Sumqayıt Dövlət Universiteti Azərbaycan dili və dilçilik kafedrası Folklorşünaslıq Elmi-Tədqiqat laboratoriyası

Dayşəx' (is.) -  alt paltarı. -  Bazardan dəyşəx' aldım,  öün.
Dıbırcaxlanmax//dımırcıxlanmax  (f.)  -   özünü  öyraək.  -   Elə  ir 
gün Muradın oğhraun əlinnən bir iş  gəiməsə də, yaman dıvırcıxlanır.
Dıbır//dıvır  (is.)  -   sürünün  qabağmda  gedən  erkək  keçi.  -  
Sürü>,ü  çölə dıbır çəkif apanr.
Dığır  (is.)  -   sap  dolağı.  -   Sapm  dığırmnan  uşaxlar  aftoy 
diizəldillər.
Dılğır  (s.)  -   geridəqalan,  mərifətsiz,  el  içində  yerinı  bilməyən 
adam. -  Əlipaşanm gədəsi çox dılğır uşaxdı
Dılbax (sif.) -  çılpaq, heç  bir şeyi oimayan adam.  Burada c > d 
əvəzlənməsi olsa da,  lakin semantik məna dəyişmir. -  Temir dılbağm 
biriydi, ambardar olannan söra özüniı tutdu.
Dıhmbır  (sif.)  -   çılpaq,  lüt uşaq.  -  Yaz  oldumu,  bu  İsmeyilin 
uşaxlan elə dılımbır gəzellər (X.E.).
D ım ınx//dırm ıx  (is.)  -  əl  aləti.  -   Böün  piçilən  ot  quruyuf, 
dım m xlıyıf bir yerə yığdım.
Dımbılı  (sif.)  -   kiçik,  balacaboy.  -   Dımbılı  Yetər  uşaxlannı 
cuvuxladı.
Dınqılınca  ('sif)   -   balaca.  -   O  vaxtdanm   mən  əmimgildə 
oianda M ahmud dınqılmca uşax  idi.
Dınnaja  (say.) -  bir az. - Aşa dmnaja duz töx'düm.  (S).
Dınqılı  (sif.) -  az. -  Tükannan 4 dmqılı iskan aldım.
Dınqıra  çalmax (f.) -  birisinin bir eyibli  işini aləmə yaymaq.  -- 
Əntiqənin qızı Şahnaz haqqında kətdə yaman dınqıra çalıllar.
Dınqoz ('sif) ~ özündənrazı. -- Əmlmin bir dınqoz qızı var.
D ım ey  (sif.) -  anq,  uzun  adam.  -  A nx və  uzun  adama  lağaına 
kimi dımey dellər. Məsələn, D ım ey Qəşəm.
Dırdabel  (sif.)  -   qozbel.  -   Əhbərin  gəlini  dırdabel  bir  oğlan 
doğuf.
Dırdır  (sif.)  -   çoxdamşan,  gəvəzə.  -   Ağbavada  çox  söylüyən 
adama dırdır dellər.
Dırdalı  (sif.)  -   qozbel.  -B u   Dırdalı  Səmədin  heç  boynu 
düzəlmir.
Dışdamax  (f.)  -   qovmaq,  uzaqlaşdırmaq.  -   Qoca  kişi  kuşdarı 
dışdadı.
Dışarı(z)-ayrı,  xaric.- Bu  əvi  tikilmiş.  Zaman  eldən tışan  nə  iş 
göriif kin, xax onu səvmir.
Dıydıx  (sif.)  -   yüngül,  kəmağıl,  düşüncəsiz  adam.  -  
Uşaxlıxdan dıydıx oldumu, yekəiənəndə də dıydıx olacax.
Dızman  (sif.)  -   böyük,  iri.  -   Urustam  kişiyi  görmüşdüm, 
dızman bir adamıydı.
Dızmıraxh  (sif.)  -   bəzək-düzəkli.  -   Bu  Əsədin  gəlini  də  bir 
dızmıraxlı şeydi.
Dızqo (sif.) -qorxaq.  -D ızqo olan uşax elə dızqo da böyyür.
Dınaz  (is.)  -   tənə.  -   Mən  də  heş  vaxt  bu  uşağın  dmazmı 
götürəınmirəm.
