Telman hüseynov azərbaycan Respublikasının əməkdar iqtisadçısı, iqtisad elml
Yüklə 4,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- . Vaxt struk- turunun növl ərin ə gör ə istehsalın t əşkili formaları əm ək pred- metl
Telman Huseynov
90 dan düzgün əlaqələndirilməsinə yönəldilmiş texniki-təşkilati təd- birlər kompleksi nəzərdə tutulur. stehsal prosesinin təşkilinin əsas vəzifələrinə texnoloji əməliy- yatların yerinə yetirilməsinin səmərəli üsul və fəndlərinin müəyyən edilməsi, istehsal prosesinin əməliyyatlara bölüşdürülməsi, sexlərdə və istehsal sahələrində istifadə edilən avadanlıqların düzgün yerləş- dirilməsi, məhsul buraxılışının ahəngdarlığını və birqərarlığını təmin etmək üçün iş yerləri arasında qarşılıqlı səmərəli əlaqələrin təmin olunması aiddirlər. stehsal prosesinin təşkili müəyyən prinsiplərə söykənir və onlar aşağıdakılardır: – ixtisaslaşma prinsipi –müəssisənin ayrı-ayırı bölmələri və iş yerləri arasında əməyin peşələrə görə düzgün bölgüsünü və onların kooperasiyasını əks etdirir; –paralellik prinsipi – müəyyən məhsulun istehsalı ilə əlaqədar istehsal prosesinin ayrı-ayrı mərhələlərinin eyni zaman kəsiyində hə- yata keçirilməsini nəzərdə tutur; – mütənasiblik prinsipi – müəssisənin qarşılıqlı əlaqəli və biri- birindən asılı olan bölmələrinin vaxt vahidi ərzində mümkün olan bə- rabər məhsuldarlığını nəzərdə tutur; – düzxətlilik prinsipi – xammal, material və ya yarımfabrikatın istehsala buraxılıb hazır məhsul alınana qədər onların ən qısa yolu- nun təmin edilməsinə əsaslanır; – fasiləsizlik prinsipi – əməliyyatlararası fasilələrin maksimum ixtisar edilməsini nəzərdə tutur; – ahəngdarlıq prinispi – müəyyən miqdar məhsulun hazırlanma- sı üzrə istehsal prosesi və onu təşkil edən ayrı-ayrı tərkib hissələrinin eyni vaxtdan bir təkrar olunmasına əsaslanır. Müəssisədə istehsalın təşkili prosesində əməliyyatların əlaqələn- dirilməsi vaxt və məkan baxımından həyata keçirilir və bunlarsız is- tehsalın səmərəli təşkili, ümumiyyətlə, qeyri-mümkündür. stehsalın təşkilinin vaxt strukturu istehsal prosesinin elementləri- nin vaxta görə qarşılıqlı təsiri qaydası ilə müəyyən edilir. Vaxt struk- turunun növlərinə görə istehsalın təşkili formaları əmək pred- metlərinin istehsala verilməsinin ardıcıl, paralel və paralel-ardı- cıl (qarışıq) formaları fərqləndirilir. Fəsil 3. Firmada istehsal prosesi və onun təşkili
91 Əmək predmetlərinin texnoloji prosesə ardıcıl verilməsinə əsas- lanan istehsalın təşkili forması emal edilən materialın bütün istehsal sahələri üzrə istənilən miqdar partiyalarla hərəkətini təmin edən is- tehsal amillərinin əlaqələndirilməsini özündə əks etdirir. Belə halda əmək predmetləri növbəti iş yerlərinə əvvəlki əməliyyatda bütün par- tiyanın emalı başa çatdıqdan sonra verilir, yəni hər bir əməliyyatda detallar partiyalarla emal edilir. Belə forma istehsal proqramındakı yarana biləcək dəyişikliklərə qarşı daha çevik olur, avadanlıqlardan kifayət qədər tam istifadə etməyə imkan verir. stehsalın təşkilinin bu formasının çatışmamazlığı istehsal tsiklinin nisbətən – nisbi mənada – uzunluğu ilə əlaqədar olur. Belə ki, hər bir detal sonrakı əməliyyatın yerinə yetirilməsini bütün partiyaya daxil olan detalların emalının başa çatdırılması qədər gözləməli olur. Ə
manı istehsal tsiklinin uzunluğu (T i.t.a
) aşağıdakı düsturun köməyi ilə müəyyən edilir: T i.t.a
= T d x N Burda, T d – dəstədəki detalların sayı; N – bütün əməliyyatlarda bir detalın emalına faktiki vaxt məsrəfidir. Əmək predmetlərinin paralel verilməsi prinsipinə əsaslanan isteh- salın təşkili forması əmək predmetlərinin əməliyyatdan əməliyyata tək-tək və partiyadakı bütün detalların emalını gözləmədən buraxma- ğa imkan verən istehsal amillərinin əlaqələndirilməsinə əsaslanır. s- tehsalın belə təşkili emalda olan detalların sayını, anbar və keçidlər üçün zəruri olan sahəyə tələbatı azaltmağa gətirib çıxarır. stehsalın təşkilinin paralellik formasının çatışmazlığı əməliyyatların yerinə yeti- rilməsi müddətlərindəki fərqlərlə əlaqədar avadanlıqların və fəhlələrin boşdayanması ilə müşayət olunur.
