Telman hüseynov azərbaycan Respublikasının əməkdar iqtisadçısı, iqtisad elml
Yüklə 4,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Firma üçün xarici mü əssis əy ə tamamil ə sahib olmaq daha s ərf əlidir. Çünki bu halda mü əssis ə üz ərind ə n
- – cö ğrafi aspektd ə firmanın geni şl ənm ə prosesinin sür ətl ən- m əsi.
- – elmi-t ədqiqat v ə t əcrüb ə-konstruktor i şl əri bazasının geni ş- l ənm əsi.
- 3. Firmanın idxal v ə ixrac əm əliyyatları
Telman Huseynov
532 müəssisə üçün zəruri olan avadanlıqların bir hissəsi də onların özləri tərəfindən təmin edilir. Bir çox hallarda belə layihələrin hazırlanması və yerinə yetirilməsi ilə tikinti təşkilatları da məşğul olurlar. Qeyd etmək lazımdır ki, "qıfıl altı" layihələrlə, əsasən, iri müəs- sisələr məşğul olurlar və belə layihələrin dəyəri, adətən, milyonlarla ABŞ dollarına bərabər olur. "Qıfıl altı" kontraktların bağlanması üçün sifarişçilər layihəni həyata keçirəcək firmanı seçərkən əsasən aşağıdakıları nəzərə alır: – kontraktın təklif olunan qiyməti; – idxal olunacaq məhsulların maliyyələşməsi sxemi; – texnologiyanın və idarəetmənin keyfiyyəti; – firmanın təcrübəsi və nüfuzu. Beynəlxalq təcrübədə "qıfıl altı" layihələr üzrə ödəmələr mərhələ- mərhələ – işlər yerinə yetirildikcə ödənilir. lkin ödəmə kontraktın dəyərinin 10-15 faizini təşkil edir, 50-65 faizi layihə üzrə işlərin ye- rinə yetirildiyi dövrdə, qalan hissəsi isə müəssisə artıq fəaliyyət gös- tərdiyi zaman kontraktın şərtlərinə görə ödənilir. Son məbləğ müəs- sisə normal işləməyə başladıqdan sonra ödənilir. Buna görə də belə kontraktlarda müəssisənin normal işləməsini qiymətləndirmək üçün şərtlər əvvəlcədən müəyyən olunur. Müəssisə və firmaların xarici iqtisadi fəaliyyətinin formala- rından biri də kollektiv kontraktlardır. Kollektiv kontraktlar bir firma üçün nisbətən böyük olan və ya müştərək şəkildə istifadəsi səmərəli olan layihələr üzrə bağlanır. "Hasilatın pay bölgüsü" kontraktları əsasən hasilat sənayesində bağ- lanır. Belə kontraktların şərtləri adətən ölkənin milli qanunvericiliyində, ya da onlara qanun qüvvəsi verməklə müəyyən edilir. Kontrakt iştirak- çıları hasil etdikləri mineral xammalı (neft, dəmir filizi və s.) öz arala- rında kontrakta uyğun bölürlər. Bu zaman əldə olunan xammal həm xərcləri ödəməli, həm də müqavilə iştirakçılarına mənfəət əldə olun- masına imkan verməlidir. "Servis kontraktları" xarici şirkətin müəyyən haqq müqabilində mineral xammalın kəşfiyyatı və hasilatını aparması üzrə məsələləri əhatə edir. qtisadiyyatın başqa sahələrində də kollektiv kontraktların müx- təlif formaları mövcuddur. Məsələn, müxtəlif ölkələrin aviaşirkətləri
Fəsil 21. Firmanın xarici iqtisadi fəaliyyəti
533 ölkələrarası hava marşrutuna müştərək xidmət haqqında kollektiv kontrakt bağlayırlar. Xarici investisiya mənfəət almaq məqsədilə xaricdə əmlaka sahib olmağı əks etdirir. Bu əmlak əsasən müəssisə daxilində olur. Firma xarici ölkədə müəssisəyə bütövlükdə və ya pay iştirakı ilə onun bir hissəsinə sahib ola bilər. Firma üçün xarici müəssisəyə tamamilə sahib olmaq daha sərfəlidir. Çünki bu halda müəssisə üzərində nəzarət sadələşir və ə
görə sərfəlidir ki, müəssisədə payı olan digər investorlarla, xüsusilə yerli payçılarla bir çox hallarda müəssisənin inkişaf strategiyasına və dividendlərin bölünməsinə dair fikir ayrılıqları aradan qaldırılır.
