T. C. Sakarya üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ
Yüklə 1,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
olarak gönderilen Yirmi Sekiz Mehmet Çelebi ‘nin sefaretnamesi, İbrahim Müteferrika tarafından yazılan “Usulül – hikem fi nizamil-ümem” isimli eser, sadrazama sunulan Rochefort projesi ve Batı uygarlığı ile Osmanlı uygarlığının karşılaştırıldığı “Takrir” isimli belge hakkında bilgiler verilmiştir. Bununla beraber yenilik hareketlerinin bilinçli bir tercih mi, yoksa askeri yenilgilere bir çare arayışı olarak mı ortaya çıktığı incelenmiş, Rusya’da yapılan reformların yanı sıra matbaa, itfaiye takımı, kumaş ve çini fabrikaları gibi dönemin diğer yeniliklerine de değinilmiştir. Ayrıca yenilikler karşısında halkın ve toplumsal grupların tutumları ile dönemi sona erdiren ayaklanmanın altında yatan nedenler açıklanmaya çalışılmıştır. 18. yüzyıl yenilik hareketleri açısından geçiş devresi olarak nitelendirdiğimiz I. Mahmut, III. Mustafa ve I. Abdülhamit dönemleri her padişahın saltanat devirleri alt başlıklara ayrılarak incelenmiştir. Bu dönemde Comte de Bonneval isimli Fransız Generalinin Osmanlı hizmetine girerek Humbaracı Ahmet Paşa olarak yaptığı 17 yıllık çalışmaları ayrıntılarıyla ele alınmıştır. Özellikle Humbaracı ocağının ıslahı, Hendesehanenin açılması ve padişaha sunduğu yenilik teklifleri incelenen Ahmet Paşanın bunların yanı sıra pek bilinmeyen bir yönü olan Fransız casusluğuna da değinilmiştir. Sultan III. Mustafa döneminde Osmanlı hizmetine giren Fransız Topçu Subayı Baron de Tott’un çalışmaları askeri yenileşme hareketleri açısından taşıdığı önem nedeniyle ayrıntılarıyla incelenmiştir. Bu bağlamda Baron de Tott’un İstanbul’a geliş nedeni irdelenmiş ve kaynaklardaki çelişkili bilgiler tespit edilmiştir. Ayrıca Sürat Topçu Ocağının kuruluşu, Tophanenin yenilenmesi ve yeni topların dökümü gibi çalışmalara değinilmiş, Mühendishane-i Bahri Hümayun’un açılışı ayrıntılarıyla ele alınmıştır. Bir Türk düşmanı olan Baron de Tott’un Türkiye hakkındaki gözlem ve tespitlerine ayrıca yer verilmiş, Fransa’nın Osmanlı toprakları üzerinde oynadığı oyunlar anlatılmaya çalışılmıştır. Yine bu bölümde Sultan I. Abdülhamit döneminin sadrazamı Halil Hamit Paşa’nın yenilik teşebbüsleri üzerinde durulmuştur. Sürat Topçu Ocağının tekrar kurularak genişletilmesi, Humbaracı Ocağının ıslahı, Fransa’dan uzmanlar getirilerek ordunun modernize edilme girişimi incelenmiş ve yeniçerilerin bu girişimler karşısındaki tutumları ele alınmıştır. 5 18. yüzyıl yenilik hareketlerinin en önemli devresi olan Sultan III. Selim dönemi, Köklü reformlar devresi olarak nitelendirilmektedir. Bu bölümde öncelikle, yeniliklerin ortaya çıkışında büyük rol oynayan Padişah III. Selim’in kişiliği ve yetiştirilme tarzı incelenmiş, III. Selim’in üzerinde ve yeniliklerin ortaya çıkışında büyük etkisi bulunan ulemadan Ebubekir Ratib Efendi’ye ayrı bir parantez açılmıştır. Onun ve Azmi Efendi’nin Sefaretnameleri incelenerek, uygulanacak yenilikler hakkındaki teklifleri ele alınmıştır. Nizam-ı Cedit’in ortaya çıkış aşamasında yaşanan iç ve dış siyasi gelişmelere değinilerek dönemin siyasal ortamının tasviri yapılmaya çalışılmıştır. Bunların yanı sıra III. Selim’e sunulan Layihalar hakkında bilgiler verilmiş, Ulemadan Tatarcık Abdullah Efendi’nin ve iki gayrimüslim Brentano ile D’ohsson’un layihaları ayrıntılarıyla incelenmiştir. Daha sonra Nizam-ı Cedit reformlarının uygulama aşaması anlatılmış ve Mühendishane-i Berri Hümayun’un açılışına değinilmiştir. Bu bölümde ayrıca Fransa’nın Mısır’ı işgal etmesi ve sonuçları anlatılmış, Akka zaferine değinilerek bu olayların