Telman hüseynov azərbaycan Respublikasının əməkdar iqtisadçısı, iqtisad elml
Yüklə 4,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yaranma xarakterin ə v ə t əyinatına gör ə normal, döv- riyy ə v ə sı ğorta zadell əri biri-birind ən f ərql
- 3. Firmada istehsal prosesinin t əşkili prinsipl əri stehsal prosesinin t əşkili dedikd ə, istehsal amill ərind ən: i ş
Fəsil 3. Firmada istehsal prosesi və onun təşkili
87 tehsalın tipindən, istehsal prosesində əmək predmetlərinin hərəkət et- dirilmə üsulundan asılı olaraq istehsal tsiklinin uzunluğu və onun vaxta görə strukturu fərqli olur. stehsal tsiklinin tərkibində texnoloji proseslərin ən yüksək çəkiyə malik olduğu hallarda onun (istehsal tsiklinin) strukturu səmərəli hesab edilir.
stehsal tsiklinin uzunluğuna texnoloji, təşkilati və iqtisadi amil- lər təsir göstərir. Texnoloji proseslərin mürəkkəbliyi və əməyin tex- niki silahlanma səviyyəsi məhsulun emalı vaxtını müəyyən edir. Əmək predmetlərinin emal prosesində hərəkətinin təşkilati amilləri iş yerlərinin, əməyin özünün və əmək haqqının təşkili ilə əlaqədar- dır. Təşkilati şərtlər isə əsasən köməkçi əməliyyatların, xidmətedici proseslərin yerinə yetirilməsi və istehsalın gedişatında yaranan fasi- lələrin müddətinə təsir göstərir. qtisadi amillər istehsal prosesləri- nin mexanikləşdirmə və texniki cəhətdən silahlanması səviyyəsini, fəhlə üçün istehsal, məhsul vahidinə vaxt və habelə bitməmiş isteh- sal normalarının hesablanmasına imkan yaradır. stehsal prosesləri nə qədər sürətlə baş verirsə, yəni istehsal tsikli nə qədər qısadırsa, dövriyyə fondlarının dövretmə sürəti bir o qədər yüksək olur. Nəticədə, müəyyən həcmdə dövriyyə fon- du təsərrüfat dövriyyəsindən azad olur ki, bu da müəssisədə istehsa- lın genişləndirliməsi üçün istifadə edilə və eyni zamanda bitməmiş istehsalın həcmi azala bilər. Qeyd etmək lazımdır ki, istehsal prosesinin səmərəli təşkili üçün bitməmiş istehsalın (zadelin) həcminin hesablanması da çox vacibdir (zadel – natural ifadədə emalı başa çatdırılmamış, bitirilməmiş «məh- suldur»). Yaranma xarakterinə və təyinatına görə normal, döv- riyyə və sığorta zadelləri biri-birindən fərqlənirlər. Normal zadel istehsal prosesinin fasiləsiz gedişini təmin etmək məqsədilə yaradılır və bu, iş yerləri ilə müəssisədaxili nəqliyyat vasi- tələrindəki əmək predmetlərinin cəminə bərabər olur. Normal zadelin həcmi (B n ) axınlı istehsal üçün aşağıdakı düsturun köməyi ilə hesab- lanır: Telman Huseynov
88 B n = (ƏP x ş s ) + ƏP
n + ƏP
ng
Burada, ƏP – bir iş yerində mövcud olan zadellərin miqdarı; ş s – iş yerlərinin sayı; ƏP n – sexdaxili və sexlərarası nəqliyyat vasitələrinə yük- lənmiş zadellərin miqdarı; ƏP ng – nəqliyyatı (nəqletməni) gözləyən əmək predmet- lərinin miqdarı. Dəstəli istehsalda isə zadelin həcmi (B n ) hesablanarkən aşağıda- kı düsturdan sitifadə edilir: B n = ƏP os
× T i.t Burada, ƏP os – zadellərə orta günlük tələbat; T i.t
– istehsal tsiklinin uzunluğu. Dövriyyə zadeli (B d ) ayrı-ayrı iş yerlərinin, istehsal sahələrinin əlaqəsizliyi zamanı, yəni bir iş yerində əməliyyata sərf olunan vaxtın başqasına nisbətən fərqləndiyi halda yaradılır. Onun həcmi aşağıdakı düsturla müəyyən edilir: B d = (ƏM maks
– ƏM min
) × T birg
Burada, ƏM maks , ƏM
min – müvafiq olaraq daha çox və daha az məhsul buraxmaq qabliyyəti olan iş yerlərində orta saatlıq məhsuldarlıq; T birg
– iki əlaqəli iş yerinin birgə, üst-üstə düşən (sinx- ron) fəaliyyət vaxtı. Sığorta zadeli ayrı-ayrı iş yerlərində əvvəlcədən nəzərdə tutulmamış boşdayanmalar yarandığı və zay məhsulların buraxıldığı təqdirdə – is- tehsal prosesinin normal gedişini təmin etmək məqsədilə – yaradılır. Sığorta zadelinin plan norması keçmiş dövrlərin faktiki məlumatları əsasında istehsalda baş vermiş boşdayanmaların aradan qaldırılması- na yönəldilmiş tədbirləri nəzərə almaqla müəyyən edilir. Fərdi istehsalda ayrı-ayrı detallar üzrə zadellər müəyyən olunmur, çünki onun yaradılması texniki-təşkilati baxımdan zəruri deyil. Lakin bununla yanaşı emal olunacaq materialın istehsala buraxılması qrafi- kinə və istehsal tsklinin uzunluğuna görə bitməmiş istehsalın ümumi həcmi müəyyən olunur.
Fəsil 3. Firmada istehsal prosesi və onun təşkili
89 Qeyd etmək lazımdır ki, müəssisənin istehsal gücü – onun plan dövründə maksimum məhsul buraxmaq qabliyyətini əks etdirən bu göstərici – istehsal tsiklinin uzunluğundan birbaşa asılıdır. Aydındır ki, istehsal tsiklinin uzunluğu nə qədər qısadırsa, müəyyən zaman kəsiyində daha çox məhsul istehsal etmək mümkün olur.
stehsal tsiklinin azalması nəticəsində məhsul vahidinə düşən ümumzavod və ümumsex xərclərinin azalması hesabına onun (məh- sulun) maya dəyəri də aşağı düşür. Beləliklə, bütün bunlar göstərir ki, istehsal tsiklinin qısaldılması müəssisədə istehsalın səmərəliliyinin yüksəldilməsinin əsas ehtiyyat mənbələrindən biridir.
– texnologiyanın təkmilləşdirilməsi; – təbii proseslərin süni üsulların köməyi ilə sürətləndirilməsi; – nəqliyyat və nəzarət əməliyyatlarının texnoloji əməliyyatlarla səmərəli şəkildə əlaqələndirilməsi; – növbələrarası fasilələrin azaldılması məqsədilə müəssisənin iş rejiminin təkmilləşdirilməsi; – iş yerlərində əməyin elmi təşkilinin tətbiqi; – əməliyyatların əlaqələndirilməsinin səmərəli üsullarının tətbiqi və s.
Beləliklə, müəssisədə istehsal tsiklinin azaldılması istehsal-təsər- rüfat fəaliyyətinin kəmiyyət və keyfiyyət tərəflərinə ciddi təsir gös- tərir, başqa sözlə, onun texniki-iqtisadi və iqtisadi göstəricilərini yax- şılaşdırır və nəticə etibarı ilə, istehsalın iqtisadi səmərəliliyinin artı- rılmasının əsas amillərindən biri kimi çıxış edir.
Yüklə 4,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|