Tarbiyaviy ishlar

3. 
M ashg‘ulotning asosiy qismi 
- vaqt jihatidan eng davomli 
b o ‘lishi kerak (m ashg‘ulotning 2/4, 1/3 dan sal ko'proq qismi).
Pedagogik maqsad:
m ashg‘ulotning asosiy g'oyasini amalga 
oshirish.
Tipik 
xatolar:
b olalarning 
qism an 
yoki 
butun lay 
passivligida pedagogning faolligi. M etodlaming bir xilligi - faqat 
hikoya yoki suhbat. K o 'rg az m a lilik n in g y o ‘qligi, foydalanila- 
digan tarbiya vositalarining juda ham kam ligi. Ongni shakl­
lantirish metodlarining xulq-atvorni shakllantirish metodlaridan 
ustunligi. Darsning o ‘quv muhiti yaratilishi. Ibratlilik, o ‘rgatish, 
nasixatgo‘ylik qilish.
M etodik tavsiyalar:
agar bolalar maksimal ravishda faol 
b o ‘lsalar, 
m ashg‘ulotning 
rivojlantiruvchi, 
to 'g 'rilo v c h i, 
shakllantiruvchie tarbiyalovchi, ta ’lim beruvchi vazifalarini 
am alga oshirishda tarbiyaviy sam ara yuqori b o 'lad i. Sinfdan 
tashqari mashg‘ulotda bolalarni faollashtirishda darsdan farq 
qiladigan alohida emotsional muhitni yaratish birinchi darajali 
aham iyatga ega. M asalan, bolalard an q o ‘llarini k o 'ta rish , 
o ‘rnilaridan turish talab etilmavdi. Intizom ni saqlab turish 
uchun alohida qoidalar joriy qilinadi.
Bir masala yuzasidan bir necha o ‘quvchi o ‘z fikrini bildirishi 
eng qulaydir. Pedagogning nutqida " to 'g 'ri”, "balli”, “ofarin” deb 
baholaydigan 
fikrlarning 
boM masligi, 
baholar 
o ‘rniga
40

---

xayrixohlik, 
his-hayajon, 
pedagogning 
h is-tu y g ‘ularini 
ifodalovchi, qoyil qolish bilan aytilgan “Ha”, “Juda qiziqarli”, 
“Yangi xabaring uchun rahmat”, “Shundaymi?”, “Buni qarang-a!” 
kabi iboralardan foydalanish iliq, xayrixohlik m uhitining 
yaratilishiga yordam beradi.
Agar 
pedagog 
xulq-atvorni 
shakllantirishning 
xilma-xil 
metodlaridan iloji boricha ko‘p foydalansa, vaziyatni, o'yinni 
tarbiyalovchi mashqlar, o ‘rgatish, topshiriqlar berish, m ashg‘u- 
lotga turli xil faoliyat turlari: m ehnat ijodiy ishlar, sport 
elem entlari va hokazolarni kiritsa, samaradorligi shuncha oshib 
boradi. Pedagog turli faoliyat turlarini tashkil etishda bolalarni 
komandalarga birlashtirar ekan, ularni bir-birlari bilan erkin 
m uom alada bo‘ladigan qilib joylashtirishi, vazifalarni esa har 
bir ishtirokchi 
o ‘zi uchun 
alohida emas, 
balki 
o 'zin i 
jam oaning bir qismi deb his etadigan qilib taqsimlashi kerak. 
Topshiriqni bajarish uchun vaqt berishda komandaga uni 
bajarishni muhokam a q ilish ig a b ir necha daqiqa vaqt ajratish
va kom anda v ak ilid an tayyorligini soVrash lozim. Shunday 
qilingan taqdirdagina bolalarda faoliyatning umumiy maqsadi, 
xilma-xil vazifalar va ham korlik uchun sabab (motiv)lar boMadi.
Ongni 
shald lantarish 
m etodlari 
bolalarda 
e ’tiqodning, 
am aliy etik (axloqiy) tushunchalarning tarkib topishiga yordam 
berishi kerak. Bu m aqsadlarda hikoya m etodini o ‘quvchining 
axboroti, m a’ruzasi tarzida o ‘zgartirish, tez-tez m unozaradan 
foydalanish yaxshi samara beradi.
Sinfdan tashqari tarbiyaviy ishlam ing om maviy shakllarida 
bolalarni munozara qoidalariga o 4rgatish lozim:
a) shuni yodda tutingki, bahslashuvchilar haqiqatni izlaydilar, 
ammo uni turlicha tasavvur qiladilar; bahsda um um iy maz- 
munni aniqlash, keyin esa qarashlardagi farqni oydinlashtirish va 
bunga hurmat bilan m unosabatda b o iis h kerak;
b) munozaraning maqsadi - tomonlardan birining haqligini 
aniqlash emas, balki haqiqatni qaror toptirishdir;
c) haqiqatni opponent shaxsiga ayblar q o kyish bilan emas, 
balki faktlar yordamida qidirish zarur;
41

---

d) 
s o ‘zlovchini avval hurm at bilan tinglash, keyin esa o ‘z 
nuqtai nazarm i bildirish lozim.