Telman orucov

32 
 
burada  müharibə  olduqca  yararsız  vasitədir,  düşmənçiliyi  dərinləşdirmək,  onun 
bəhrələrini  çoxaltmaqdan  başqa  bir  yaxşı  şey  vəd  etmir.  Əgər  belə  olmasaydı, 
imperiyalar əbədi olmasa da, minillər boyu yaşayardı. Qədimlərdən başqa ən yeni 
imperiyalar iki əsrdən çox yaşaya bilmirdi, bir çox hallarda ömürləri bundan da az 
olurdu.  Yeni  torpaqların  işğalı  əslində  adətən  hansısa  eyforiya  yaradır  və  onun 
dumanı altında bir çox mühüm milli problemlər unudulur, onlar öz əhəmiyyətlərini 
itirir,  və  diqqətdən  yayınırlar.  Nəticədə,  özünü  qalib  hesab  edən  millət  öz  «Pirr 
qələbələrinin» yalnız acı bəhrələrini dadmalı olur, əvvəllər görmədiyi çətinliklərlə 
və həqiqi böhranla üzləşir. 
Ermənistan bir tərəfdən ona gülümsənən, digər tərəfdən onunla bəlalı zarafat 
edən  şəraitlər  hesabına  Azərbaycana  qarşı  keçən  əsrin  90-cı  illərində  başladığı 
müharibənin  ilkin  mərhələsində  qalib  oldu,  bütöv  bir  vilayəti  və  həmin  Dağlıq 
Qarabağa qonşu olan əlavə yeddi rayonun ərazilərini tutdu. 15 ildir ki, bu torpaqlar 
ermənilərin  işğalı  altında  qalır  və  bu,  bir  milyona  yaxın  insanın  faciəsinə  səbəb 
oldu.  Həmin  adamlar  öz  doğma  ocaqlarını  və  normal  həyat  şəraitlərini  itirməklə 
qaçqınlara, məcburi köçkünlərə çevrildilər. Bu münaqişədən yalnız Azərbaycanın 
və  azərbaycanlıların ziyan  görmələri  barədəki  fikir  heç  cür düzgün sayıla  bilməz. 
Heç  kəs  bədbəxtliklərin  və  məhrumiyyətlərin  mövcudluğu  faktını  inkar  etmir. 
Lakin  ermənilər  də  heç  də  az  zərər  çəkməmişlər,  baxmayaraq  ki,  özlərini  qalib 
hesab edirlər. Azərbaycanlılar Ermənistandakı, Dağlıq Qarabağdakı və digər işğal 
edilmiş ərazilərdəki doğma yurdlarından qovulandan sonra, bu bədbəxtliyi Bakıda 
və  respublikanın  digər  guşələrində  məskunlaşan  ermənilər  də  yaşamalı  oldular. 
Əgər  dəhşət  və  əzablarla  üzləşmiş  azərbaycanlı  qaçqınlar  və  məcburi  köçkünlər 
vətənlərində özlərinə  sığınacaq  tapdıqları halda  ermənilər, çox  kiçik  sayda  istisna 
nəzərə  alınmasa,  özlərinə  Ermənistandan  imdad  tapmadılar,  ona  görə  də  başqa 
postsovet  dövlətlərinə,  xüsusən,  Rusiyaya  üz  tutdular.  Beləliklə,  onlar  daha  ağır 
sərgərdanlığa  düçar  oldular,  çünki  doğma  köklərindən  də  uzaq  düşməklə,  keçən 
əsrin  20-ci  illərində  acı  taleyin  hökmü  ilə  didərgin  düşmüş  ermənilərin  faciəli 
təcrübəsini  təkrar  etməli  oldular.  Görək  niyə  bəzi  adamlar  reallığın  acı  sifətini 
unudub, öz xalqının bədbəxtliyində ilham və qürur mənbəyi axtarır? 
Ermənilər də, azərbaycanlılar da ağıllı rəyə gəlməlidirlər ki, kompromisslərə 
getmək,  müharibə vəziyyətinə son  qoymaq  zərurəti  yaranmış  bunun  zamanı  gəlib 
çatmışdır.  İşğal  edilmiş  torpaqlar  azad  edilməli,  adamlar  öz  doğma  yurdlarına 
qayıtmalı,  sonra  isə  düşmənçilik  və  ədavət  hisslərinin  kökünün  kəsiləmisinə 
girişmək  lazımdır.  Əlbəttə,  xəstəlik  çox  uzağa  getmişdir,  yara  olduqca  dərindir, 
lakin bu heç də o demək deyildir ki, o sağalmayacaqdır, hər iki millət onu onillər 
boyu,  nəsillərdən  nəsillərə  keçirməklə  daşınmağa  məhkum  edilmişlər.  Qətiyyən 
yox,  hər  iki  xalq  sülhə,  dinc  həyata  möhtacdır,  onda  qüvvələr,  bütün  potensial 
dağıtmaq və qətllərə, qırğınlara deyil, yaradıcı fəaliyytə  yönəldiləcəkdir. Əgər bu 
gün  qəti  sülhün  əldə  olunduğu  elan  olunsa,  bütöv  illər  lazım  gələcək  ki, 
müharibənin bədbəxtliklərin kökü kəsilsin, dinc həyat üçün şərtlər yaradılsın. Ayrı-
ayrı  müharibə  qızışdıranlara  belə  diləklər  xoş  gəlməyəcəkdir,  çünki  onlar 
müharibəni  yaşayış  vasitəsinə,  təfəkkür  obrazına  çevirmişlər,  bu  özünə  məxsus 
Sodom və Qomorranı özlərinin müqəddəs yeri, sitayiş səcdəgahı hesab edirlər.  

