T. C. Sakarya üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ

BÖLÜM 1: OSMANLI ORDUSU’NUN YAPISI VE TARİHSEL 
GELİŞİMİ 
Milat öncesinden beri, tarih sahnesinde yerini almış ve birbirlerini izleyerek, irili ufaklı 
birçok devlet ve imparatorluklar kurmuş bulunan Türklerin, hükümran oldukları 
devirlerin, özellik ve koşullarına göre oluşturdukları orduları, tarih boyunca dünyanın 
en güçlü ve savaşçı ordularından biri olmuştur. Türk tarihindeki en önemli devletlerden 
biri olan Osmanlı Devleti, Anadolu Selçuklu Devletinin batı  sınırlarında, Bizans 
İmparatorluğu’na komşu olan bir uç beyliği olarak tarih sahnesine çıkmıştır. Osmanlı 
Devleti diğer Türk devletlerinin de olduğu gibi, askeri esaslar üzerine kurulmuş ve o 
sayede genişlemiş bir imparatorluktu. Osmanlılarda uzun yıllar ordu demek devlet 
anlamına geliyordu. Bir yazar “Ordu devlettir, hükümet te onun vazifelerinden biridir. 
Bir işgal kuvveti komutanı, işgal altındaki araziyi nasıl orduyla yönetirse, padişah da 
ülkeyi orduyla yönetir” diyerek ordunun devlet mekanizmasındaki önemli rolünü 
belirtmek istemiştir (TSK Tarihi, İdari ve Lojistik, 1995:4). 
 Osmanlı Devleti, kurulduğu tarihten itibaren yönünü batıya çevirmiş ve sürekli savaşlar 
ve fetihlerle 600 yıl hüküm süren bir cihan imparatorluğu haline gelmiştir. Osmanlı 
ordusu da, devletin kuruluşundan yıkılışına kadar imparatorluğun asli unsuru olmuş, 
zaman zaman padişahların tahttan indirilmeleri ve yerine geçecek padişahların 
belirlenmesinde de aktif rol oynamıştır.  
Osmanlıların askeri teşkilatında, Anadolu Selçukluları,  İlhanlılar ve Memlüklülerin 
etkisi olduğunu söyleyebiliriz. Osmanlı Ordusu; Kapıkulu askerleri, Eyalet askerleri ve 
Donanma Kuvvetleri olmak üzere üç ana bölümden oluşmaktaydı (Yücel ve 
Sevim,1995:95). 
Kapıkulu askerleri; yayalardan oluşan Yeniçeriler, Cebeciler, Topçular, Top Arabacıları 
ile Süvarilerden oluşan; sipah, silahdar, sağ ulufeciler, sağ garipler, sol gariplerden 
meydana gelmekteydi. Bu askerler, hükümdarın  şahsına ait maaşlı merkez kuvvetleri 
olup, padişah nerede olursa onunla birlikte hareket ederlerdi. 
Eyalet askerleri ise başlıca topraklı veya timarlı sipahi denilen süvarilerle, yaya, 
müsellem, azab (hafif piyade) ve Rumeli sınırlarında bulunan akıncılardan 
 
8

---

oluşmaktaydı. Donanma hizmetinde de gemicilerle azaplar ve savaş zamanlarında da 
timarlı sihapiler bulunurdu.  
Osmanlı devletinin kuruluş döneminde devletin henüz küçük olması ve fetihler için 
yeterli askeri bulunmaması nedeniyle ilk fetihlerinden itibaren Bizans İmparatorluğu ile 
Balkanlarda hâkimiyetleri altına aldıkları despotluklardan ve prensliklerin 
kuvvetlerinden de faydalanmayı düşünmüşlerdir. Bu nedenle yaptıkları antlaşmalarla 
savaş zamanlarına özgü olmak üzere bunlardan belirli ölçüde asker almışlardır. Ayrıca 
mecbur kaldıklarında Haçlı Ordularına karşı Anadolu beyliklerinden de zaman zaman 
yardımcı kuvvetler aldıkları görülmektedir (Uzunçarşılı, 1988a: 265-266). 
 