içeride ve dışarıda yarattığı etkiler incelenmiştir. Bunun yanı sıra Nizam-ı Cedit’e karşı içeride oluşan tepkiler ele alınmış ve Kabakçı isyanını hazırlayan iç ve dış etkenler ayrıca incelenmiştir. Bölümün sonunda 18. yüzyıl yenilik hareketlerinin genel bir değerlendirmesi yapılarak sosyolojik açıdan tahliline yer verilmiştir. Çalışmamızın dördüncü bölümünde ise Osmanlı devletinde 19. yüzyılda ortaya çıkan yenilik hareketleri neden-süreç-sonuç ilişkisi içerisinde ele alınmıştır. II. Mahmut devri reformlarıyla başlayan bu dönem, Osmanlı modernleşme tarihi açısından çok önemli bir yere sahiptir. Zira bu devir, reformların karakteri anlamında kendisinden önceki yenileşme çalışmalarından ayrılmakta ve batılılaşma çabalarında yeni bir çığırın başlangıcını teşkil etmektedir. Bu nedenle II. Mahmut dönemi, devrin siyasi olayları da dikkate alınarak incelenmiş, Alemdar Mustafa Paşa’nın çalışmaları, Sekban-ı Cedit Ocağının kurulması, Yeniçeri Ocağının kaldırılması, Eşkinci Ocağının ve Asakiri Mansure-i Muhammediye Ordusunun kurulması ve Hassa birliklerinin teşkil edilmesi gibi yenilikler ayrıntılarıyla ele alınmıştır. Ayrıca II. Mahmut döneminde Osmanlı-Amerika ilişkilerine değinilmiş ve Almanya ile oluşan askeri yakınlaşma hakkında bilgiler verilmiştir. 6 Sultan II. Mahmut döneminde başlayan Osmanlı-Almanya yakınlaşması bu bölümde ayrıca ele alınarak, Osmanlı hizmetine giren Alman Subaylar ve çalışmaları hakkında genel bilgiler verilmiştir. Dönemin diğer askeri yeniliklerinden Askeri Meclis, Tercüme Bürosu, Harp Okulu ve Tıbbiye’nin kuruluşu incelenmiş, Redif Teşkilatı hakkında ayrıntılı bir inceleme yapılmıştır. Bunların yanında Moltke ve arkadaşlarının çalışmaları ele alınarak, Alman Hükümeti açısından konunun değerlendirilmesine yer verilmiştir. Bu bölümde ayrıca Sultan Abdülmecit dönemi ve Tanzimat ordusu incelenmiştir. Tanzimat Fermanı ele alınarak modernleşme ve askeri yenilikler açısından değerlendirilmesi yapılmıştır. Alman Subaylarının çalışmalarının yanı sıra Polonyalı mülteci subaylara da geniş bir yer ayrılarak, çalışmaları hakkında ayrıntılı bilgiler verilmiştir. Sultan Abdülaziz döneminde ortaya çıkan yenilik hareketleri de ayrı bir başlık halinde incelenerek dönemin siyasi olaylarına yer verilmiştir. Çalışmamızın dördüncü bölümünün sonunda incelediğimiz Sultan II. Abdülhamit dönemi, gerek saltanat süresinin uzunluğu, gerek Osmanlı-Almanya ilişkilerindeki gelişmeler, gerekse iç siyasi olayların fazlalığı nedeniyle oldukça geniş bir şekilde incelenmiştir. Dönemin siyasi olaylarına yer verilmekle birlikte, esas inceleme konusu olarak Osmanlı-Almanya yakınlaşmasına paralel olarak Osmanlı Devletine gönderilen Kaehler Heyeti ve Von Der Goltz ‘un çalışmaları ele alınmıştır. Ayrıca bu dönemde Osmanlı Devletinin Alman silah sanayisinin en büyük müşterisi haline nasıl geldiği, Alman Subaylarının bu konudaki katkıları ve öğrenim görmek üzere Almanya’ya öğrencilerin gönderilmesi gibi gelişmelere yer verilmiştir. Bunların yanı sıra Sultan II. Abdülhamit’in yenilikler karşısındaki tutumu ve Osmanlı Ordusu hakkındaki düşünceleri incelenmiş, Alman Subaylarının mektuplarındaki görüşlerine ve dönemin tarihçilerinin aktardığı bilgilere göre askeri yenileşme hareketleri hakkında değerlendirmeler yapılmıştır. Ayrıca bugün bile tartışma konusu olan Hamidiye Alaylarının kuruluşu ele alınarak, teşkilatı ve gelişim süreci incelenmiştir. 19. yüzyıl yenilik hareketlerinin tarihsel gelişim sürecine göre incelendiği bu bölümün sonunda devrin yeniliklerinin sosyolojik açıdan bir tahliline de yer verilmiştir. 7 Yüklə 1,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|