Telman hüseynov azərbaycan Respublikasının əməkdar iqtisadçısı, iqtisad elml

Telman Huseynov 

 

76

akt  ilə  birlikdə  qurumun  qeydiyyat  qovluğuna  tikilmək  üçün  arxivə 

təhvil  verilir.  Müəssisə  qanunamüvafiq  qaydada  ləğv  edildikdə  ona 

verilmiş VÖEN məlumat bazasında ləğv edilmiş kimi arxivləşdirilir. 

 

 

 

F     K     R  L  Ə  Ş     N 

 

1.  stehsal firmalarının əlamətləri hansılardır? 

2. Firmaların təsnifləşdirilməsi necə aparılır? 

3.  stehsal firmalarının hansı təşkilati-hüququ formaları vardır? 

4. Firmanın  istehsal  quruluşu  və  ona  təsir  edən  amilləri  səciyyə-

ləndirin. 

5. Firmanın funksional strukturu haqqında fikirlərinizi bildirin. 

6. Firmaların təşkilati-iqtisadi formalarını səciyyələndirə bilərsinizmi? 

7. Firmanın xarici və daxili mühiti və onların doğurduqları  amil-

ləri sadalayın. 

8. Firma və müəssisələrin yaradılması və ləğv qaydaları haqqında 

nələri bilirsiniz? 

 

---

 

 

77

 

 

 

 

 

 

BÖLMƏ III 

STEHSAL F RMASINDA  STEHSAL PROSES  VƏ 

STEHSALIN  CT MA -TƏŞK L  FORMALARI 

 Fəsil 3. Firmada istehsal prosesi və onun təşkili 

1.  stehsal prosesinin mahiyyəti 

2.  stehsal tsikli və onun tərkibi 

3. Firmada istehsal prosesinin təşkili prinsipləri 

4. Firmada istehsalın təşkili formaları

1. stehsal prosesinin mahiyyəti 

stehsal  prosesi,  onun  təşkili  və  s.  mühəndis  işidir.  Lakin  buna 

baxmayaraq müəssisə iqtisadiyyatının texnoloji əsaslarını – mühəndis-

texnoloq qədər olmasada – bilmək istehsal firmasında işləyən iqtisad-

çı üçün çox vacibdir. Daha doğrusu, iqtisadçı mütəxəssisin müəssisə 

iqtisadiyyatına dair məsələləri daha dərindən dərk etməsi üçün isteh-

sal prosesinin texnologiyasını və onun təşkili məsələlərini öyrənməsi 

çox vacibdir. 

qtisadçı  üçün  istehsal  prosesini  öyrənmək  zərurəti  müəssisədə 

tətbiq  olunan  texnika  və  texnologiyanın  müəssisə  iqtisadiyyatı  ilə  – 

dolayısı ilə olsada – bağlılığından irəli gəlir.  stehsal prosesinin ele-

mentlərindən – əmək vasitələri, əmək cisimləri və iş qüvvəsindən – 

istifadə olunmasının təşkili vəziyyəti, nəticə etibarilə, müəssisə iq-

tisadiyyatının inkişaf imkanlarının səviyyəsini müəyyən edir. 

Müxtəlif sənaye sahələrinə mənsub müəssisələrin istehsal prosesi 

haqqında ümumi bilikləri mənimsəməklə iqtisadçı, həm müəssisənin 

bütünlükdə və həm də onun istehsal sexləri və sahələrinin iqtisadi və 

təsərrüfat fəaliyyətini dərindən təhlil edə, mövcud vəziyyətlə bazarın 

tələblərinin uyğunluğu səviyyəsini müqayisəli şəkildə öyrənmək im-

---

Telman Huseynov 

 

78

kanı  qazana  bilər.  Öz-özlüyündə  aydındır  ki,  burada  istehsal  firma-

larında istehsalın təşkilindən müfəssəl deyil, onun ən ümumi məsələ-

lərindən bəhs olunacaqdır. 

stehsal prosesinin təşkilinin mükəmməlliyi, tətbiq olunan texnika 

və texnologiyanın müasirliyi, son olaraq, rəqabət qabiliyyəti yüksək, 

dəyəri (qiyməti) nisbətən aşağı olan məhsullar istehsalı üçün həlledi-

ci rol oynayır.  

stehsal prosesi nədir?  

stehsal prosesi əsas, köməkçi və xidmətedici əmək və habelə 

təbii  proseslərin  məcmusu  olub,  onların  qarşılıqlı  təsiri  və  əla-

ə

ləri vasitəsilə xammal və ya materialın hazır məhsula çevrilməsi 

texnologiyasıdır. Başqa sözlə, müəssisənin istehsal prosesi əmək ci-

simlərinin  (xammal,  material  və  s.-nin)  hazır  məhsula  çevrilməsinə 

yönəldilmiş müxiəlif maşın və avadanlıqların vasitəsilə həyata keçi-

rilən texnoloji əməliyyatları özündə birləşdirir, onların məcmusudur. 

stehsal prosesi məhsulun istehsalı ilə bağlı, insanların silahlandıqları 

texnika vasitəsi ilə əmək cisimlərinə  yönəltdiyi məqsədyönlü, qarşı-

lıqlı təsir və əlaqələri olan işlərin vəhdətidir. 

Firma və ya müəssisədə istehsal prosesinin özü də müstəqil, lakin 

bir-birilə bağlı olan mərhələlərə bölünür. Məsələn, ayaqqabı fabrikində 

belə mərhələlərə – ştamplama, biçmə və tikiş, yaxud maşınqayırmada 

tökmə, mexaniki emal və yığma prosesləri həmin istehsalların müxtə-

lif  mərhələləridir.  stehsal  prosesinin  hər  bir  mərhələsi,  məxsusi  (ya-

xud xüsusi) proseslərdən ibarət olur. Xüsusi proseslər məhsul istehsa-

lının müəyyən mərhələsinin bitkinliyi ilə xarakterizə olunur (məsələn, 

tökmə sexində – torpağın hazırlanması, formanın (qəlibin) qurulması, 

metalın əridilməsi, ərintinin qəliblərə tökülməsi və s.). Xüsusi proses-

lər özü də texnoloji (əsas) və köməkçi əməliyyatlara bölünürlər. 

 Əməliyyat – istehsal prosesinin xüsusiləşdirilmiş tərkib hissəsi 

olmaqla  –  bir  iş  yerində  bir  və  ya  bir  neçə  işçi  tərəfindən  əmək 

predmeti (xammal, material, yarımfabrikat) üzərində ardıcıl ye-

rinə yetirilən işlərin cəmindən ibarətdir.  

stehsal  prosesinin  əməliyyatlara  şaxələnməsi  və  hər  bir  əməliy-

yatın tərkibi istehsalın miqyası və ixtisaslaşdırma səviyyəsindən, tət-

biq olunan texnika və texnologiyadan və habelə istehsalın təşkilindən 

asılıdır. 

---