Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler
Yüklə 7,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- EDEBÎ KĠġĠLĠĞĠ
- DĠVAN‟IN MUHTEVA BAKIMINDAN ĠNCELENMESĠ 4
Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu / 289 ġâirin sahaflıkta ve ciltçilikte usta olduğu, kitapların dağılmıĢ yapraklarını, âmâ olmasına rağmen, büyük bir ustalıkla sıraya dizerek ciltlediği söylenmektedir. ġâirin yılda bir kez Van Ģehrine giderek vali müteveffa Timur PaĢa'nın oğlunun düzenlediği ziyafetlere katıldığı bilinmektedir. Bir seferinde burada kaldığı odada uyumakta olanları -âmâ olmasına rağmen- tek tek teĢhis ederek uyandırdığı söylenmektedir. ġair âmâ oluĢunu ve bundan dolayı yaĢadığı bazı zorlukları divanının 199. gazelinden alınan beyitlerde Ģöyle anlatır: Hicrân ile rû-pûĢ-ı gubâr-ı keder oldum Gam-hâne-i gurbetde kalub gil-be-ser oldum
Ne tâkat-i reftâr u ne hod kuvvet-i pervâz Murg-ı kef-i tıflân gibi bî-bâl ü per oldum
Bir Yûsuf-ı hüsnün gam-ı hicrinde Garibî Ya‟kûb gibi mahrûm-ı sevâd-ı basar oldum
Garibî‟nin görme kaybı yaĢadığından dolayı derin bir ızdırap içinde olduğu söylenemez. Aksine Ģiirlerine bakıldığında körlükten daha beter olanın aĢk derdine düĢmek olduğunu söyler: Divan‟ındaki 254. gazelin 6. beytinde: Yâ Rab ol dîde-i erbâb-ı hased kör olsun Ki komaz bir yere bir cân gele cânânı ile
Maraz-ı aĢka Garîbî nice mümkün sıhhat Gelse Lokmân-ı felek üstüne dermânı ile
290
diyerek aĢk derdinin körlükten beter olduğunu imâ etmektedir. Garibî Divan‟ında, Ģairin doğduğu ve ömrünü devam ettirdiği yer olan Irak, iki yerde geçmektedir: ġair 50. gazelin 4. beytinde: ġehr-i „Irak‟a seyre sabâ evcden gelir Can bülbüli ki nağmesini erganun ider “Irak‟ı seyretmek için sabâ rüzgarı göklerden gelir, can bülbülü de nağmesini org eder.” 227. gazelin 6. beytinde de: Irâk‟a ger düĢerse reh-güzârın hâlimi mutrib Hicâzî perdesinde nağme-i sâz ile söylersin “Mutrip, eğer Irak‟a yolun düĢerse hâlimi, hicâzî perdesinde söylersin.” demektedir. Hicaz makamının ulvî bir hüzün telkîn ettiği, insan ruhuna tevazu verdiği kaynaklarda söylenmektedir. Ayrıca Türk musikisindeki makamların yapısı bozulmadan karar sesinin farklı bir sese göçürülmesiyle oluĢan 16 adet Ģedd makam vardır. Hicaz makamının da Irak perdesine göçürülmesiyle Evc-ârâ makamı oluĢmaktadır. Bu beyitte Ģairin Türk musikisiyle ilgili birtakım hususları da, Irak ve Hicâz kelimelerinin diğer anlamlarını da düĢünerek, kastettiği söylenebilir. EDEBÎ KĠġĠLĠĞĠ Garibî hakkında en detaylı bilgiyi veren Atâ TerzibaĢı, ġehribanlı Abdülkadir Hatibî‟nin Ģairle ölümünden bir yıl önce Erbil‟de görüĢtüğünü ve Hatibî‟nin Ģair hakkında Ģunları söylediğini kaydeder: “Fenn-i Arabîye âĢinâ ve hassaten Türk nazmında kemâl ve mertebe-i âlâ derecedir. Tâb-ı nazenîn ve tasavvurât-ı letâfet-karîninden olan Divan‟ı belagat-nizâm ve her ibaresi fesâhat-iltizâmdır.” Garibî divanı incelendiğinde, onun divan Ģiiri geleneğine âit unsurları benimsediği ve bu geleneğin bir parçası olarak da mazmunlarını ustalıkla kullandığı söylenebilir. Divan‟ının çoğunu gazeller oluĢturmaktadır. Bilinene tek eseri olan Divan‟ının basılı nüshası hariç, Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmut Efendi bölümü 3459 numarada kayıtlı bir yazma nüshası daha bulunmaktadır.
Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu / 291 Divanı üzerine Erhan Tosun tarafından “Erbilli Âmâ Yusuf Garibi Efendi Divanı (Ġnceleme - Tenkitli Metin)” adıyla bir Yüksek Lisans Tezi hazırlanmıĢtır. 3 Bu çalıĢmada hem matbu nüsha hem de yazma nüsha karĢılaĢtırılmıĢ; 288 gazel, 1 Terkîb-bend, 4 Terci‟-bend, 3 Muhammmes, 2 Tarih tespit edilmiĢtir. Hazırlanan bu çalıĢmada adı geçen tezden istifade edilmiĢtir.
Garibî‟nin hayatına bakıldığında, onun klâsik Osmanlı medrese usulüne göre bir eğitimi aldığı ve ardından dînî tedrisat yapan medreselerde de müderris olarak vazife yaptığı görülmektedir. Bu birikimi Ģiirlerine de yansımıĢtır. Bu çalıĢmada, konuĢmanın sınırlarını zorlamamak ve süreyi de aĢmamak için beyitler genel olarak izah edilmeye çalıĢılacak, beyitlerde geçen telmihlerin, mazmunların, birtakım sanatlı unsurların izahına girilmemeye gayret edilecektir. ġiirlerinde âyetlere, Hadislere, Peygamber kıssalarına sıklıkla telmihte bulunan Garibî‟nin, dînî terimlere oldukça vakıf olduğu görülmektedir. Mesela Divan‟ının ilk gazelini yedi beyit halinde yazmıĢ, son beytinde de: Olsun Garibî evvel-i dîvân bu heft beyt Seb‟ü‟l-mesâni oldu çü Kur‟ân‟a ibtidâ “Garibî, bu yedi beyit Divan‟ının baĢında yer alsın; çünkü Kur‟an‟ın baĢlangıcı da Seb‟ü‟l-mesânî (övülmüĢ yedi) oldu.” diyerek
مي ٖظَعْلا َنٰاْرُقْلاَو ىٖواَثَمْلا َهِم اًعْبَس َكاَىْيَتٰا ْدَقَلَو “Andolsun ki biz sana tekrarlanan, övülmüĢ yedi âyeti ve yüce Kur‟ân‟ı verdik.” Hicr Sûresi 15/87. âyete telmihte bulunmuĢtur. Kur‟an‟ın ilk suresi olan Fâtihâ yedi ayetten müteĢekkildir. Kur‟an‟ın yedi ayetle baĢlaması sebebiyle kendisi de Divan‟ına 7 beyitle baĢlamıĢtır.
3 Erhan Tosun, Erbilli Âmâ Yusuf Garibi Efendi Divanı (Ġnceleme - Tenkitli Metin) (YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi), Sakarya Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Anabilimdalı, Sakarya 2007. 4 Bu bölümde Erhan Tosun tarafından hazırlanan Yüksek Lisans Tezi dıĢında, elimizde bulunan Mustafa Nazif Efendi‟nin hatt-ı destinden çıkmıĢ bir nüshanın matbu hali olan Yusuf Garibî Divanı‟ndan da istifade edilmiĢtir: Garîbî Yusuf Efendi el- Erbîlî Divanı, Rıza Efendi Basımhanesi, Ġstanbul 1284.
Yüklə 7,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|