15
-
Yox, baba!
-
Bəs neyçün qəmginsən?
-
Özüm də bilməyirəm, baba!
-
Gözlərini yum, yuxula, qızım!
-
Yuxum gəlməyir, baba, yürəyim sıxılır!
-
Qoy sənin üçün nağıl söyləyim, qızım, bəlkə yuxun gələr!
Piri kişi Qaraca qızın başını sığallayıb başladı:
-
Qızım, biri var imiş, biri yox imiş, Bir padşah var imiş. Bu
padşahın dünyada övladsızlıqdan başqa bir qəm və qüssəsi yox
imiş...
-
Baba, bən ölsəm, ağlarmısan?
-
Allah eləməsin, qızım, öləsən, neyçün öləsən?
-
Baba, bən ölsəm, bəni o Göy təpədə basdırınız! Oranı bən
çox sevirəm: Oradan hər yer görünür; orada hər cür çiçək bitir.
İmdi o çiçəklərin hamısı solmuşdur. Biz bu gün orada oynayırdıq.
Sən neyçün ölürsən, qızım? Sən yaşayıb, bən qoca babanı o
dediyin təpədə basdıracaqsan; Sonra böyükləşib ora gedəcəksən,
uşaqların olacadır1 Sonra bənim kibi qocalıb qarı olacaqsan!
Nəvələrinə vəsiyyət edəcəksən ki, bəni Göy təpədə Piri babanın ya-
nında basdırınız. İmdi, qulaq as, qızım, nağılın dalını söyləyim!”
Qarşıda gözlənilən fəlakətli hadisənin nəqlinin ekspressiv
təsirini azaltmaq məqsədilə verilmiş bu epizodla da müəllifin peşə-
karlığı sayəsində azyaşlı oxucu psixoloji sarsıntıdan sığortalanmış
olurdu.
Qeyd etdiyimiz bütün bu mühüm psixoloji motivlər 1927-ci
ildə əsərdən “təmizlətdirilərək” kiçik oxucunun mənafeyinə deyil,
mövcud siyasi hakimiyyətin siyasi ehtiraslarına tabe etdirildi. Əs-
lində isə, “Qaraca qız” əsəri şagirdlər üçün bütün motivasiyaları,
ideya istiqamətləri ilə ideal bir sosial əxlaq konsepsiyası idi.
AraĢdırma sonucu gəldiyimiz nəticə: qarĢıya qoyulan
suallar cavabsız deyil.
2011-ci ildə Azərbaycan dili və ədəbiyyat fənlərini tədris
etdiyim Sabunçu qəsəbəsi, 67 nömrəli tam orta məktəbdə VI sinif
şagirdlərinə “Qaraca qız” əsərini təhlil etmək zərurəti qarşısında
qaldığım zaman öncə özümə bir sual verdim: “Qaraca qız” niyə
hələ də orta məktəb ədəbiyyat dərsliklərində tədris edilməlidir?”
16
Axı mövzunu nə üçün izah etməli olduğumuzu bilmədən necə təh-
lil edə bilərdik?! Buna görə də dərs dediyimiz şagirdlərin dünya-
görüşünü doğru formalaşdırmaq məsuliyyəti bizi sürətlə araşdır-
maya təhrik etdi. Bu məsuliyyət “Qaraca qız” əsərinin
üç fərqli çap
nüsxəsinin üzə çıxarılması və bu nüsxələr arasındakı fərqlərin
müəyyənləşdirilməsi kimi mühüm və geniş bir tədqiqat əsərinin
ərsəyə gəlməsi ilə nəticələndi.
Yuxarıdakı təhlillərimizdən göründüyü kimi, “Qaraca qız”
bu gün də inkarolunmaz bir klassik nəsr nümunəsidir və həqiqətən
də, şagirdlərin təlim və tərbiyəsinə əhəmiyyətli təsir göstərə bilə-
cək xüsusiyyətlərə malikdir. Ortada bir fakt qalır: Süleyman Sani
Axundovun “Qaraca qız” əsəri haqqında apardığımız araşdırma el-
mi və kütləvi mətbuatda (“Azərbaycan müəllimi” qəzeti, “Ədəbiy-
yat qəzeti”, “Azərbaycan dili və ədəbiyyatın tədrisi” jurnalı, “Kuri-
kulum” jurnalı), saytlarda (“A24”, “Sənət.az”, “Tezxəbər”, “Mane-
ra.az”) nə qədər əksini tapsa da, əsərin kütləvi nəşri hələ heç kimi
maraqlandırmayıb. Fikrimizcə, Süleyman Sani Axundovun “Qor-
xulu nağıllar” seriyasına daxil etdiyi bütün əsərlərin sovet haki-
miyyətindən öncə “Məktəb” jurnalında dərc edilmiş variantları ye-
nidən oxunmalı, dəyişdirilmiş olanları nəşrə hazırlanmalıdır. Yalnız
bu işlərin tamamlanmasından sonra S.S.Axundovun uşaq ədə-biyyatı
yaradıcılığı haqqında obyektiv nəticələrə gəlmək mümkün olar.
Araşdırmalar nəticəsində üzə çıxan problemlərin həlli istiqa-
mətində mühüm bir məsələni də diqqətdən qaçırmaq doğru deyil.
“Qaraca qız” əsərinin orta məktəb dərsliklərində dəyişdirilməsi
kimi ciddi bir təklifə qarşı alim və pedaqoqlar tərəfindən verilə
biləcək bir neçə məntiqli sualla üz-üzə qala biləcəyimizi düşünü-
rük və hətta dar bir elmi auditoriyada qəfil bu suallarla qarşılaş-
dığımız üçün cavabını da həmin anda ilk ağıla gələn məntiqlə
cavablandırmalı olduq. Həmin cavabları özlüyümüzdə bir daha
düşünüb qarşıda geniş auditoriyadan ala biləcəyimiz sualları
öncədən cavablandırmağı lazım bilirik:
1.
Bu variantlar arasında sənətkarlıq baxımından hansı
daha mükəmməldir?
Məlum olduğu kimi, Süleyman Sani Axundovun yaradıcı-
lığını, əsasən, romantik əsərlər təşkil edir. “Qaraca qız” da ilkni