteyen tarihçiler için çok faydalıdır. Ayrıca 
Bekmakhanov yine Kenesary’nın Kazak toplumunu zayıflatan ve Rus 
yayılmacılığı ve sömürgeciliğine karşı duyarlı hale getiren boy ve ka-
bile konfederasyonlarını ortadan kaldırmaya çalıştığını iddia etmiştir. 
Ayrıca yine Kenesarı’nın bir haydut değil zengin-fakir fark etmeksizin 
“Kazak milleti”nden geniş destek alan ve “Kazak milleti”ni Rus, Hiveli ve 
Buharalıların emperyalist yayılmacılığı dâhil dış mihraklardan koruyan 
bir reformcu olduğunu iddia etmiştir. Tillett’e göre, “Bekmakhanov son 
zamanlardaki parti direktiflerine bütünüyle meydan okumuyordu, daha 
ziyade uzun süredir inanılan bir anlayışın özünü değiştirmeden kabul 
görecek yeni bir formül ortaya koymaya çalışıyordu
.”
159
Bekmakhanov detaycı bir tarihçiydi. Tarihi yorumlamaları geliştirecek 
kadar bol miktarda arşiv belgesi kullandı. Sadece kendi akranları değil 
gelecekteki tarihçilerin de katılabileceği sıkı bir bilimsel tartışma orta-
mını tetikledi. Kazak sözlü geleneklerini başarılı bir şekilde kullanması 
kendisinden sonraki çalışmacıların bu türe erişimini kolaylaştırdı ki 
böyle bir şeyi muhtemelen kendisi de tahmin edemezdi. Kitabının yeni-
den yayınlanması bu zamana kadar yabancı araştırmacılara kapalı olan 
araştırma materyalleri hazinesine çok değerli bir kaynak ekledi. Bilindiği 
gibi yabancı araştırmacıların 1990’lardan önce Kazakistan’daki arşiv ve 
kütüphanelere erişimi sıkı bir şekilde sınırlandırılmıştı. Bekmakhanov’un 
Kazak tarihine ya da özellikle Kenesarı Kasımov Ayaklanması’na yap-
tığı büyük katkı Amerikan tarihçi Frederick Jackson Turner’ın “Hudut 
tezi” ile son zamanlarda üzerinde bilimsel tartışmaların döndüğü bir 
düzlemde bir başlangıç noktası olarak bir tutulabilir. Amerikan karak-
terini hudut mu şekillendirdi? Kenesarı bir milli bağımsızlık hareketini 
mi temsil etti? Bekmakhanov Kenesarı hareketini çıkarımlarında ciddi 
bir şekilde ağır basan belirli güçlü ideolojik yorumlamalarına rağmen 
daha büyük küresel sömürgecilik karşıtı gayretler içinde konumlan-
dırdı. Kenesarı’yı bozkıra ve Rus yayılmacılığına hapsetmekten ziyade 
siteti, 1992 [1947], 313-340.
159 Lowell Tillett, The Great Friendship: Soviet Historians and the Non-Russian Nationali-
ties, Chapel Hill: University of North Carolina Press, 1969, s. 113.

---

SOVYET TARİH YAZIMI VE
94
Kazak halkı arasında yaygınlaşan milli beraberlik fikrinin açığa çıktığı 
bir resim ortaya koymaya çalıştı.
Kazak halkı Kenesarı’dan önce de vardı ama yanlış şekillendirilmiş, 
birbirinden kopmuş, lidersiz ve Kazak halkı için gerekli olan millet veya 
devlet gibi kavramlardan bihaberdi. Bekmakhanov’un kitabında açıkça 
belirttiği gibi Kenesary o devrin ve dünyanın adamıydı ama Kazak hal-
kının birbiriyle benzeşmeyen görüşlerini birleştirebilecek kapasitede 
görünüyordu. Bekmakhanov Kenesary’nın liderliğini Amerikalı Kızılderili 
direnişiyle (Amerikalı tarihçi Turner’ın yapamadığı bir tespit) ve yine 
aynı şekilde Afrika ve Asya’daki sömürgecilik karşıtı hareketlerle kıyas-
lanabilecek sömürgecilik karşıtı bir âleme kondurdu. Bu yorumlamaları 
Bekmakhanov’un kendisinin yapmadığını belirtmek yanlış olmaz. Kendi 
kitabı diğer sömürgecilik karşıtı hareketlerle bir bağlantı belirtmemiştir 
ama kitabında sunduğu çıkarımlar on dokuzuncu yüzyıl sömürgecilik 
karşıtı küresel hareketleri bilen öğrencilerin aklına doğrudan bunu 
getirmektedir. Üzücü olan şey ise Bekmakhanov’un çalışmalarının 
çevirilerinin yapılmamış olması sebebiyle onun katkılarından habersiz 
olan bilim insanlarının varlığıdır. Bu yüzden, onun çalışmaları Kazak 
tarihine adanmış olsa da ürettiği bilgiler daha geniş ve karşılaştırmalı 
uygulamalara açıktır.
BİBLİYOGRAFYA
Bekmakhanov, Ermukhan, Kazakhstan v 20-40 gody XIX veka, Almaty: 
Kazakh Universiteti, 1992 [1947].
Galiev, V. Z. - Zhanaev, B. T., Natsional’no-osvoboditel’naia bor’ba Kazakh-
skogo naroda pod predvoditel’stvom Kenesary Kasymova, Almaty, 1996.
Malikov, Yuriy, “The Kenesary Kasymov Rebellion (1837-1847): A Natio-
nal-Liberation Movement or ‘A Protest of Restoration’?”, Nationalities Pa-
pers 33, 4 (December 2005), 569-597.
Olcott, Martha Brill, The Kazakhs, Stanford: Hoover Institution Press, 1987.
Sabol, Steven, “Kazak Resistance to Russian Colonization: Interpreting 
the Kenesary Kasymov Revolt, 1837-1847”, Central Asian Survey 22:2/3 
(June-September 2003), 231-252.
Schwarz, Solomon M., “Revising the History of Russian Colonialism”, Fo-
reign Affairs 30 (April 1952), 488-493.
Sereda, N. A., “Bunt kirgizskogo sultana Kenesary Kasymova,” Vestnik 
Evropy, No. 8 (1870).
Tillett, Lowell R., “Soviet Second Thoughts on tsarist Colonialism”, Fore-
ign Affairs 42 (January 1964), 309-319.
Tillett, Lowell R., The Great Friendship: Soviet Historians and the Non-Rus-
sian Nationalities, Chapel Hill: University of North Carolina Press, 1969.

---