Сяадятъялил
Yüklə 1,13 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kulminasiya
- Kulminasiya
42
Cəlil Məmmədquluzadə nəsrində epiloq süjet xəttinin son mərhələsini – finalı təşkil edir. Bu poetik formaya iki nəsr əsərində – «Danabaş kəndinin əhvalat- ları» və «Bəlkə də qaytardılar» hekayəsində təsadüf olunur. Bütün əsər boyu qaldırılan məsələlər epiloqda yekunlaşır. Ədib əsəri bədii cəhətdən qüvvətləndirərək, bu formanı süjet xəttinin son mərhələsi, final kimi səciyyələndirir. «Bəlkə də qaytardılar» əsəri də bu struktura malikdir. «Axır söz» adlanan ikinci hissə hekayə süjetinin sonu, finalıdır. Qrafik şəkildə «Bəlkə də qaytardılar» hekayəsinin süjet xəttini bu şəkildə qruplaşdırmaq olar:
Zavyazka
Razvyazka
Ekspozisiya Epiloq
Мцфлисляшмиш бяйлярин бош цмидляри Молла яминин тцрк тянгид-тяблиь театрынын артисти Балагядяш васитясиля бу мцсялманларла танышлыьы Артист Балагядяшин мясхяряси Молла яминин Бакы булварында 4 няфяр мцсялмана диггят кясилмяси
«Ахыр сюз» цмидсиз хяйалларын хцлйасы
щадисянин башланьыъы щадисянин сону
43
Ədib bəzi hekayələrində hadisənin başlanğıcını hər hansı məkan təsviri ilə oxucuya çatdırır. İlk baxışdan belə təhkiyə tərzi sadəcə təbiət, məkan təsviri kimi nəzərə çarpır. «Atlar dayandı» əsərində olduğu kimi. Mirzə Cəlil hekayənin əvvəlində şəhərin təbii gözəlliyini bir növ vəsf edir, zəngin təbiət təsviri verir. Xansaray şəhərinin behiştlə, Avropanın Şveytsariyası, həmçinin başqa ölkə şəhərləri ilə oxşarlığı söylənilir və müxtəlif görməli yerləri tərənnüm olunur. Bu kimi təsvirlərdən sonra Doktor Qəbzibəylə birlikdə Xansaray yaylaqlarında vaxt keçirən müəllifin təhkiyəsi əhvalatın əsas başlanğıcını təşkil edir. Bu poetik quruluş ədibin nəsrində azdır. Qrafik şəkildə bu formanı belə qeyd etmək olar:
Zavyazka
Razvyazka
Ekspozisiya
Доктор Гябзибяйин рявайяти Доктор Гябзибяйин Хансарай йайлаьына эялмяси вя бу ишя танышларын мараьы Хансарай сяфяри, инсанларын йарамаз, авара ямялляри щадисянин башланьыъы щадисянин сону Тябият эюзяллийи иля инсан мцнасибяти арасында уйьунсузлуг
44
Qeyd etdik ki, Cəlil Məmmədquluzadə nəsrində zahiri neytrallıq əsas yer tutur. Bu, əsasən satirik, ifşaedici nəsr əsərlərində özünü daha qabarıq göstərir. Tərbiyəvi və maarifpərvər ideyaları əks etdirən bir sıra realist süjetli əsərlərində yazıçı mətləbi əsərin əvvəlin- dən müəllif fikri kimi qeyd olunur. Bu formanı belə xülasə etmək olar: a) Müəllif fikri ilə başlanıb, müəllif fikri ilə ta- mamlanan hekayələri; «İki ər», «Qəza müxbiri»
Ekspozisiya
Final
Müəllif fikri
b) Müəllif fikri ekspozisiyadan əvvəl verilən hekayəsi; «Saqqallı uşaq».
Hadisə başlanğıcı Müəllif fikri Ekspozisiya c) Müəllif fikri finaldan sonra verilən hekayələri; «İki alma», «Qoşa balınc», «Qəssab».
Final Müəllif fikri Hadisənin sonu
«İki ər» hekayəsi ədibin ictimai məsələləri kiçik formada, lakonik şəkildə ifadə etmək bacarığını bir daha təsdiq edir. Əhvalata başlamazdan əvvəl müəllif şahid- liyi ilə mühit haqqında mənalı işarələr verir: щадисянин башланьыъы щадисянин сону
45
«Bu əhvalat ki, aşağıda rəvayət olunur, şayəd köhnəlmiş və çeynənmiş məsələlər qəbilindən nəzərə gələ; zira nikah və talaq söhbətləri xah hekayələrdə, xah məqalələr vasitəsilə bizim türk mətbuatında dəfələrlə yazılıb, oxunub və eşidilibdir. Və lakin o əhvalat ki, mən onun barəsində söhbət açmaq istəyirəm, zənn edirəm az-az ittifaq düşsün və bəhər hal xeyli maraqlı və eşitməlidir: o dərəcəyə kimi ki, indi, Oktyabr inqilabının on illiyinin müqabilində belə bir hadisə xariqüladə və ağla sığmayan bir «nağıl» hesab oluna gərək və lakin həqiqət dir və bu həqiqətin şahidi həqir özüdür» (111, 589). Camaat arasından götürülməsi vacib olan adətlərə öz münasibətini bildirən bu hissələr heç də artıq deyil, əksinə, onlar əsərin ictimai mündəricəsini zənginləş- dirən hissələrdəndir. Hekayənin süjet xətti və mərhə- lələrini nəzərdən keçirək:
Zavyazka
Razvyazka
Final Ekspozisiya
Müəllif fikri
Müəllif fikri
Щамамчы Щаъы Рамазан вя ювряти Шярябанынын адятэярдя олдуьу бошаныб барышмаг ящвалаты Чарясиз Щаъы Рамазан ювряти Шярябанынын сиьясини щамамчынын туламбарчысы Кябля Имамялийя охутмасы Араз чайына йахын
щадися мяканы
Щаъы Рамазанын Шярябаныны никащ едиб евиня эятирмяси щадисянин башланьыъы щадисянин сону
Yüklə 1,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|