Targeting: what promises do country

23 

 

 

  Şəkil 8. Struktur likvidlik profisiti  

 

              Şəkil 9. Banklara xalis tələblər

  

 

Mənbə: AMB 

 

 

Şəkil 10. Struktur likvidlik profisitinin artım mənbələri 

 

Mənbə: AMB 

 

Struktur  likvidlik  profisitinin  artımının  mənbələrini  Şəkil  9  və  Şəkil  10-da  aydın  görmək 

mümkündür. Şəkil 10-un təhlili göstərir ki, struktur likvidlik profisitinin artımının əsas mənəbləri 

kimi  XXA  və  MHXT-dəki  kəskin  artımlar  çıxış  etmişdir.  Şəkil  9  isə  Mərkəzi  Bankın  bank 

sektoru qarşısında xalis öhdəçiliyinin mövcud olduğunu göstərir. Kommersiya banklarının izafi 

0.0

100.0

200.0

300.0

400.0

500.0

600.0

700.0

800.0

y

an

ma

y

sen

t

y

an

ma

y

sen

t

y

an

ma

y

sen

t

y

an

ma

y

sen

t

y

an

ma

y

sen

t

y

an

ma

y

sen

t

2003

2004

2005

2006

2007

2008

-420.0

-270.0

-120.0

30.0

180.0

330.0

480.0

630.0

y

an

ma

y

sen

t

y

an

ma

y

sen

t

y

an

ma

y

sen

t

y

an

ma

y

sen

t

y

an

ma

y

sen

t

y

an

ma

y

sen

t

2003

2004

2005

2006

2007

2008

Banklara tələblər 

Bankların ehtiyatları

-1200.0

-700.0

-200.0

300.0

800.0

y

an

ma

rt

ma

y

iy

u

l

sen

t

n

o

y

y

an

ma

rt

ma

y

iy

u

l

sen

t

n

o

y

y

an

ma

rt

ma

y

iy

u

l

sen

t

n

o

y

y

an

ma

rt

ma

y

iy

u

l

sen

t

n

o

y

y

an

ma

rt

ma

y

iy

u

l

sen

t

n

o

y

y

an

ma

rt

ma

y

iy

u

l

sen

t

n

o

y

2003

2004

2005

2006

2007

2008

XXA

MHXT

Nağd

Balanslaşdırıcı

---

24 

 

likvidlik mövqeyinin olduğunu göstərən əsas faktlardan biri də bankların Mərkəzi Bankdan əks-

repo əməliyyatları ilə borc almamasıdır. 

17

  

 

4.2.

 

Banklararası  bazar 

Ümumiyyətlə,  banklararası  bazar  mərkəzi  bankların  transmissiya  mexanizminin  başlanığıc 

nöqtəsi  hesab  oluna  bilər.  Bu  səbəbdən,  banklararası  bazarın  inkişaf  səviyyəsi,  orada  aparılan 

əməliyyatların  həcmi  və  intensivliyi  mərkəzi  banklar  üçün  ən  vacib  məsələdir.  Maliyyə 

sektorunun, xüsusilə, səhm və istiqraz bazarlarının, müxtəlif birjaların inkişaf səviyyəsi və orada 

aparılan əməliyyatların mürəkkəbliyi mərkəzi bankın transmissiyasının sürətini və effektivliyini 

müəyyənləşdirən mühüm amillərdən hesab olunur. Elə  yaxın dövrdə baş vermiş dünya maliyyə 

böhranı  göstərdi  ki,  Avropa  Birliyində  maliyyə  bazarlarının  inkişaf  səviyyəsinə  ABŞ-dan  geri 

qalması anti-kriz tədbirlərinin effektivliyinə mənfi təsir göstərmişdir. Belə ki, Avropada maliyyə 

sektorunun  daha  çox  bank  sektoruna  əsaslanması  və  maliyyə  bazarlarının  ABŞ-a  görə  nisbi 

geriliyi  monetar  siyasət  qərarlarının  real  sektora  transmissiya  sürətini  və  effektivliyini 

əhəmiyyətli dərəcədə zəiflətmişdir. 

Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  ölkəmizdə  bank  sektoru  dinamik  inkişaf  etsə  də,  maliyyə 

bazarlarının inkişaf səviyyəsi aşağı olaraq qalmaqdadır. Xüsusilə, səhm və istiqrazlar üzrə ilkin 

bazarların  inkişafında  müəyyən irəliləyişlər müşahidə olunsa da, ikinci  bazarların formalaşması 

xeyli  ləngiyir.  Mərkəzi  Bankın  likvidlik  idarəetməsi  baxımından  ilkin  bazarlar  likvidliyin 

birdəfəlik  yığılmasına  xidmət  edirsə,  likvidliyin  günlük  aktiv  idarə  olunması  ikinici  bazarların 

mövcud  olmasına  bağlıdır.  Məsələn,  2007-ci  ildən  etibarən  AMB  bank  sistemindən  struktur 

likvidliyin  absorbsiyası  üçün  notların  buraxılmasına  başlamışdır.  Lakin  ikinci  bazarın  mövcud 

olmaması  həmin  alətlərin  likvidliyini  aşağı  salır  və  nəticədə,  notlar  daxili  investorlar  üçün  öz 

cazibəsini itirir. Başqa sözlə, mərkəzi bankların aktiv likvidlik idarəetməsi yüksək likvid alətlərin 

mövcud olması şərtinə əsaslanır. Əlbəttə ki, bank sektorundakı izafi likvidlik probelmi də, daha 

çox  AMB-nin  likvidlik  idarəetməsi  üçün  müvafiq  alətləri  tapmaqda  qarşılaşdığı  çətinliklərlə 

əlaqədardır. 

Digər  tərəfdən,  spot  bazarları  ilə  yanaşı  forvard  bazarlarının  da  mərkəzi  bank  nöqteyi-

nəzərindən  əhəmiyyətini  vurğulamaq  istərdik.  Forvard  bazarları  risklərin  idarə  olunması 

baxımından investorlar üçün əhəmiyyət kəsb etsə də, həmin bazarları təhlil edən mərkəzi bank 

investorların  makroiqtisadi  vəziyyətlə  bağlı  gözləntilərini  öyrənə  bilir.  Başqa  sözlə,  bu 

bazarlarda alınıb-satılan alətlər yalnız riskin azaldılmasına xidmət etmir, onlar həm də qiymətli 

informasiya  daşıyıcıları  hesab  olunur.  Əvvəlki  bölmələrdə  faizin  dövrü  strukturunun 

formalaşması  baxımından  forvardların  əhəmiyyətini  və  onların  gözləntilərlə  əlaqəsini 

vurğulamışdıq.  Bir  çox  tədqiqatlar  da  məhz  həmin  alətlərdən  istifadə  etməklə  gözləntilərin 

müxtəlif  göstəricilər  üzərindəki  təsirlərini  ölçür.  Məsələn,  Kuttner  (2001)  öz  seminal 

                                                           

17

  Azərbaycan  Mərkəzi  Bankı  repo  və  əks-repo  əməliyyatlarına  bazar  nöqteyi-nəzərindən  deyil,  öz  nöqteyi-

nəzərindən  tərif  verir.  Beynəlxalq  praktikada  isə  repo  və  əks-repo  əməliyyatlarına  bazar  nöqteyi-nəzərindən  tərif 

verilir və buna görə müəyyən anlaşılmazlıq yarana bilər. Ona görə yadda saxlamaq lazımdır ki, Mərkəzi Bankın əks-

repo  əməliyyatları  beynəlxalq  praktikaya  görə  repo,  Bankın  repo  əməliyyatları  isə  beynəlxalq  praktikada  əks-repo 

əməliyyatlarıdır.  

---