Tasdiqlayman” Koson 2-son kasb-hunar maktabi direktori I. M. Karimov

5.Mavzu;AYLANMA VA ILGARILANMA HARAKATNI O‘ZARO UZATISH

1-Ilova

Reja;1.Friksion usulda harakatni uzatish.
2.Harakatni tasmali uzatish.
3.Harakatlarni tishli gʼildiraklar orqali uzatish.
.




Tayanch tushunchalar: Tasmali va zanjirli uzatmalar,Shkif.Friksion qurilma


2-Ilova



Guruhlarda ishlash qoidasi

• 
  Sherigingizni diqqat bilan tinglang.
  
• 
  Guruh ishlarida o’zaro faol ishtirok eting, berilgan topshiriqlarga javobgarlik bilan yondoshing.
  
• 
  Agar sisga yordam kerak bo’sa, albatta guruh a’zolariga murojaat qiling
  
• 
  Agar sizdan yordam so’rashsa, albatta yordam bering.
  
• 
  Guruhlar faoliyati natijalarini baholashda hamma ishtirok etishi shart!
  

• 
  Shuni tushunmog’ingiz lozim:
  

Boshqalarga o’rgatish orqali o’zimiz o’rganamiz;
Biz bir kemadamiz: yoki birgalikda suzib chiqamiz, yoki birgalikda cho’kib ketamiz;



3-Ilova



“Xar kim xar kimga o’rgatadi” usuli qoidasi:

• 
  Kichik guruh a’zolari olingan topshiriq bo’yicha mustaqil bittadan ma’lumot yozishadi;
  
• 
  Kichik guruh ichida ma’lumotlarni jamlaydilar, muhokama qiladilar;
  
• 
  To’plangan ma’lumotlar soni kichik guruh a’zolari soniga teng bo’lishi kerak;
  
• 
  Barcha jamlangan ma’lumotlarni guruhdan bittadan vakil chiqib, taqdimot qiladilar;
  

“Xar kim xar kimga o’rgatadi” usuli uchun o’quv topshirig’i:

1-Kichi kguruh uchun o’quv topshirig’i

Tasmali qurilmalarda qaysi kattalik bir xil boʼladi

2-Kichik guruh uchun o’quv topshirig’i

Friksion qurilmalar qayrlarda ishlatiladi

3
Shkiflar qaysi qurilmalarda ishlatiladi
-Kichik guruh uchun o’quv topshirig’i


4-Kichik guruh uchun o’quv topshirig’i

Zanjirli uzatmalarni tushuntiring



Agar qattiq jisimning istalgan nuqtasiga biriktirilgan to'g'ri chiziq harakat davomida o'zining dastlabki holatiga parallel bo'lib qolsa, bunday harakatga ilgarilama harakat deyiladi. Shuni ta'kidlab o'tish kerakki, jism ilgarilama harakat qilganda barcha nuqtalari bir xil harakatlanadi va parallel izlar qoldiradi.

2-Slayd

4-Slayd

Agar qattiq jismning barcha nuqtalati aylanish o'qi deb ataluvchi ma'lum o'q atrofida aylanalar bo'ylab harakatlansa, bunday harakatga aylanma harakat deyiladi.




Kundalik turmushda harakatlanuvchi transport vositalarining harakati kuzatilsa, ularning dvigateli bir xilda ishlab tursa-da, ular turlicha tezlikda harakatlanishi kuzatiladi. Avtomobil tekis yo‘lda katta tezlik bilan qiyalikka chiqishda, botqoqli joylarda sekin yuradi. Xuddi shunday to‘qimachilikda, sanoatda ishlatiladigan dastgohlarda ham ularning turli qismlari turlicha tezlikda aylanayotganligini kuzatish mumkin. Kundalik turmushda ishlatiladigan tikuv mashunasida ham aylanma harakat va uni borib-keluvchi (ilgarilanma) harakatga aylantirib beruvchi mexanizmlar ishlatiladi

Friksion usulda harakatni uzatish. Aylanma harakatni friksion usulda uzatish uchun har xil diametrli ikki g‘ildirak bir-biriga kuch bilan siqib turiladi. Ulardan biri soat strelkasining yo‘nalishi bo‘yicha aylansa, ikkinchisi ishqalanish kuchi ta’sirida harakatga kelib, soat strelkasining aylanishiga qarama-qarshi yo‘nalishida aylanadi (1.6-rasm). Friksion uzatish usulidan, uzatiladigan quvvat uncha katta bo‘lmagan hollardagina foydalaniladi. Bu harakatda g‘ildiraklar bir-biriga nisbatan sirpanmaydi, shu sababli gildiraklar gardishlarining chiziqli tezliklarining modullari son jihatdan o‘zaro teng bo‘ladi: V1 = V2 yoki
Tekis harakatda tezlik

5-Slayd

6-Slayd


Harakatni tishli g‘ildiraklar orqali uzatish. Har xil diametri ikkita tishli g‘ildirakning tishlarini bir-biriga kiygizish orqali aylanma harakatni uzatish usuli tishli uzatish deb ataladi (1.8-rasm). Birinchi g‘ildirakdagi tishlar soni N1 bo‘lib, sekundiga ν1 marta aylansin, u bilan tishlashgan ikkinchi g‘ildirak esa N2 ta tishga ega bo‘lib, sekundiga ν2 marta aylansin. Tishlashish nuqtasida vaqt birligi ichida birinchi g‘ildirakning N1 · ν1 tishi o‘tganda, ikkinchisining N2 · ν2 tishi o‘tadi

5-Ilova

“BUM” o’yinining borishi: Doska oldiga xar bir guruhdan bittadan vakil, ya’ni 4 ta o’quvchi chiqariladi va ketma-ketlikda turib, sanoq sonlarini aytishadi va xar 3 ga bo’linadigan son kelganda son nomini aytmasdan, “BUM” deb murojaat etishlarini ta’kidlaydi. Agarda biror o’quvchi o’yin shartini buzsa, adashsa, o’sha o’quvchi o’yindan chetlashtirilib, mavzu bo’yicha savol beriladi. Shu zaylda o’yin davom etadi va oxirida qolgan o’quvchiga 1 ta “Rag’bat” kartochkasi berilib, agar savol ham tanlashni hohlasa va savolga javob bersa, yana bitta “Rag’bat” kartochkasi beriladi, savolga javob bera olmasa, ham “Jarima” kartochkasi berilmaydi. O’yindan chetlashtirilgan o’quvchilar esa, o’yin davomida cheetlashtirilganda berilgan savolga javob berishsa, “Rag’bat”-kartochkasi, javob bera olmasa, “Jarima” kartochkasi beriladi.

“BUM” o’yinida o’yindan chetlashtirilgan o’quvchilar uchun savollar:

1.Aylanma harakatni friksion uzatishning qanday afzalliklari va kamchiliklari bor?
2. Aylanma harakatni tasmali uzatishda ishlatiladigan mexanizmlarga misollar keltiring?
3. Aylanma harakatni tishli uzatish qanday amalga oshiriladi?