---

33 
 
Ermənistan  indi  yol  ayrıcındadır,  onun  liderləri  müharibədən  və  sülhdən 
ibarət  olan  alternativi  seçmək  məsələsin  həll  etməlidirlər.  Axırıncı  əsl  milli 
mənafelərə  daha  çox  uyğun  gəlir.  Onlar  dönub  keçmişi  seyr  etsələr,  gələcəyə  də 
boylanıb  baxsalar  həqiqəti  dərk  etməklə  anlayacaqlar  ki,  normal  həyata  şərait 
yaradan sülh və tərəqqiyə heç bir ağıllı alternativ yoxdur. 
Yeni  prezidenti  nə  gözləyir,  o,  vəziyyəti  ayıq  qiymətləndirməyi 
bacaracaqmı, zamanın çağırışını, xalqın arzusunu rəhbər tutaraq onu dəyişdirməyə 
hazır  olacaqmı?  Yoxsa,  bədnam  varisliyə  riayət  edərək  status  quo-nu  saxlamağa 
çalışacaqdır, bu isə adi diplomatik hiyləgərliklə maskalanmamış dildə müharibəni 
davam  etdirmək  demək  olacaqdır.  Bax  budur  ən  başlıca  sual.  İşğalı  qoruyub 
saxlamaq,  konservasiya  etmək  istəyi  dalana  gətirib  çıxaracaqdır,  bu  isə  yeni 
müharibə  deməkdir.Çünki  heç  kəs  digər  tərəfin  öz  müstəqilliyini  və  ərazi 
bütövlüyünü müdafiə etmək hüququnu onun əlindən almamışdır.  
Prezident  yarışında  əsas  mübarizəni  öz  aralarında  indiki  baş  nazir  Serk 
Sərkisyan və keçmiş prezident Levon Ter - Petrosyan aparır. Seçkiqabağı çıxışların 
və bəyanatlarına görə birinci «quzğun», ikinci isə «göyərçin» kimi görünür. Ancaq, 
qeyd etmək lazımdır ki, bu yarlık özü də xüsusən axırıncı barədə tam nisbi xarakter 
daşıyır,  Serk  Sərkisyan  Azərbaycan  ərazilərində  vuruşmuş  faktiki  olaraq  erməni 
silahlı  qüvvələrinin  döyüş  əməliyyatlarına  başçılıq  etmişdir.  Ona  görə  də  onun 
işğalı  qoruyub  saxlamağa  istiqamətlənmiş  bəyanatları  elə  bir  şübhə  doğurmur. 
Müharibə  başlanandan  o,  ən  yırtıcı  quzğun  kimi  tanınmışdı  və  illər  keçdikcə  öz 
tükünü  dəyişmədi.  Levon  Ter-Petrosyana  gəldikdə,  o,  «göyərçin»  adlandırmaq 
üçün zahiri görünüş yaratmağa çalışsa da, bu ada o, böyük çətinliklə layiq ola bilər. 
Çünki  Azərbaycana  qarşı  təcavüz  və  torpaqların  işğalı  Ter-Petrosyan  dövründə 
başlamışdır.  Onun  məkrini  və  xəyanətini  də  azərbaycanlılar  unutmamışlar.  Hələ 
1992-ci  il  mayın  7-də  Tehranda  iki  vuruşan  ölkənin  prezidentləri  danışıqlar 
aparanda  qısa  atəşkəsdən  istifadə  edən  erməni  silahlı  qüvvələri  xəyanətkarcasına 
strateji  məntəqə  sayılan  Şuşanı  tutdular.  Azərbaycanın  mədəni  mərkəzəlrindən 
birinin  işğalı  böyük  mənəvi  zərbə  olmaqla,  ölkədə  siyasi  vəziyyətin 
mürəkkəbləşməsinə,  qıcqırmanın  böyüməsinə  səbəb  oldu.Bu  günki  «göyərçin» 
Ermənistan  dövlətinə  başçılıq  edəndə  erməni  ordusunun  işğalları  və 
ultramillətçilərin  məkan  zəbti planlarının geniş  reallaşması  baş  tutdu.  Həmin  vaxt 
Ter-Petrosyanı  vicdanı  heç  də  narahat  etmirdi,  o,  təcavüzün  birbaşa  icraçılarının 
qızğınlığını  yatırmaq  üçün  nəinki  heç  nə  etmirdi,  əksinə  faktiki  olaraq  onların 
hərəkətlərini təqdir edirdi.  
Dağlıq Qarabağ desantı müharibədən sonra artıq Yerevanın siyasi səhnəsinə 
düşdü,  bu  vaxt  Ter-Petrosyanın  hiyləgərliyi  Robert  Köçəryanın  və  onun 
hərbiləşmiş  klanın  gücünə  və  təzyiqinə  davam  gətirə  bilmədi.  Qarabağ 
müharibəsinə  görə  o  da  öz  «mükafatını»  aldı  və  özünün  bəslədiyi  və  rəqibinə 
çevrilən  Köçəryanın  xeyrinə  prezident  postundan  uzaqlaşdırıldı.  Yeni  dövlət 
rəhbəri isə köhnə dostlarını unutmadı və onun daş döşədiyi siyasət yolu ilə indiki 
iddiaçı Serk Sərkisyan da irəliləməyə başladı. 
Ter-Petrosyan  öz  prezidentliyinin  sonlarında  utancaq  qaydada  sülh 
müqaviləsi  imzalamaq  niyyətini  bəyan  etdi,  lakin  hərbi  dairənin  müqavimətinin 

---