Сяадятъялил
Yüklə 1,13 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Alxan Bayramoğlu
5
mövqeyinin orijinallığını təmin edə bilmişdir. Səadət xanım Vahabova ədəbiyyatşünaslıqda oriji- nal tədqiqat metodu, problemə yanaşma tərzi ilə diqqəti cəlb edən ümid verən bir alimdir. Gələcəkdə də yeni- yeni orijinal elmi tədqiqat əsərləri ilə oxucuların görüş- ünə gələcəyinə inanıram. Buna Səadətin «Cəlil Məm- mədquluzadə nəsrinin poetikası» adlı monoqrafiyası da əsas verir.
filologiya elmləri, doktoru, professor
6
Həqiqi sənət milli mədəniyyətin çoxəsrlik inkişa- fında özgün rol oynayır. Çünki bu inkişafın müəyyən mərhələsinin ən incə və xarakterik cəhətləri o sənət nümunəsində öz əksini qabarıq şəkildə tapır. Ona görə də bədii və sənət əsərinin mahiyyəti tək dünən, bu günlə yox, keçmişlə, gələcəklə şərtlənir. Azərbaycan ədəbiy- yatında böyük sənətkarlar sırasında görkəmli satira ustası Cəlil Məmmədquluzadə bu baxımdan mühüm yer tutur. Onun da əsərləri təkcə keçmişlə deyil, bu günlə, gələcəklə səsləşir. Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində Xaqani Şirvani ilk nasir hesab edilir. (M.Sultanov, H.Araslı, O.Kəndli Herisçi, H.Əfəndiyev, Q.Xəlilov). Onun fars dilində yazdığı 60 məktubu yüksək dəyərli, fəlsəfi nəsr əsərləri kimi qiymətləndirilmişdir. Xaqanidən sonra xronoloji ardıcıllığı nəzərə alsaq, nəsrimizin inkişafında Füzuli ikinci hesab edilir. Füzulinin ana dilində yazdığı «Şikayətnamə» (yaxud «Nişançı paşa») əsəri, bir sıra məktubları, farsca yazdığı «Səhhət və mərəz», «Rindü- Zahid» əsərləri də nəsrin gözəl nümunələrindəndir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, bu əsərlərdə təhkiyə ilə yanaşı şeir parçaları da vəhdətdə götürülür. Realist hekayənin banisi hesab edilən A.Bakıxanovun «Kitabi- Əskəriyyə» əsəri də bu qəbildəndir. Azərbaycan ədəbiyyatında ilk realist hekayə hesab olunan bu əsər ana dilində yazılsa da, orada çoxlu ərəb və fars ifadələri də işlənmişdir. Azərbaycan ədəbiyyatında ikinci realist nəsr əsəri isə İsmayıl bəy Qutqaşınlının təxminən 1835- ci ildə fransız dilində qələmə aldığı «Rəşid bəy və Səadət xanım»
hekayəsidir. Qeyd
olunan bu
7
mövzu, istərsə də dil baxımından yeni bir əsər gətirdi. Bu, 1857-ci ildə qələmə alınan, Azərbaycan ədəbiy- yatında ilk povest kimi qiymətləndirilən «Aldanmış kəvakib» povestidir. «M.F.Axundovun «Aldanmış kəvakib» povesti bədii nəsrimizin o vaxta qədərki təcrübəsinə sanki yekun vurur və sonrakı dövrlə möhkəm əlaqə, onun üçün sağlam zəmin yaradır. Bədii nəsrimizin sürəkli, davamlı inkişafı isə Zeynalabdin Marağayinin «İbrahim bəyin səyahətnaməsi» (1887) romanı və Cəlil Məmməd- quluzadənin «Danabaş kəndinin əhvalatları» povesti kimi irihəcmli və yüksək bədii dəyərli əsərlərlə başlayır (147, 100). Cəlil Məmmədquluzadə yaradıcılığa başlayarkən qədim və zəngin Azərbaycan ədəbiyyatında bədii nəsr inkişaf etməmiş bir sahə idi və hekayə kamil janr kimi bu ədəbiyyatda hələ formalaşmamışdı. Xalq Mirzə Cəlilin hekayələri ilə bu janrı öz milli ədəbiyyatının faktı kimi dərhal qəbul etdi. «Bu gün Azərbaycan nəsrinin – romanlarının, povestlərinin müvəffəqiyyəti Cəlil Məmmədquluzadənin hekayələri və ümumiyyətlə hekayə janrına çox borcludur. Bu gün Azərbaycan nəsrinin məxsusi bir janr kimi formalaşması və təşəkkül tapması da ilk növbədə bu kiçik janra – «damcıya» borcludur» (33, 138). Cəlil Məmmədquluzadə novator yazıçı olmuşdur. Onun novatorluğu həm əsərlərindəki ideya-məzmun, problematika sahəsində, həm də onların bədii həllində özünü göstərir. O, ədəbiyyata yeni mövzu, yeni prob- lemlər gətirdiyi kimi, onlara uyğun olaraq yeni bədii forma, dil və üslub da gətirdi. «Ədibin yaradıcılığı gözəl
8
C.Məmmədquluzadənin «Xatiratım» memuarından və «Tərcümeyi-halım» əsərindən aydın olur ki, «Poçt qutusu» (1903) haqqında ilk fikri «Şərqi-rus» qəzetinin redaktoru M.Şahtaxtinski söyləmişdir. Həmin hekayə barədə, əsərin sadə dili, üslubu haqqında «Novoye obozrenie» (1905, №146) və «İqbal» (1913, 4 noyabr) qəzetlərində də müxtəsər qeydlərə rast gəlmək olur. Görkəmli ədəbiyyatşünas F.Köçərlinin (1863-1920), «Usta Zeynal» məqaləsi Mirzə Cəlilin nəsr əsərləri barədə elmi-nəzəri fikrin başlanğıcıdır» (79, 9). Cəlil Məmmədquluzadə irsinin sistemli şəkildə öyrənilməsi görkəmli tənqidçi Əli Nazimin (1906-1938) adı ilə bağlıdır. 1928-ci ildə o, «Türk yurdu» jurnalında «Yeni azəri ədəbiyyatı haqqında» adlı əsər çap etdirir. Tənqidçi «Molla Nəsrəddin»in nəsri haqqında», «Cəlil Məmmədquluzadə və yaradıcılığı» kimi elmi məqalə- lərlə Mirzə Cəlil ədəbi məktəbini dəyərləndirərək, onun yaradıcılığını yüksək qiymətləndirmişdir. Ədibin bədii irsinin tədqiqində akademik M.İbrahi- movun da xidməti ayrıca yer tutur. O, «Böyük demokrat Molla Nəsrəddin» (1939), «Böyük demokrat» (1957), «Böyük satira ustası» (1966) əsərlərində ədibin yara- dıcılığının müxtəlif sahələrini, yazıçı və jurnalist kimi fəaliyyətinin elmi təhlilini vermiş, bütünlükdə bədii nəsrini araşdırmışdır. Cəlil Məmmədquluzadə irsinin öyrənilməsində gör- kəmli ədəbiyyatşünas alim, professor Əziz Şərifin xidmətləri də xüsusi qeyd olunmalıdır. «C.Məmmədqu- luzadə («Molla Nəsrəddin»)» (1946), «Molla Nəsrəd - din»in yaranması» (1968) əsərlərində o, ədibi publisist, dramaturq və nasir kimi səciyyələndirməklə yanaşı, nəsr
Yüklə 1,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|