Tabiiy fanlar 6 Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 6-sinfi uchun darslik Yangi nashr
Yüklə 16,16 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 28-MAVZU.
TIRIK ORGANIZMLARNING TA ’ SIRLANISHI Ayting-chi, qo‘lingiz behosdan issiq buyumga tegib ketsa, nima qilasiz? Qornin - giz ochiqsa, albatta, ishtaha bilan ovqatlanishga kirishasiz. Xona o‘simligini deraza yoniga qo‘ysangiz, o‘simlik novdasi yorug‘lik tomonga burilganini ko‘p ko‘rgansiz. Tirik organizmlarning ushbu xususiyati nima deb ataladi? Tirik organizmlar muhit bilan uzviy bog‘liqdir. Muhit sharoitlari doim o‘zgarib turadi va har qanday tirik organizm bu o‘zgarishlarga nisbatan ma’lum bir harakat bilan javob beradi. Agar organizmlar bu xususiyatga ega bo‘lmaganida, ular o‘zgargan muhit sharoitida yashay olmas edilar. Tirik organizmlarning muhit ta’sirlariga javob berish xususiyati ta’sirlanish deb ataladi. Ta’sirlanish organizmlarning o‘zgaruvchan muhit sharoitlariga moslashuviga va yashab qolishiga imkon beradi. Tirik organizmlarga ta’sir etuvchi muhit omillari ta’sirlovchilar deb ataladi. 1. Atrofingizda qanday ta’sirlovchilar mavjud? 2. Ta’sirlovchilarni qaysi organlaringiz orqali sezasiz? Odam va hayvonlarda nerv sistemasi va sezgi organlari mavjud. Ular muhit ta’sirlov- chilarini sezgi organlari bilan qabul qiladilar va nerv sistemasi yordamida ta’sirga qo‘zg‘a- lish va harakatlanish bilan javob beradilar. Odam va hayvonlarning muhit omillari ta’siriga nisbatan javob reaksiyalari refleks deyiladi. Odam organizmi juda ko‘p qismlardan iborat murakkab mexanizmdir. Uning mukammal ishlashi uchun har bir organ, har bir hujayra aniq va bexato hamda tananing bosh - Odamning nerv sistemasi ko‘plab kompyuterlar ulangan lokal tarmoqqa o‘xshaydi. Bu tarmoqda bosh va orqa miya markaziy kompyuterga, organlar esa markaz tomonidan maxsus simlar orqali boshqariladigan ko‘plab kompyuterlarga o‘xshaydi. Ta’sirlovchilar Namlik Havo tarkibi Yorug‘lik Kimyoviy moddalar Tovush Bosim Harorat Kuzda ildiz sovuq suvni so‘rib ololmaydi, natijada o‘simliklarning yer ustki qismi suv bilan ta’minlanmay qoladi. Barg bandining novdaga birikkan joyida po‘kak hosil bo‘ladi va barg novdadan ajraladi. Ikki xil o‘simlik novdasini ustiga ozroq moy quyil- gan suvli shisha idishga joylashtiring. Suvning sathini belgilab qo‘ying. Shisha idishdagi suv sathi bir sutkada qancha pasayishini kuzating. Novdalar bir sutkada qancha suv bug‘latganini aniqlang. Qaysi novda ko‘proq suv bug‘latdi? Tadqiqot natijasini jadval shaklida taqdim eting. Kurtak Ajratuvchi qavat Bu hodisani qanday izohlaysiz? 62 63 4-bob. TIRIK ORGANIZMLARNING TUZILISHI 4-bob. TIRIK ORGANIZMLARNING TUZILISHI qa organlari bilan o‘zaro muvofiq ravishda ishlashi kerak. Bu murakkab jarayon odamning nerv sistemasi tomonidan bosh - qariladi. Odamning nerv sistemasi bosh miya, orqa miya ham - da ulardan chiqadigan nervlardan iborat. Bosh va orqa miya Yüklə 16,16 Mb. Dostları ilə paylaş:
|