«Tasdiqlayman» Oʻquv ishlari boʻyicha direktor oʻrinbosari, dotsent

Donni omborxonalarga joylashtirish va uni kuzatish.
Don kay maksadda ishlatilishini xisobga olgan xolda (oziq-ovqat, oziqa-em, Urug’ materiali) namligi, aralashmalar mavjudligi, don jamgarmalarini zararkunanda va kasalliklar bilan ta’sirlanish belgilari, aloxida xisobga olinadigan belgilar (masalan, burgatoshbakachalar bilan shikastlanganligini, karantin yovvoyi utlarning borligini va boshqalar)ni inobatga olgan xolda joylashtiriladi. Agar Urug’lar koplarda saqlanayotgan bo’lsa, ularni agdarilib ketish imkoniyatiga yul kuymasdan tokchalarga taxtlab, uchta, «beshta»dan beshsakkiz kavat joylanadi. Koplar ikkita parallel joylashgan koplarga perpendikulyar uchinchi kop kuyiladi. Ombor satida qancha zarur bo’lsa shuncha uchtadan joylashtirib chiqiladi, keyingi katorga ularni qayta tartibda joylashtiriladi va natijada mukammal «koplar boglami» yuzaga keladi.
Ayniksa, Urug’li jamgarmalar sinchiklab joylashtiriladi. Ular navlar buyicha bulmasa ham, albatta reproduktsiya buyicha navlar doirasida, standartda ko’rsatilganidek aprobatsiya va sinf aktlariga muvofik toza nav kategoriyalariga qarab joylanadi. Tuplamlar aralashib ketishi mumkin emas. Tukilgan donning xirmon balandligi shipdan 15— 20 sm pastda bulishi kerak.
Urug’, oziq-ovqat va oziqa-em donlarini tugri joylashtirishda oldindan tuzilgan rejaga amal qilish zarur. Puxta tuzilgan reja omborxona xajmidan unumli foydalanish imkonini beradi, donni tuplarda joylashni istisno qiladi va uning xajmidan unumsiz fondalanishdan saqlaydi. Urug’li jamgarmalarni saqlash uchun yaxshi omborlar ajratiladi.
Oziq-ovqat va oziqa-em maksadida donlarni baland xirmonlarda namlikni xisobga olgan xolda saqlash mumkin.
Don uyumlarini muntazam kuzatib borish zaruriyati ularning hususiyati va utayotgan jarayonlardan kelib chikadi. Yaxshi tashkil etilgan kuzatish va tuplangan ma’lumotlarni uz vaktida hamda tugri taxlil qilish uz vaktida salbiy kurinishlardan ogoxlantirish va oz sarfxarajat bilan donni konserva xolatigacha olib borish yoki uni isrofsiz realizatsiya qilish mumkin.
Donning xar tuplamini oddiy, ammo ishonchli usullar bilan nazorat qilish mumkin. Don uyumining xarorati va namligi, zararkunandalar bilan ta’sirlanishi, soflik ko’rsatkichlari (rang va xid)ni aniklab, konservatsiya va sifat darajasi tugrisida yetarli tasavvurga ega bo’linadi. Urug’li don tuplamlarida undan tashqari, unuvchanlik, unish va xayotiylik tekshiriladi.
Don uyumini saqlashda eng asosiy ko’rsatkich xaroratdir. Uyulmaning hamma yerida kuyi xaroratning (8—10°) bulishi uning yaxshi saqlanayotganligidan dalolat beradi. Atrof-muxit (atmosfera xavosi ombor devorlari va boshk.) Va fiziologik jarayonlar don uyumining ba’zi joylarida xaroratni o’zgartirishi mumkin. Shuning uchun xarorat don uyumining turli katlamlarida aniklanadi. Don xaroratining kutarilishi uz-uzidan kizish boshlanayotganligidan dalolat beradi.
Don uyumining xarorati, shuningdek, omborxona va uning tashqarisidagi xavo xaroratini aniklash uchun spirt yoki simob termometrlaridan foydalaniladi. Simob termometrni temir moslamaga urnatib, yogoch yoki temir shtangaga burab kuyiladi. Bu shtanga ikki-uch buraladigan tirsaqlardan iborat bo’lib, uning yordamida termometr bilan uyulmaning tubigacha tekshirish mumkin bo’ladi. Urug’li jamgarmalarni saqlashda xar bir xirmon uchun bittadan termometr shtangasiga ega bulish kerak. Termoshtanga uyulmaning yukorisida (sirtidan 20—30 sm pastda), urta yoki kuyi katlamda (er satxidan 20—30 sm balandlikda) joylashgan bo’ladi. Vakti-vakti bilan uyum oraligida uning joyi o’zgartirib turiladi.
Don uyumining xarorati, shuningdek, elektrometrik usullarni qo’llab, markaziy kuzatuv pultidan nazorat qilib turiladi. Ular asosan silos elevator (xirmon)larida qo’llanadi.
Don uyumlarining zararlanishini nazorat qilish kana va xasharotlarning rivojlanishini uz vaktida chegarasidan chikarmaslik yoki ularni yukotish imkonini beradi. Omborda don uyumlarining zararlanishini uyulma, katlamlari buyicha (yukori, urta va kuyi) namunalar olib aloxida tekshiriladi. Tajribali agronom soflik belgilari (donning rangi va xidining o’zgarishi) va xattoki omborxonaning xavosiga qarab, kungildagidek saqlanayotgani tugrisida tasavvurga ega bo’ladi. Agar don namligini nazorat qilish imkoni bo’lsa, unda ushbu ko’rsatkich uyulma katlamlari buyicha tekshiriladi.
Kuzatishning takrorlanib turishi uyulma xolatiga boglikdir. Yukori namlik yangi yigilgan Urug’ uyulmalarida xarorat xar kuni, kuruklarda — un kunda bir marotiba tekshiriladi. Sovitilgan don tuplamlarila u xar 10 kunda yoki 15 kunda bir marotaba aniklanadi. Don uyumlarida xarorat 0° dan past bo’lsa unda bir marta, 10° dan yukori bo’lsa xar un kunda bir marta kuzatish yetarlidir.
Urug’larning unish qobiliyati 4 oyda kamida bir marta ekishdan 15—20 kun avval aniklanadi. Bundan tuplamlardagi Urug’lar namlngi xar oyda bir-ikki marta tekshiriladi. Kuzatish natijalari daftarga tegishli shaklda yozib boriladi