istehsal tsiklinin uzunluğu (T i.t.p ) aşağıdakı kimi hesablanır: T i.t.p
= T d + (N–1) x T ə.u Burada, T ə.u – ən uzun vaxt tələb edən əməliyyatın yerinə yetiril- məsinə sərf olunan vaxtdır. Telman Huseynov
92 Əmək predmetlərinin texnoloji prosesə paralel-ardıcıl (qarışıq) ve- rilməsinə əsaslanan istehsalın təşkili forması ardıcıl və paralel formala- rının ortaq formasıdır və aryı-ayrılıqda onlardan hər birinə məxsus ça- tışmazlıqları qismən aradan qaldırır. Məmulatlar əməliyyatdan-əməliy- yata nəqliyyat partiyaları ilə verilir. Bu zaman avadanlıqlardan və işçi qüvvəsindən fasiləsiz istifadə təmin edilir, texnoloji prosesin əməliy- yatları üzrə detallar partiyasının paralel verilməsi də mümkün olur.
T i.t.q = T d + (N – 1) x (ΣT u – ΣT
q ) Burada, ΣT u – uzunmüddətli (daha yüksək əməktutumlu) əməliy- yatlara sərf olunan vaxtların cəmidir; ΣT
q – qısamüddətli (daha az əməktutumlu) əməliyyatlara sərf olunan vaxtların cəmidir. ki qısamüddətli əməliyyatlar arasında icra olunan əməliyyatlar uzunmüddətli, uzunmüddətli əməliyyatlar arasında yerləşənlər isə qı- samüddətli hesab olunur. Əgər əməliyyat bir tərəfdən uzunmüddətli, digər tərəfdən isə qısamüddətli əməliyyatla həmsərhəddirsə, onda bu nəzərə alınmır. Yuxarıda qeyd edilən formaların içərisində istehsal tsiklinin ən qısa uzunluğuna əmək predmetlərinin texnoloji prosesə paralel veril- məsi zamanı təmin edilir. Lakin bu zaman əməliyyatların müddətcə bərabərliyi və ya tam bölünən olması əsas şərt kimi çıxış edir. Əks halda, avadanlıqların boşdayanması, iş vaxtından səmərəsiz itkilərlə istifadə baş verir və əməliyyatlar arasında normadan artıq və lüzum- suz fasilələr yaranır. stehsalın təşkilinin məkan strukturu istehsal meydançasında yer- ləşdirilmiş texnoloji avadanlıqların miqdarı (iş yerlərinin sayı) və on- ların əhatə olunduqları sahədə əmək predmetlərinin hərəkəti istiqa- məti üçün nəzərdə tutulmuş yerlərlə müəyyən olunur. Texnoloji ava- danlıqların (iş yerlərinin) miqdarından asılı olaraq xüsusiləşmiş iş ye- rinə malik birhəlqəli istehsal sistemi və sex, xətti və qarışıq strukturlu çoxhəlqəli istehsal sistemi fərqləndirilir. stehsal prosesinin sex strukturu texnoloji həmcinslik üzrə ixti- saslaşmanı nəzərdə tutan avadanlıqların (iş yerlərinin) materialla- Yüklə 4,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|