Şəkil 21.1. Firmanın xarici iqtisadi fəliyyətinin formaları Xarici müəssisəyə tam sahib olmaq bir sıra üstünlüklərə malik ol- masına baxmayaraq, firmaların müəyyən pay əsasında xarici müəssi- sənin fəaliyyətində iştirakı forması da geniş yayılmışdır. Bu bir sıra amillərlə əlaqədar olur və həmin amillərə, əsasən, aşağıdakılar aid- dirlər: Xarici ticarət Texniki-iqtisadi əməkdaşlıq
Elmi-texniki əməkdaşlıq Firmanın xarici iqtisadi fəaliyyəti - Texnologiyaların satışı - Texnologiyaların idxalı - Xarici filiallarla firmada- xili texnologiya ticarəti
Valyuta birjalarında, hərraclarda, xarici valyutanın alqı-satqısı
- Bazarlarda ticarət - Əmtəə və xidmətlə- rin idxalı - Xarici filiallar ilə firmadaxili ticarət
- Birgə müəssisələrin və xarici filialların ya- radılması - Xarici investisiyala- rın cəlb edilməsi - Beynəlxalq kredit Xarici ticarət
Kapitalın ixracı ( idxalı) Texnologiya- larla ticarət
Valyuta ticarəti Telman Huseynov
534 – cöğrafi aspektdə firmanın genişlənmə prosesinin sürətlən- məsi. Bu halda firma daha az investisiya qoyuluşları həyata keçir- məklə müxtəlif ölkələrdə iştirak imkanına malik ola bilir; – elmi-tədqiqat və təcrübə-konstruktor işləri bazasının geniş- lənməsi. Belə bir vəziyyətdə firma paya malik olduğu müəssisənin tədqiqat bazası hesabına öz innovasiya fəaliyyətini genişləndirməyə nail olur;
namə fondunda paya malik olması digər tərəfdaşların malik olduğu resurslardan istifadəyə imkan yaradır. Qeyd etmək lazımdır ki, hər hansı bir firmanın məhsul ixracı im- kanları məhdud olduqda o, xarici investisiya qoyuluşlarını həyata ke- çirməyə üstünlük verir və bu zaman, əsasən, bazarın həcmi onun üçün həlledici əhəmiyyət kəsb edir. Bütövlükdə, firmanın müştərək müəssisə yaratmaqda məqsədi tərəfdaşın bazar bilik və təcrübəsindən, onun satış şəbəkəsindən, malik olduğu daha səmərəli resurslarından istifadə etmək, risk və xərcləri bölüşdürməkdən ibarət olur. Firmanın xarici investisiya qoyuluşları investisiya cəlb edən ölkə- də istehsalı artırmasına baxmayaraq, bu, çox vaxt həmin ölkəyə idxa- lı azaltmır. Əksinə, ölkədə yaradılmış müəssisənin maşın və avadan- lıqlarla təminatı, onların dəstləşdirici hissə (və bağlama) və əlavə məhsullarla təchizi nəticəsində ixracın həcmini daha da artırır. Belə şəraitdə xaricə istehsal amillərinin hərəkəti xarici ticarəti nisbətən stimullaşdırır və genişləndirir. 3. Firmanın idxal və ixrac əməliyyatları Firmanın xarici iqtisadi fəaliyyətində idxal-ixrac əməliyyatları əsas yer tutur. dxal və ixrac əməliyyatları müəssisə tərəfindən xarici tərəfdaşlarla bağlanmış müqavilə əsasında və ya ticarət vasitəçiləri- nin iştirakı ilə həyata keçirilir. Firmanın ixrac əməliyyatlarına faktiki ixrac, kreditə ixrac, təkrar ixrac (reeksport), konsiqnasiya (məhsulun komisyon şərtlərlə satışı) yolu ilə ixrac və müvəqqəti ixrac əməliyyatları aiddir. Ölkədə istehsal, emal və təkrar emal olunan məmulatların əc- nəbi ölkələrə satışı faktiki ixrac adlanır. Yüklə 4,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|