Termiz agrotexnologiyalar va innovatsion rivojlanish instituti

1.2-. Rukkolaning botanik tasnifi va xalq xo‘jaligidagi ahamiyati
Rukkola o‘simligi karamdoshlar oilasiga mansub bir yillik o‘simlik hisoblanib ildiz tizimli bo‘lib 40-80 sm chuqurlikgacha kirib boruvchi o‘q ildiz hisoblanadi. Poyasi tik o‘suvchi tuklar bilan qoplangan sershox ko‘p bora shoxlanadi. Barglar oddiy, chetlari qirqilgan birinchi chin barglar yaxlit holda ontogeniz jarayonida filogeniz kuzatiladi. O‘simlikning o‘sish jarayonida va uning naviga qarab barg shakillari turlicha bo‘ladi. Bazi turlarida barglari yaxlit holda bo‘lsa, hovo harorati narmal sharoitda ochiq maydonda 20 dan 28 tagacha yetadi. O‘zbekiston sharoitida bu ko‘rsatgich yanada ko‘proqni tashkil qiladi. Iqlim sharoitiga uning naviga qarab barg shakillari turlicha bo‘ladi. Gullash jarayoni iqlim sharoitiga bevosita bog‘liq bazilarda esa ko‘p bora o‘yilgan va barg qirralari arrasimon qirqilgan (1-2rasm) larda ko‘rsatilgan. A.N. Papanov (2003), ma’lumotlariga ko‘ra yopiq usulda yetishtirilgan barglar soni 12 donagacha bo‘ladi.
Rukkolaning ushbu turi bo‘yicha dala tajribalarini qo‘yish uslublari o‘rganilib, urug‘lar ochiq dalaga 4 qaytariqli hisob bo’lmachasi maydoni 4,2 m² bo’lmacha 2 qatorli Grasiya F₁ duragayi urug‘i bahorgi muddatda mart oyining 1- dekadasida kuzgi muddatda esa sentiyabr oyining 1- dekadasida ochiq dalaga urug’lari ekildi. Rukkola fevral oyining 2-dekadasida boshlab fenologik kuzatuvlar olib borilib, dala daftarlariga qayd qilib borildi. Jumladan, urug’ning dastlabki va yalpi unib chiqish sanalari dala daftariga qayt qilib borildi.


1.1-rasm. Rukkolaning barg tuzilishi

Bazilarda esa ko‘p bora o‘yilgan va bar qirralari arrasimon qirqilgan (1-2 rasm)larda gulli o‘simliklar hayotiy jarayonida erga tushgan urug‘lardan urug‘ hosil qilib, toki tabiiy holda qariguncha o‘tgan davr ontogeniz yoki o‘simlikning individual taraqqiyoti deb ataladi.
R.E.Levinaning aytib o‘tishicha, har bir tur o‘sib rivojlanishida uning o‘ziga xos genetik pragrammasi mavjud bo‘lib, ontogenetik yoki yosh o‘zgarishi bilan bog‘liq rivojlanish o‘z ichiga moddalar almashinuvi, organogenez, ko‘payish, qarilik va yoshlik aspekitlarini oladi. Ko‘rsatilgan..