Guruhiy ehtiyoj – bu ma‘lum guruh yoki jamoalarga birlashgan kishilarning
birgalikdagi ehtiyoji. Bir oilaning ehtiyoji boshqa biridan, bir mehnat jamoasining
ehtiyojlari boshqasidan o‘z tarkibi va darajasi jihatidan farq qiladi. Masalan, faraz
qilaylik, Komilovlar oilasi besh kishidan iborat bo‘lsin. Ota – shifokor, ona –
o‘qituvchi, ikki o‘g‘il – talaba, qiz – maktab o‘quvchisi. Zokirovlar oilasi esa olti
kishidan iborat: buva va buvi – nafaqada, ota – injener, ona – uy bekasi, qiz –
talaba va o‘g‘il – maktab o‘quvchisi. Har ikkala oilaning tarkibi va faoliyat turlari
bir-biridan farq qilganligi sababli, ularning oilaviy ehtiyojlari ham o‘z tarkibi va
darajasiga ko‘ra farqlanadi. Xuddi shuningdek, mebelь ishlab chiqaruvchi korxona
mehnat jamoasi ehtiyoji tarkibi va darajasi jihatdan tikuvchilik fabrikasi mehnat
jamoasinikidan boshqacha bo‘ladi.
Hududiy ehtiyoj – bu muayyan hududlarda istiqomat qiluvchi kishilarning
birgalikdagi ehtiyoji. Inson muayyan hududda istiqomat qilganligi sababli, uning
ba‘zi bir ehtiyojlari mazkur hududda istiqomat qiluvchi barcha insonlarning
umumiy ehtiyojlari sifatida namoyon bo‘ladi. Masalan, har bir mahalla o‘zining
guzari, unda joylashgan savdo va maishiy xizmat ko‘rsatish shoxobchalari, bolalar
bog‘chasi, dam olish joylari, istirohat bog‘lari va boshqa inshootlarga ehtiyoj
sezadi.
Umumjamiyat ehtiyojlari – bu jamiyat miqyosidagi barcha kishilar uchun
umumiy bo‘lgan ehtiyoj. Har bir mamlakatning fuqarolari ham barcha uchun
umumiy bo‘lgan ne‘matlarga ehtiyoj sezadilar. Masalan, mamlakat chegarasining
daxlsizligi, uning mudofaa qobiliyatining mustahkamligi, yurt farovonligi,
ijtimoiy-madaniy tadbirlar, huquq-tartibot ishlarining yuqori darajada amalga
oshirilishi va boshqalar.
12
Jamiyat ehtiyojlariga quyidagi bir qator omillar ta‘sir ko‘rsatadi:
a) jamiyatning iqtisodiy taraqqiyot darajasi;
b) jamiyatdagi ijtimoiy-iqtisodiy tuzum;
v) tabiiy-geografik sharoitlar;
g) tarixiy-milliy an‘analar va urf-odatlar;
d) aholi sonining o‘sishi, uning tarkibidagi o‘zgarishlar;
e) xalqaro, davlatlar, millatlar va mintaqalar o‘rtasidagi aloqalar.
