“CƏ
MƏ
A” i
FADƏ
Si
NDƏ
N KƏ
NARDA QALANLAR
Dini nəsslər və hidayət imamlarının bu nəsslərə verdiyi açıqlamalarına
uyğun olaraq “cəməa” ifadəsinə daxil olanların kimlər olduqlarını öyrəndik.
Eyni zamanda dində nəzərdə tutulan camaat ifadəsindən kənarda qalanları da
bilməyimiz faydalı olacaqdır:
1. Bidətçilər, nəfsin istəyinə uyanlar və dində olmayan yeni şeylər ortaya
çıxaranlar “camaat” ifadəsindən kənarda qalanlardır. Çünki Peyğəmbərin
–
cəllalahu aleyhi vəssəlləm-
: “Ümmətim zəlalətdə heç vaxt birləşməz” buyruğu
yanında: “Hər bidət bir zəlalətdir” şəklindəki ümumi ifadəsi bunu əsas edir.
Bundan başqa, “Hər kim bizim bu işimizə (islama) ondan olmayan bir şeyi
ortaya çıxararsa, o, rə
dd olunur
” sözləri də bunu ifadə edir.
169
2. Rafizilər, xaricilər, qədəriyyə, mötəzilə, cəhmiyyə, kəlamçılar və onlardan
törəyənlər, sufilər və buna oxşar olanlar ilə bütün bunlardan budaqlanıb ortaya
çıxan müxtəlif firqələr, onların istiqamətləri, etiqadi məzhəbləri (köhnəsi ilə,
təzəsi ilə) bütün firqə mənsubları da “camaat” ifadəsindən kənardadırlar. Çünki
Peyğəmbərin
–cə
llalahu aleyhi və
ssə
llə
m-
bu ümmətin yetmiş üç firqəyə ayrılacağını,
birindən başqa hamısının cəhənnəm atəşində olacağını bildirən ümumi hədisi ilə
bu yeganə firqənin də “cəməa” olaraq şərh edilməsi, bunun da Peyğəmbərin
–
cə
llalahu aleyhi və
ssə
llə
m-
özünün və əshabələrin yolları ilə gedənlərin bu yoldan
ibarət olduğunu ortaya qoyması bunu əsas edir.
170
3. Camaatdan uzaqlaşıb ayrılığa və təfriqəçiliyə, yaxud fitnənin ortaya
çıxmasına, qadağan edilmiş şeylərə məhəl qoymamağa, din və dünyasında
ümmətin böyük fəsadlara düçar olmasına və ya Peyğəmbərin
–cəllalahu aleyhi
vəssəlləm-
çəkindirdiyi şeylərin ortaya çıxmasına səbəb olacaq camaat.
Fitnəyə, qadağalara məhəl qoyulmamasına, cihad, yaxşılığı buyurub,
pisliklərdən çəkindirmək kimi müsəlmanların böyük məsələlərini həll
eiməyəcək, yaxud yolların qorxulu bir hala gəlməsi və kəsilməsi ilə nəticələnib
insanları qorxu və dəhşətə salan nəticələrə aparacaq şəkildə dövlətin qəbul
edilən idarəçilərinə qarşı çıxan və ya ümmətə qılınc qaldıran, itaətin aradan
qalxmasına səbəb olan xaricilər belələrindəndir. Bu cür nəticələrə aparıb çıxaran
hər bir iş, camaatdan kənara çıxmaqdır.
171
4. Sünnyə uyğun yolu təqib etməyən, tapa bilməyən, elm əhlinə tabe
olmayan, dini olaraq nəzərdə tutulan camaatın istiqamətinə boyun əyməyən və
169
hядислярин мянбяляри яввялки сяhифялярдя эюстярилмишдир.
170
hядислярин мянбяляри яввялки сяhифялярдя эюстярилмишдир.
171
Диндян чыхмаг маhиййятиндя олан иртидад, динин гяти бир hюкмцнцн инкары кими бязи
мясяляляр жамаатдан кянара чыхмаг олдуьу кими, етигади йюндян кцфря апаран бир иш
етмяйян цсйанчыларын чыхышы кими, бундан даhа ашаьы мяртябядя олан чыхышлар да
жамаатдан кянара чыхмаг олараг дяйярляндирилир.
36
beləliklə camaat ifadəsindən kənara çıxaraq onların əhatə dairəsinə daxil
olmayan cahillər, düşüncəsizlər, günahkarlar, fasiqlər və araqarışdıranlar da
“cəməa” ifadəsindən
kənarda qalırlar. Belələri müsəlman camaatdan
sayılmazlar, əksinə bunlar ayrılıb uzaqlaşmaq və həlak olmaq yolundadırlar.