 
1.1. Kapıkulu Ocakları 
Osmanlı devletinin kuruluşu, ilk günlerinden itibaren askeri temel ve faaliyetlere 
dayanmaktaydı. Askeri teşkilatın kudret ve kuvveti, diğer kurumların gelişmesinde 
etkili olmuştur. Osmanlı padişahlarının teşkilatçılıktaki nitelikleri ve gayretleri de bu 
gelişmede aynı surette etkiliydi.  
Osman Bey döneminde henüz memleket küçüktü ve ordu, aşiret kuvvetlerinden 
meydana gelmekteydi. Aşiret kuvvetlerinin hepsi atlı olup sefer durumunda bütün eli 
silah tutanlarda sefere katılmaya çağrılırdı. “Nefir-i am” denilen bu seferberlik 
sistemine Orhan Bey döneminde de başvurulduğu görülmektedir. Osmanlı devletinin 
hudutları genişledikçe, askeri teşkilatı da hem genişlemiş hem de çağın gereklerine göre 
tadil edilmiştir.  İkinci Osmanlı Padişahı Orhan Gazi, Osmanlı Ordusunun temelini 
atarken atlı oymak kuvvetlerinin yerine, vezir Alâeddin Paşa ile Çandarlı Kara Halil’in 
tavsiyeleriyle Türk geçlerinden oluşturulan biner kişilik yaya ve müsellem adlarında iki 
sınıf piyade ve süvari kuvveti meydana getirmişti. I. Murat’ın ilk dönemlerinde ihtiyaca 
göre bunların sayıları arttırılmış ve büyük başarılar kazanılmıştı.  Yaya ve Müsellemlere 
savaş zamanlarında ikişer akça gündelik verilir, savaşa gitmedikleri zamanda ise 
kendilerine gösterilen çiftlikleri ekip biçerler, buna karşılık devlet hazinesine 
verecekleri vergiyi kendileri alırlardı. Yaya ve Müsellemler, XV. yy. ortalarına kadar 
silahlı hizmetlerde bulunmuşlar, daha sonra  Kapıkulu yaya ve süvarilerinin sayıları 
 
9

---

artınca ordunun geri hizmetlerinde nakliye, maden işletmeleri, kale yapımı, tersane gibi 
işlerde kullanılmışlardır (TSK Tarihi, 3/1, 1964:195-210). 
                                                                                                                                                                 
I. Murat döneminde ise artan faaliyetler nedeniyle maaşlı ve devamlı bir orduya 
gereksinim iyice artmıştı. Padişah I.Murat tarafından Acemi Ocağının ve Yeniçeri 
Ocağının kurulmasıyla Kapıkulu Ocaklarının da temeli atılmış oluyordu. Osmanlı 
Ordusunun ilk daimi muvazzaf birliklerini oluşturan Kapıkulu teşkilatı yaya ve atlı olup 
Selçuklular ve Memlüklülerdeki gibi hükümdarın özel birlikleri olarak görev 
yapmışlardır. Daha sonraları Osmanlı Devletinin hudutları genişledikçe askeri teşkilatı 
da hem genişletilmiş hem de çağın gereklerine göre ıslah edilmiştir. 15 ve 16. yüzyıla 
geldiğimizde Kapıkulu Ocakları  şu sınıflardan oluşmaktaydı; Acemiler, Yeniçeriler, 
Cebeciler, Topçular, Top Arabacılar, Lağımcılar, Humbaracılar ve Kapıkulu Süvarileri 
(Uzunçarşılı, 1988a:2-3) 
Kapıkulu Ocaklarının çeşitli tarihlerdeki toplam mevcudu şöyledir (TSK Tarihi3/2, 
1977:208); 
Fatih Sultan Mehmet’in son dönemi (1481) = 20.000 
II.Beyazit tahta çıktıktan sonra 
 
= 30.000 
Kanuni’nin son zamanlarında (1565)  
= 48.316 
1609 yılı itibariyle ise Kapıkulu ocaklarının ayrıntılı dökümü şu şekildedir; 
Yeniçeriler  
=  37.627 
Kapıkulu Süvarileri  = 
20.867 
Cebeciler   =  5.720 
Topçular   = 1.552 
Top Arabacılar = 684 
Toplam   = 66.460 
 
 
10

---