Тарихий манбашунослик

«Tarixi Abulxayrxoniy» asarida Bagdod xalifaligining sharkiy kismida joylashgan mamlakatlar va Movarounnaxrning kadim zamonlardan to XV asrning 60-yillarigacha kechgan tarixini kiskacha bayon etadi. Kitobning so`nggi kismi, ya`ni Dashti kipchokda Abulxayrxon bosh bo`lgan kismi noyob xisoblanadi.
«Tarixi Abulxayrxoniy» Shayboniy Abdullatif Sulton (Samarkand xoni, 1540-1551 yy.) xukmronligining boshlarida Shayboniy Ko`chkunchixon (1510-1530 yy.)ning sobik kotibi Mas`ud ibn Usmon Kuxistoniy tarafidan yozilgan. Asarda Abulxayrxon davlatiga asos solgan va XVI asr boshida Shayboniyxon bilan birga Movarounnaxrga ko`chib o`tgan burkut, do`rmon, iyjon, kenegas, kiyot, ko`ngirot,kushchi, kurlovut, masit, tuboyi, uyshin, koonboyli, kudagay, mangit, muluj, nayman, uygur, chimboy, korlik, yonkojar, nukuz, timat, tuman-ming, o`tarchi kavmlari xakida ma`lumotlarni uchratamiz.
«Nasabnomayi o`zbek» bor-yo`gi ikki varakdan iborat kichik bir asar. Unda 92 o`zbek kavmining ro`yxati keltiriladi. Ular kuydagilar; ming, yuz, kirk, o`zbek, o`n kajot, jaloir, saroy, ko`ngirot, olchin, argin, nayman, kipchok, chakmok, azak, kalmok, torlik, tudak, burlok, samarchik, kibcha, kelachi, kinakash, buyrak, urot, kiyot, xitoy, tunidi, o`zjulachi, koychi, o`taji, bo`lotchi, juyut, job, chilchut, buymaut, orlot, kerait, ungut, tangut, manbit, chilchuvit, mesit, markit, burkut, kurlas, o`kalan, kori, arab, ilochi, juburgan, tishlik, keray, turkman, do`rmon, tobin, tama, ramadan, ko`ytan, uyshin, badiyi, xofiz, kirgiz, mojor, ko`chalik, savron, baxrin, uyris, jubrot, biday, tatar, tabash, michkor, suldus, tuboyi, tilov, kirdor, baktiya, karkin, shirin, o`glon, kurlat(kurlavut), baglon, chinboy, chexilkas, uygur, agar, yobu, targil, turkan, koxat.
«Asomiyi navadu du firkayi o`zbek» («To`kson ikki o`zbek firkasining nomlari» to`rt nafar mustakil asar «Majma` al-garoyib», «Solnomayi xoja Abdulxakim Termiziy», «Tarixchayi Somiy» va nomi anik bo`lmagan geo-nosmografik asar bilan bir mukovada, O`zR VA Sharkshunoslik instituti fondidagi 1330 rakamli kitob tarkibida mavjud. Unda Chingizxondan to Ashtarxoniy Abulfayzxon (1711-1747 yy.) davrigacha kechgan vlkealar kiskacha bayon etiladi. «Solnomayi Abulxakim Termiziy»dan keyin «Asomiyi navadu du firkayi o`zbek» asari boshlanadi va o`zbek xalki tarkibiga kirgan 92 kavmning nomi keltiriladi. Ular kuyidagilardir; ming, yuz, kirk, o`ng, unkajot, jaloir, saroy, xitoy, kipchok, nayman, chakmok, urmok, tudak, bo`ston, samarchik, kalmok, korlik, katagon, orlot, argin, barlos, bo`ytay, kenagas, kelachi, buyrak, uyrot, kiyot, ko`ngurot, kongli, o`z, julovchi, jusulovchi, kaji (xoji), o`tarchi, kirlovchi, juyut (jiyut), jid, chulchut (chulchut), buyozit (bayozit), uymovut, keray, baglon, longit, tangut, mangit, marki, burkut, modi kiyot, o`kalan, olchin, kori, garib, shibirgon, kishlik, turkman, do`rmon, tabai, tam, tobin, ramadan, miton, uyshun, bo`sa, xaft, kirgiz, tatar, bochkir, suldus, kelovchi, dujor, jurot, badayi, o`glon, kuryuvut, chimboy, mexdi, chilkas, uygur, farkon, nukus, kora tushlub, yobu, torgil, ko`xat, shuran, shirin, tama, baxrin, keray, taxtiyon, mugol, koyon.
XVII asrda o`tgan shoir Turdi Farogiy xam o`zbeklar o`sha davrda 92 kavmdan iborat ekanligini aytadi.