Camaatın işinin düzgün formada yoluna qoyulması ancaq bu cür adamların bir
səviyəyə gətirilməsi və sadəcə haqqın çərçivəsində saxlanmaları ilə mümkün ola
bilər.
37
ÜÇÜNCÜ Hi
SSƏ
:
“Ə
HLi
-SÜNNƏ
VƏ
L-CƏ
MƏ
A” ANLAYIŞ
I
“Ə
HLi
-SÜNNƏ
VƏ
L-CƏ
MƏ
A” ANLAYIŞ
ININ MƏ
NASI.
Sünnə ilə camaat kəlmələrinin mənalarına dair dini nəsslərdə və sələfin başa
düşüb ifadə etdiyi şəkildəki mənalarına qısaca nəzər salandan sonra əhli-sünnə
vəl-cəməanın açıq və sağlam mənasının da aydın olduğunu görürük.
Kimlərdir? Xüsusiyyətləri nədir? Üsulları necədir? Buna görə biz əhli
sünnəni, xüsusiyyətlərini, əlamətlərini və istiqamətlərini nəzərə alaraq müxtəlif
yönlərdən tanıda biləcəyimiz kimi, sələfin onları tanıtdığı yöndən də, yəni
sələfin özləri özlərini tanıtdığı şəkildə də onları tanıya bilərik. Çünki bir diyarın
sakinləri orada nələrin olduğunu daha yaxşı bilir, Məkkə əhalisi Məkkənin
yollarını yaxşı bildiyi kimi.
Əhli-sünnəni tanımağımıza imkan yaradan bəzi fikirlər:
1. Onlar sünnəni bilən, onu qəbul edən, lazım olduğu kimi əməl edən,
rəvayət edən, zəka və üsul olaraq daşıyan Rəsulullahın
–cəllalahu aleyhi vəssəlləm
səhabələridir. Elm, əməl və zaman etibarı ilə hər kəsdən əvvəl sünnəyə
qoşulduqları üçün əhli-sünnə olaraq adlandırılmağa ən layiq olan kimsələrdir.
2. Dini əshabələrdən öyrənən, rəvayət edən, bilən və lazım olduğu kimi əməl
edən Allah elçisinin
–cəllalahu aleyhi vəssəlləm-
əshabələrinə tabe olan insanlar da
onlardan sonra gəlir. Tabiinə tabe olanlar və qiyamət gününə qədər onlara gözəl
şəkildə tabe olanlar da bu əhatə dairəsinə daxil olurlar. Çünki bunlar
Peyğəmbərin
–cəllalahu aleyhi vəssəlləm-
sünnəsinə möhkəm sarılan, bidəti meydana
gətirməyən və möminlərin yolundan başqa bir yola tabe olmayan sünnə əhli
olan insanlardır.
3. “Əhli-sünnə vəl-cəməa” Kitab və Sünnə əhli olan sələf-salehin elə özüdür.
Bunlar Peyğəmbərin
–cə
llalahu aleyhi və
ssə
llə
m-
göstərdiyi hidayət yolu ilə əməl
edirlər
172
. Əshabələrin və tabiinlərin rəvayətlərinə tabe olurlar. Ə
hli-sünnə
və
l
cə
mə
ata
bidət gətirməyənlər, dini dəyişdirməyənlər, Allahın dinində ondan
olmayan şeyləri sonradan ortaya atmayanlar, dində onlara tabe olunan hidayət
rəhbərləri də daxildirlər.
4. Əhli-sünnə vəl-cəməa bütün firqələr arasında “firqəyi-naciyəni”
(qurtulmuş firqə) təşkil edirlər. Bunlar isə qiyamət gününə qədər haqq üzrə qalib
və ilahi köməyə nail olanlardır.
5. Nəfsin istəklərinin, zəlalət və bidətlərin çoxalıb, zamanın pozulduğu
təqdirdə “qərib” olanlar. Bu da Peyğəmbərin
–cəllalahu aleyhi vəssəlləm-
bu
hədisindən götürülmüşdür: “j
slam qə
rib olaraq baş
ladı. Baş
ladığ
ı kimi yenidə
n
qə
rib olaraq da qayıdacaqdır. Xoş
halına qə
riblə
rin!
”
173
172
Бах: Ибн Теймиййя, «Мяжмуя ял-Фятава», 3/157.
173
Мцслим, “Иман”, 55, Щядис N: 145, 1/130.
38