Dınqıra  (is.)  -   qaval.  -   Bu  dmqıra  çalan  Balakişi  indı  adam 
o!uf çıxıf ortalığa.
D ınnqı  (is.)  —  şənlik.  musiqi  -   Bu  uşaxlar  da  dırmqıdan 
xcşdanülar.  “Kitabi-Dədə Qorqud”da da işlənmişdir (12,  112).
Dilbağı  (is.)  -  gəlinin  danışması  üçün  yaxm  qohumlannm  ona 
verdiyi  hədiyyə. -  G əlinə qaynatası dilbağı verdi ki,  onunia damşsm.
Didəgöz (z.)  -  əziyyət vermək. -  Uşağımı məllim  didəgöz edif, 
nədi-nədi uşax pencəriyi  qırıf.
Diblərdəqalan  (sif.) -   sayılmamaq,  qanyıb  evdə  qalmaq.  -  Bu 
Nazdı  da divlərdəqalanm biridir,  indi gəlin oluf,  çıxıf ortalığa.
D m dələnm əx  (f.)  -   iştahsız,  candərdi  yemək,  ürəksiz  tşləmək.
-  Bizim bu balaca Kərəm  çörəx' yemir ha,  dimdəliyir.
Dıngə  (is.)  -   tac  formasmda  baş  bəzəyinin  əsasmı  təşkil  edən 
dairəvi  ağac  qasnaq.  Ön  tərəfmə  qızıl  pərəklər  bərkidilirdi.  -  
Nənəmin dingəsi hələ durur.
Dingirəfış  (is.)  -   yelləmçək.  -   Uşaxlar  axşamatan  dingirəfiş 
o\rnuyuIIar.
Dirğancı  (is.)  -   yabacı.  -   Hər  maşına  üç  nəfər  dirgançı 
qoyurdular kin,  biri  otu maşına yuhləsin,  ikisi də  otu maşına atsın.
Dirgan (is.) -  dəmır yaba.  -  Otıı tayya dirgannan verillər.
Adma derlər Tiyran.
Üzündəki ətdən utan
Əlindəki dəmır dirgan
Calacald,  Dirgmada. 
Hasan)

---

Dirçəxləməx  (f.)  -   tspik  atmaq.  -   Toyçu  Sultanəlinın  oğlu 
Yəvər at nə qədər dirçiklədisə, yenə də o, xam atı minə bildi.
Dirədöymə  (is.)  -   oyun  adı.  -   Qar  əridimi,  çilədən  çıxan 
uşaxlar quru yer axtanrlar kin , cız çəkif dirədöymə oynasınnar.
Dirəx' (is.) -  evin üstünə  atılan yoğun tirin  altıııa  vurulan  sivri 
ağac.  -  Damı  saxlıyan  dirəx'di.  “Kitabi-Dədə  Qorqud”da Arşun  oğlu 
Dirək şəxs adı kimi də işlənir (12,  26).
Dirəx'daşı  (is.)  -   içi  dairəvi  yonulan  və  dirəyin  altma  qoyulan 
daş. -  Dirəyin altına daşı qoyullar kin, dirək torpağa girməsin.
Dirəşməx (f.) -  tərslik etmək. -  Kirşədə yük. çox olduğunnan at 
da dirəşif getmir.
Dirəmə,{sif.) -  dolu. -  Qolxozdan 20 dirəmə çuvai taxıl aldım.
Dişdi  (sif.)  -   bacanqlı,  qorxmaz.  -   Q aıa  Namazdı  Dərvişov 
Qurban çox tişdi adam oluf,  dellər.
Dişəx'  -   dəyirman  daşı  və  ya  kirkirə  daşının  üstünə  çəkidə 
salman iz. -  Dərmanm daşı tişəx'dən tüşüf.
Dişəməx'  (f.)  -   dəyirman  və  ya  kirkirə  daşma  diş  açılmaq,  - 
Kirkirə  dişəx'dən tüşüf ona yörə  də  yarmanı  qırammır,  heş  qavıdı  da 
çəx’mir.
Dişdix  (is.)  -   at  kirşəsinə  və  otçalana  atlan  qoşmaq  üçün 
bərkidilən  ağac.  -   Dişdiyi  mökəm  ağaşdan  düzəldillər  kin,  həm 
yenişdə, həm də yoxuşda ona çox yük tüşür, qınlmasm.
