Ş.Şəkərəliyev Z. A.Şəkərəliyeva

156
 
 
Bu cür pozuntu hallarına idxalın gömrük vergilərindən ak-
sizd
ən, ƏDB və mənfəət vergisindən yayınmasını göstərə bilərik. 
Bundan  başqa,  bəzi  idxalçılar  ölkəyə  ixrac  zamanı  bu  ölkədə 
mü
əyyən edilən imtiyazlardan istifadə  üçün onun gələcəkdə 
m
ənşəyini saxtalaşdırmaq məqsədilə gətirilən əmtəəni gizlədir. 
Vergi M
əcəlləsinin 159.3-cü maddəsində nəzərdə tutulmuş 
qaydada  malların  idxalı  zamanı  ƏDV  gömrük  orqanları  tərəfin-
d
ən  hesablanır.  İdxal  zamanı  ƏDV-dən  azad  olunan  malların 
siyahısı Vergi Məcəlləsinin 164-cü maddəsi və Azərbaycan Res-
publikası Nazirlər Kabinetinin 31 yanvar 2005-ci il tarixli 11 saylı 
“Az
ərbaycan  Respublikasının  ərazisinə  gətirilən,  əlavə  dəyər 
vergisind
ən  azad  olunan  malların  siyahısı  haqqında”  qərarı  ilə 
mü
əyyənləşdirilmişdir. Mallar idxal olunarkən vergi tutulan əmə-
liy
yatların  dəyərinə  və  ya  idxal  olunan  malların  qiymətinə 
gömrük  orqanları  tərəfindən Azərbaycan  Respublikası  Nazirlər 
Kabinetinin 12 yanvar 1998-ci il tarixli 7 say
lı “Azərbaycan Res-
pub
likasının  gömrük ərazisinə  gətirilən və  bu ərazidən  çıxarılan 
malların  gömrük  qiymətləndirilməsi sisteminin tətbiqi  qaydaları 
haqqında” qərarı ilə yenidən baxıla bilər. 
İdxal  olunan  malların  mal  göndərən tərəfindən müəyyən 
edil
ən qiyməti bazar qiymətlərindən fərqləndikdə gömrük orqan-
la
rının  bazar  qiymətləri nəzərə  alınmaqla  ƏDB-ni hesablamaq 
hüququ vardır. Bu qiymətlər vergitutma məqsədləri üçün istifadə 
edilir. Malları idxal edən vergi ödəyicisi həmin malları malgöndə-
r
ənin müəyyən etdiyi qiymətdə mədaxil edərək uçota alır. Göm-
rük  orqanlarının  müəyyən  etdiyi  şərti bazar qiymətləri həmin 
mallarla aparılan əməliyyatlarda vergi orqanları tərəfindən bazar 
qiym
ətləri barədə bir mənbə kimi istifadə oluna bilər. ƏDB ödə-
yicil
əri tərəfindən  gömrük  orqanlarına  ödənilmiş  ƏDB  məbləği 
idxal  olunan  mallardan  sahibkarlıq  məqsədləri üçün istifadə 
edildikd
ə  Vergi Məcəlləsinin 175-ci maddəsinə  uyğun  olaraq 
əvəzləşdirilir. 