Divəx' (is.) -salğarla bulğur və yarma döymək üçün bazaitdan - 
göydaşdan  hazırlanmış və içi oyulmuş daş.  -Ağbava kətdərində hər 5 
əvdən birində divəx' vanydı.
Divarısı  (is.)  -   çöl  ansmın  bir  növü.  -   Div  ansj  yaşı!  irəx'də 
olur, yaxşı da balı olur.
Doğanax  (is.)  -   arabanm  və  ya  jöik  maşmm  arxa  tərəfinə 
bərkidilən halqa. -  Urğanı doğanaxdan keçirif yükü bərkidirsən.
Belə bir ata sözü də var:  -Hər şey doğanaxdan keçər,
1.  Dolama  (is.)  -   barmağa  çıxan  çiban.  -   Barmağa  dolama 
çıxanda soğançaynan yumşaldıllar, söra deşilir.
2.  Dolama  (is.)  -   dağa  çıxan  əyri-üyrü  yol.  -   Qara  kaharun 
dolamasmda çox maşmnar dönüf, xeylax adam  ölüf.
0 5  
80 
8 0
Dolamaq  (f.) -  kiməsə rişxənd etmək,  onun pis  əməllərini  lağa 
qoymaq.  - Toyçu Xəlil adamlan dolamağmnan əl çəkmirdi.
Domuşmax  (f.)  -   ağndan  və  ya  qorxudan  başmı  bədəninə 
qısmax. -  Ay bala, irəli gəl, nə domuşuf durufsan orda.
Domusux  (sif.j-  buruşuk.  Domuşuğun  biriydi,  qalxora  sədir 
gələndə,  indi diiz gedir.
Donqabel (sif.) -bax:  qozbel. -  Kətdə iki donqabel adam var.
Don  (sif.)  -   soyuqqanlı  adam.  -   Telli  çox  don  adamdı,  öz 
uşaxlarım da tanımır.
Donqarramax  (f.)  - 
beli  əyilmək.  -  Əvdirrəhman  kişi  laf 
donqam yıf.
Dorjqar (sif.).  - əyri. -  Donqar Xanəli oğluna toy eliyir.
Donuxmax (f.) -  nədənsə qorxub hərəkətsiz qabnaq. -  Acasının 
ölümiinü görüf uşax doııuxmuşdu.
Dovşan  topuğu  (is.)  -   yabam  bitki.  -   Qaraçanteyin  dağında 
çoxlu dovşantopuğu bitir.
Dozanqurdu/Zdonuzdanqurdu  (is.) -  həşərat. -  Əkin yerrərində, 
daşm altda dozanqurdu çox olur.
D öi  (is.)  -   nəsil  (heyvannarda  cins),  -   Bu  uşax  sir-sıfatınnan 
M əhərrəmin dölünə oxşür.
Döilux  (is.)  -   cins  mal  (qoyun).  -   Hər  aldığın  qoun  döllüx' 
olmur.
Dölbaşı (is.) -  payızda doğulan quzu. -  Dölbaşımn  əti yumşax, 
sümüyü çox kövrəx' olor (X.E.B.).
D öl  düşməx'  (f.)  -   qoyunnarm  ardıcıl  olaraq  quzulaması.  -  
Qoımnnarm fevral və m art aylannda dölü tüşür.
/.  Döndərmə  (is.)  -   oyun  havası,  -   Göllülü  Qəşəmin  çalaığı 
“Döndərmə” adamm sümüyünə tüşür.
2.  Döndərmə  -  oyun  havasmm  təkran.  -Zum açı  İsə  lıavalan 
çalanda elə döndarirdı kin, mətəl qalırdm.
Dönüş  (n.) -  dəfə.  -  O dönüş kirvəlix'də xalamı görəmmədim.
Dönərgə  (is.)  -   bəxt,  tale.  -   Zərifənin  dönərgəsi  dönüf,  ərini
itirif.
D önəlgə  (is.)-  Kin  saxiamayan,ürəyi  yumşaq  adam.  Beis  bir 
ifadə  var:- Dönəlgəsi yaxın adamdı.
ca  81 
8D

---