---

157
 
 
Ölk
ənin xarici ticarətinin dövlət tənzimlənməsinin  aparıcı 
orqanı kimi gömrük xidmətinin rolu əhəmiyyətli dərəcədə yüksəl-
dilm
əlidir: 
- 
gömrük işinin təkmilləşdirilməsi və onun ölkənin iqtisadi 
maraqları  nəzərə  alınmaqla  xarici  iqtisadi  fəaliyyətin tənzimlən-
m
əsi mexanizminə uyğun vəziyyətə gətirilməsi vacibdir; 
-  büdc
əyə  vergilərin  ayrılması  texnologiyasını  və  gömrük, 
bank-valyuta n
əzarətinin həyata keçirilməsi prosedurunu təkmil-
l
əşdirmək lazımdır; 
-  gömrük xidm
əti tarif və qeyri-tarif tənzimlənməsinin kö-
m
əyilə yerli sahibkarların və ölkənin daxili bazarının müdafiəsini 
t
əmin etməlidir. 
Gömrük-tarif t
ənzimlənməsi  mexanizmi  cilalanmalı  və 
gömrük tarifl
ərinin səmərəliliyinin yüksəlməsinə nail olunmalıdır. 
- Az
ərbaycan bazarı keyfiyyətsiz əmtəələrdən qorunması və 
gömrük  laboratoriyalarının  nəzarətedici rolu fəallaşdırılmalı, 
el
əcə  də  idxal  əmtəələrinin  sertifikatlaşdırılması  və  hüquqların 
müdafi
əsi sistemi təkmilləşdirilməlidir. 
-  gömrük qanunvericiliyinin stabill
əşdirilməsi, gömrük 
r
əmiləşdirilməsinin sürətliliyi və sadəliyi əlverişli investisiya mü-
hitinin yaradılmasını və xarici investisiyaların cəlb olunmasını, o 
cüml
ədən  emaledici  gömrük  rejiminin  geniş  tətbiqini təmin 
etm
əlidir ki, bu da istehsalın beynəlxalq kooperasiyası, uzunmüd-
d
ətli  kontraktların  və  razılaşmaların  rəmiləşdirilməsi üçün əlve-
rişli şərait yaradacaqdır; 
-  yerd
əyişməsi Azərbaycanın  gömrük  sərhədinə  nəzərdə 
tutulan  malların  gömrük  rəsmiləşdirilməsi təkmilləşdirilməsi və 
inkişaf etdirilməlidir; 
-  elektron-
hesablama  texnikasından  maksimum  istifadə 
etm
əklə  yük-gömrük bəyannaməsinin təqdimatı  təlim olunma-
l
ıdır; 
- 
gömrük  orqanları  işçilərinin sosial statusu və  sosial 
müdafi
əsi möhkəmləndirilməli, gömrük xidmətinin nüfuzunun 

---

158
 
 
yüks
əldilməsi tədbirləri  reallaşdırılması,  Azərbaycanın  gömrük 
orqanlarının əmək şəraiti yaxşılaşdırılmalıdır; 
-  yükl
ərin müxtəlif rejimlər üzrə  hərəkət etdiyi gömrük-
buraxılış məntəqələrində nəzarət gücləndirilməlidir. 
Gömrük infrastrukturunun yaradılması onun ölkənin iqtisadi 
s
ərhədçi funksiyalarının  yerinə  yetirilməsinin təmin etməlidir. 
Xarici ticar
ət siyasətində  ixraca yönümlülük və  idxaləvəzləyici 
balanslaşdırma ixracın stimullaşdırılması və səmərəli idxal vergisi 
qoyulması  ilə  əlaqələndirilməlidir.  İxracin  genişləndirilməsi və 
t
ənzimlənməsi ölkə  iqtisadiyyatının  dayanıqlı  inkişafının  real 
h
ərəkətverici qüvvəsidir. 
Xarici ticar
ət siyasətində  idxaləvəzləyicinin strateji inkişa-
fında gömrük maneələri  başlıca  rol  oynamalıdır.  Ölkədə  qeyri-
neft  sektorunun  inkişafında  tariflərin düzgün müəyyən edilməsi 
böyük 
əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycan hökuməti  əmtəə  dəyə-
rinin, 
əmtəə dəyərinin yerdəyişməsinin və gömrük sərhədinə nəq-
linin gömrük qiym
ətləndirilməsi üzrə dünya təcrübəsinin nailiy-
y
ətlərini nəzərə almalı, əksər dövlətlərin qəbul və istifadə etdiyi 
gömrük qiym
ətləndirilməsi prinsiplərini tətbiq etməlidir. 
 
6.2. Az
ərbaycan Respublikasının gömrük sisteminin  
inkişaf perspektivləri və onun səmərəliliyi 
  
 
 
 
Gömrük işinin təkmilləşdirilməsi və gömrük orqanlarının 
inkişaf etdirilməsi bu sahədə mövcud olan qanunvericilik aktlarını 
t
əkmilləşdirmədən, yəni bu aktları beynəlxalq normalara uyğun-
laşdırmadan mümkün deyil. Digər tərəfdən, ümumdünya gömrük 
sistemin
ə inteqrasiya gömrük prosedurlarının hormonizə edilməsi 
v
ə  sadələşdirilməsini də  tələb edir. Belə  bir  şəraitdə  normativ-
hüquqi bazaya yenid
ən  baxılması  və  onun təkmilləşdirilməsi 
z
ərurəti yaranır və keçən illərdə bu sahədə xeyli işlər görülmüş-
dür. 
Az
ərbaycan Respublikasının  ümummilli  lideri  Heydər 
Əliyevin 17 fevral 2003-cü il tarixli fərmanı  ilə  təsdiq  edilmiş 

---